[][][]
TRACTATUS
NOMICO-POLITICUS.
DE
COLLEGIIS
OPIFICUM,

Eorumque Statutis ac Ordina-
tionibus.
Von Zuͤnft- und Innungs-
Recht/

Sumptibus MARTINI MÜLLERI,
Bibliopolæ Numburgenſis.


Rudolſtadii.: TypisCaſpari Freyſchmidii.
ANNO M. DC. LXIX.
[][]

EPISTOLA DEDICATORIA.
JNCLUTI COMITATUS SCHVVARTZ-
BUR GICI
UTRIUSQ; LINEÆ,
CIVITATUM
ARNSTADII, FRANCOHUSÆ, RU-
DELSTADII, SONDERSHUSÆ, KÖ-
NIGSEE, LEUTENBERGÆ, JL-
MENÆ, GREUSSENÆ, ET
BLANCKENBURGI,
MAGISTRATIBUS SENATORIIS,
OMNIBUS AC SINGULIS,

FAUTORIBUS ET AMICIS SUIS COLENDIS,
FELICITATEM PERENNEM!


COllegia opificum, Viri Senatorii, certis
nixa legibus ac Statutis, quæ juſta, æqua,
commerciorũmq̀; libertati nõ contraria,
in civitate rem eſſe tàm publicè quám privatim
utilem ac ſalutarem, in confeſſo eſt apud omnes;

)( 2contrà
[]contrà verò, ſi eadem aut penitus negligantur, aut
ob frequentem abuſum (ut non rarò fieri ſolet) in
pravitatem monopolicam degenerent, aut negle-
ctâ omniæquitate, temporumq̀; conditione, con-
tra ſuperiorum ac ſtatuentium intentionem, de-
torqueantur, rem eſſe pernicioſiſſimam, nemo in-
ficias ire poterit. Ea propter Magiſtratibus Ci-
vltatum maximè incumbit, ut ejuſmodimala, ex
abuſibus ſtatutorum Opificum naſcentia, ſummâ
curâ præcaveant, ſeveré coerceant, ac ſine morâ,
fremẽte licet turbâ lucri cupidâ, corrigãt tollantq;.
Cumprimis autem Collegia piſtorum, lanionum,
\& qui circa curam annonæ publicæ occupantur,
perpetuam ac fidiſſimam inſpectionem exigunt,
ne ſub iis monopolæ, propolæ, Dardanarii, anno-
næ flagellatores, ſimilisq; farinæ homines deli-
teſcant, civesq̀; miſellam cumprimis plebem, pro
libitu rerum pretia ſtatuentes, premere \& exhau-
rireaudeant.


Cùm igitur Vos, Viri Senatorii, Illuſtrisſimi Co-
mites Schvvartzburgici, Domini noſtri Clementis-
ſimi,
Civitatum Magiſtratus ac Defenſores publi.
cæ rei conſtituerint, vobisq̀; curam utilitatis civi-
um demandando, injunxerint, ur ſtatuta opificum
atq̀, artificum Collegiis gratioſè conceſſa, certisq;

privi-
[]privilegiis firmata, cuſtodiatis, eaq̀; ad ἀυτάρκειαν ſa-
lutemq̀; publicam omni ope dirigatis; Agite, agite,
igitur, lanctiſſimam ac ſalubertimam hanc curam
ſuſcipite prompti, \& quantum in vobis eſt, eò
laborate, ut veſtræ vigilantiæ \& adminiſtrationi
concreditæ univerfitates floreãt, vireãt, vigeantq̀;.
Eâ fiue Tractatum hunc de Collegiis opificum, horis
ſubſecivis conſcribere, Vobisq̀; Viri Senatorii, con-
ſecrare, mihi viſum fuit, ut in prom ptu ſit conſili-
um, ſi forte in unâ vel altera cauſa, hanc rem con-
cernente, eo op9 fuerit, ſimulq̀; calcarac ſtimulum
in hâc re curanda, Vobis ad dam. Quam curã meã,
ut æqui boniq̀; conſulere velitis, rogo. Faxit Jeho.
va, Magiſtratuum omnium Autor ac Defenſor
maximus, ut Regimen \& Adminiſtratio veſtra, in
ipſi9 divini Numinis gloriã, totiusq̀; illuſtriſſimæ
Reip. Schvvattzburgicæ ſalutem \& incrementum,
unicè atq̀; unicè vergat. Dab. Rudelſtadii, è Muſèo.
Secundo die Martii, qui eſt Illuſtrisſimo Comiti
Schvvartzburgico, Domino Alberto Anthonio,
Domino noſtro clementisſimo, natalis vigeſim9 non9.

Anno Gratiæ M DC CLXIX.


Veſter
Officioſiſs.

Ahasverus Fritſchius. D.


Ad
[]
Ad Benivolum Lectorem!
pRÆFATIO.

CUm in multis civitatum judiciis non rarò a-
cerrimæ lites ac controverſiæ, circa jura ac pri-
vilegia, quibus opificum collegiagaudent, venti
landæ occurrant, operæpretium mihi viſum fuit, ſub
ſecivis horis, quantum quidemper concatænata ne-
gotia publica licuit, breviter materiam iſt am utilisſi-
mam, juxta uſum ac mores Germaniænoſtræ, exa-
minare, Lectorietiam ſingularia quorundã opificio-
rū ſtatuta ac leges fundamentales, ex Archivis pu-
blicis maximãpartem productas, communicare, ut
ex iis, quid in ej9modi controverſiis pro qualitate rei
ac conditione loci, ferè judicandū ſit, aliquatenus per-
ſpicere liceat. Quam operam, ut benivolus Lector æ-
qui bonis[ꝙ] conſulere, \& ſi alicubi forte er rata oc-
currant ea, amicè corrigere velit, rogo. Valeat


in Domino noſtro optimè; Dab. Rudelſtadij. die X.
Martii. Anno Gratiæ, M DC LXVIII.


JN-
[]

Jndex
CAPITUM
PARS I.


  • CAP. I.
    De nomine, definitione, origine ac varietate Collegiorum.
  • CAP. II.
    De collegiorum utilitate.
  • CAP. III.
    De Collegiorum juribus ac jurisdictione.
  • CAP. IV.
    De Collegiorum forma \& fundatione, ejusq́; conceſſione, ut \&
    de illiciti collegii pœnis.
  • CAP. V.
    De effectibus juris collegii.
  • CAP. VI.
    De modis, quibus Collegia opiſicum exſtingvuntur.
  • PARS II.
    CAP. I.

    De Statutis opificum, eorum nomine, definitione, diviſione, ori-
    gine \& utilitate.
  • CAP II.
    De Statutorum confirmatione.
  • CAP. III.
    De Statutorum interpretatione ac diſpenſatione.
  • CAP. IV.
    De Statutis ac conſvetudinibus quibusdam opificum illicitis \& ir-
    rationabilibus.
  • CAP. V.
    De quibusdam Statutis collegiorum validis.
  • CAP. VI.
    De Statutorum fine \& effectn.
  • CAP. VII.
    De Statutornm ac Privilegiorum, quibus opifieum collegia gau-
    dent, abuſibus coluendis.
  • CAp. VIII.
    De Taxâ ſeu æſtimatione rerum \& operarum ab artificibus ſer-
    vandâ.

[[1]]

IN NOMINE JESU!
TRACTATIONIS
DE
COLLEGIIS OPIFICVM,

EORUMDEMQUE JURIBUS, STA-
TUTIS AC PRIVILEGIIS.


Partis Primæ.
CAPUT PRIMUM.
DE NOMINE, DEFINITIO-
NE, ORIGINE AC VARIETATE
COLLEGIORUM.


SUMMARIA.


  • COllegium unàè dictum? n. 1.
  • Collegæ qui n. 2.
  • Collegia opificum variè dicuntur. 3.
  • Collegiorum Rectores. 4.
  • Quid collegium? 5. \& ſeqq.
  • Eorum origo quæ? 7. \& ſeq.
  • Diviſio. 9. 10. 11.
  • Collegiorum duo genera in eivitatibus n. 12. 13. 14. 15.
  • Opificiornm variæ ſpecies. n. 16. ſeq.

COllegium à colligendo dictum,1
quod plures unà coeant, ſeq́ue invicem colli-
gant \& colligantur. Gödd ad l. 82 de V S. \& Col-
legæ quañ collecti, ſivo coelecti ad idem munus
eandem que poteſtatem. Varr. de LL lib. 5. Sunt,
gitur collegæ, qui ejuſdem officii, poteſtatis
ac profefſionis ſunt l. collegiorum 175 de V. S.

AMatt h
[2]De Collegiis Opificum.
Matth: Stephan. de Jurisdict: lib. 2. part. 6. c. 6. n. 1. ſe[ꝙ́]. qui \& Con-
fratres, l. ult: ff de colleg: illic: \& Sodales, dicuntur.


II.


3

Collegia autem opificum (:de quibus hic agere animus eſt:)
Quæ etiam Sodalitia, tribus, Confraternitates appellantur, Ger-
manis dicuntur
Zunfften, quaſi Zuſammenkunfften, item, guͤl-
den, qs. gelden. Cum quilibet ſuum Symbolum, ſei ne Zeche, con-
ferat, Wehner. obſerv. pract. verb.
Zunfften Chr: Befold: de Ill-
re colleg: cap. 1. n. 1.
In LL. Longobard: lib. 1. tit. 17. gildonia nuncu-
pantur, i. e. confratria. Joh. Gryphiand Oecon. legal. lib. 1. c. 23. n. 51.
Appellantur etiam Compagni
en/ Geſelſchafften/ mercatorum
cumprimis, D. Marquardus, de Jure Commerc: lib. 3 c. 1. n. 35. It.

Handwercker/ Ambte. Beſold theſ. Pract. Verb. Handwercker.
Et collegæ, Geſellen/ Zunfftgenoſſen Handwercksgenoſſen/
Zunfftbruͤder/ Guͤldbruͤder \&c:


4

Qui vero collegiis prælunt, Rectores, Tribuni, Magiſtri
tribuum, Seniores, Primicerii, Primates collegii,
Guͤldenmei-
ſter/ Zunfftmeiſter/ alibi Obermeiſter/ Weddeherren/ Alter-
Leute/ Altermaͤnner/ dicuntur Steph. d. ir. L. 2. p. 2. c. 2. n. 286.
qui etiam collegæ ſunt. Beſold de Jure Colleg. c. 1. n. 4.


III.


5

Collegium in genere eſt legitima trium pluriumque per-
ſonarum, ejuſdem conditionis, \& poteſtatis conſociatio. l. 173. de
V S.
Schönborn lib. 1. Polit: c 11.


6

Collegium verò opificum eſt Societas legitima certorum
hominum, Artificium aliquod licitum exercentium certis Statu-tis \& legibus fir matum.


IV.


7

Quod Collegiorum originem attinet, habent Societates iſtæ
originem ſuam non ex Jure Gentium, quippe quo commercia \&
opificia omnibus libera ſunt, ſed jure poſitivo, Romano, Statu-
tario, vel Conſvetudinario. Neque enim Commerciorum li-
bertas ubique locorum reſtrictionem per ſtatuta collegialia ad-
8mittit. Nec cuivis Civitati collegia opificum conveniunt, ut
pluribus infrà docebitur.


Summa
[3]Caput I.

V.


Summa Collegiorum, (: in generali ſignificatu:) diviſio9
eſt, quod vel Licita ſint vel Illicita. l. 1. \& t. t. ff de colleg: illic.


Illa, quæ publicâ legis vel Principis auctoritate nituntur.10
quorum quædam in Jure Romano recenſentur. in l. 1. §. 1. de colleg.
l. 2.
§. 6. de O. J. l. 6. C. de Profeſ. \& Medic: l. 1. quod cujus[ꝙ] univ: nom.
l. 6. pr. de edend. l. 52.
§. 5. pro Soc: t. t. C. de fabric: l. ult §. 1. C. de Ju-
dæ: l.
11 ad L. Corn: de ſicar. Jllicita ſunt, quæ absque Superioris
11
permiſſu \& auctoritate ineuntur l. 1. l. 3. §. 1. de colleg: de quibus in
ſqecie in frà agetur.


VI.


Sunt autem duo cumprimis Collegiorum genera hodie in12
Civitatibus; Alià Mercatorum, der Zuͤnffte; Alia opificum, der
Gewercker/ D. Dav: Mev: in Comment. ad Jus Lubec: lib. 4. tit.
13. art. 3. n.
11. Knipſchild de Jur: ac Priv. Civit. Imperial: lib. 5.cap. 2. n. 15.


VII.


Cœterum opificia alia dicuntur gemeine und ungeſchen-13
ckte Handwercker/ alia geſchenckte Handwercker. Ordin. Pol. Im-
per. de anno 1548 tit.
von den Handwercksſoͤhnen. 37. §. Dieweil
in dem/ Hæc inde ita appellantur, qvod eorundem opificibus, dem14
Handwercks-Geſellen/ ad alia loca advenientibus munus \& e-
pulum gratis dari ſoleat, qvod per Imperii Conſtitutiones pro-
hibitum, \& ſub pœna duarum Marcarum auri Imperii Statibus
injunctum fuit, ut hancce conſvetudinem aboleant. Beſold. de
Jur. Celleg. c. 2. n. 2.
Idem ſancitum in Ordin. Polit. Würtemh. tit.

55. §. Wir wollen auch ubi hæc ratio redditur, qvod exinde non
ſolum operarum debitarum negligentia oriatur, ſed \& ſumptus
in ejusmodi epulas impenſi mercibus poſtea imponantur, alia-
qve intolerabilia nocumenta in Rempublicam deriventur. Knip-
ſchild d. l. n. 14. ubi n. ſeq. Opificia, qvæ
geſchenckte Handwercker15
dicuntur, hæc recenſet: Buchbuͤnder/ Papierer/ Dreher/ Neß-
ler/ Senckler/ Nadler/ Satler/ Guͤrtler/ Glaßer/ Glaßma-
cher/ Beindreher/ Goldſchmiede/ Rothſchmiede/ Zirckelſchmie-
de/ Neyn ſchnn ode/ Kannengießer/ Uhrmacher/ Buͤchſen-
B 2ſchmiee-
[4]De Collegiis Opificum.
ſchmiede/ Schloͤſſer/ Balierer/ Windenmacher/ Kupfferſchmie-
de/ Blattner/ Balbierer/ Schleiffer/ Steinmetzen/ Duͤncher/
Gyſer/ Ferber/ Hutmacher/ Hoſen und Struͤmpfſtricker/
Schreiner/ Buͤchſenſchaͤffm/ Bildhauer/ Weißgaͤrber.


VIII.


16

Opificiorum etiam variæ ſunt ſpecies, de qvibus Jacob Bor-
nit. tr. de rerum ſufficientiâ. tr. 2. cap. 2.


Qvædam ratione obiecti lignaria, lapidaria, lanaria, \& me-
tallaria ſunt. Alia reſpectu finis, utilitati communi, alia privato u-
ſui directe \& immediaté ſerviunt. Qvædam ſunt præparntoria, qvæ
17materiam artificii præparant: Qvædam confectoria, qvæ ex mate-
ria præparatâ opus formant \& conficiunt, \& ex his qvædam ma-
gis, qvædam minus neceſſaria, qvædam virilia, qvædam muliebria
qvædam mixta: Qvædam præſtantia, qvædam vilia \& ſordida. Qvæ-
dam vitæ, victui \& ſanitati; alia amictui \& reliqvo corporis cultui
alia habitationi \& ædificiis; alia ſuppellectili \& inſtrumentis vari-
is domeſticis: Qvædam literaturæ, luſui \&c. inſerviunt, latè Bor-
nit. d. l. Joh, Gryphiand. Oecon. legal. lib. 1. cap. 23. ubi duodecim o-
pificia præcipua refert \& explicat. An vero artificia \& opificia in-
ter ſe differant, vid. idem d. cap. n. 38. l. 1. §. 7. de extraord. cognit.



CAPUT SECUNDUM.
DE COLLEGIORVM UTI.
LITATE.


SUMMARIA.
USus Collegiorum in Civitatibus qui? n. 1. \& ſeqq.
Collegia opiſicum cuivis civitati non conveniunt. n. 3.
Prudens Magiſtratus diſpiciat, quæ Collegia admittenda. n. 4.
Alia Collegiorum utilitas. 5. 6. 7.
Quæ eirca Collegia opificum obſervanda? n. 7. \& ſeqq.
Lites inter opificum Collegia frequentes ex confuſione. n. 13. \& ſeqq.
Jus collegiale unde qværatur;
15.


I. Eſſe
[5]Caput II

I.


ESse in civitate civium certa qvædam Collegia, in qvibus per-
ſonæ ejusdem artificii colligantur, ad ſuſtinenda, communi-
canda, \& promovenda ſuæ profeſſionis compendia, ex uſu Re-
ip. antiqvis viſum fuit D. Dav. Mevius. ad Jus Lubec. lib. 4. tit. 13 [...]
art. 3. n.
1.


Cum enim Magiſtratus vigilantiſſimi ſollicitudinem ſuperet2
omnia pari cura inſpicere, obſervare \& diſponere, \& tamen in
iis cujuslibet deſideriis frenum non laxari, publice interſit, uſus
exigit, ſingulis negotiis \& artibus deditos in collegia redigere, qvi-
bus ſeniores præeſſent, \& qvæ ad ea pertinent, ſubordinata curâ
vel moderarentur vel ad impetrantes referrent Mev. d. l. n. 2. Lin-
denſpur, ad Ordinat. Wurtemb. tit.
von Handwercken/ ubi tradit
conſvetum eſſe, ut cives in certa collegia diſtribuantur in qvibus
Conſules artium,
die Zunfftmeiſter/ poteſtatem habeant cogno-
scendi inter artifices, de rebus ad opificium ſpectantibus, ut res
\& officia communia dextrè magis exerceantur. Knipſchild de ju-
re ac privil. Civ. Imperial. lib. 5. cap. 2. n.
1.


II.


Non tamen cuivis loco congruere ejuſmodi Collegia ſuſci-3
piendi libertatem, optimè monet Mev. d. l. quod commerciorum
libertas in maximis emporiis, quæ incolis abundant, \& materiam
præmiumq; laborum omnibus præbent, non facile per collegia
reſtringi debeat: in cœteris autem Civitatibus, ubi nec omnes
indiſcriminatim ad mercaturam aut artificia admitti, nec ſine legi-
bus relinqui fas ſit, iis opus eſſe videatur ad ſervandum bonum
\& Reip, proficuum ordinem. Sic in Belgio Collegia opificum
4
non ſunt introducta. Ad prudentiam igitur Magiſtratus perti-
net, diſpicire, an \& quæ Collegia in Republ. admitti debeant. add.
D. Caſp. Klock. de Contribut. Cap. 5. n. 186. \& ſeq. Eſt \& alia Col-
5
legiorum Mechanicorum utilitas, quod cùm cogenda eſt pecunia
in Civitate, cùm tributa colligenda, aliaq; gravia Reip. negotia
expedienda, melius ac facilius cum univerſis quàm cum ſingulis
agatur, \& conſenſus obtineatur. Vernulæ. Polit. lib. 2. tit. 11. cap.
6
8. Ex quo eſt, quod exſtimet Bodinus, nihil ad popularia imperia
A 3tuen-
[6]De Collegiorum Utilitate.
imperia tuenda ac retinenda potentius, nec melius excogitari
potuiſſe unquam, quam ejusmodi civium Collegia. Neq; Regia
neq; optimatum poteſtas ad continuendas hominum ſocietates
ijs carere potuit, inquit Plutarchus, in Numâ, qui Rex non modò
omnium opificum, ſed \& Mercatorum collegia inſtituit. Vor-
nulæ, d. l.


7

Ad quietem namq; \& tranquillitatem civitatis pertinet non
pati, ut ex quavis causâ cives coëant, ibiq;, quælibet, \& ſine coër-
citione conferant. Tale quid indulgere proximus ad ſedition es
\& turbas gradus eſt, \& quibusvis turbulentis ingeniis turbandi o-
ptata occaſio. Id vero Tyrannicum \& locietati humanæ, \& nego-
tiis publicis privatisqve adverſum eſt, nullos permittere civium
conventus. Ideoqve ne vel defectu, vel exceſſu hic peccetur, pro-
bè diſpiciendum erit. Mev. ad Jus Lub: d. l. art. 1. n. 1. \& ſeq.
Unde Jurisprudentia Romana vitæ civili ejusqve ſecuritati con-
ſulens diſtingvit inter conventicula \& collegia licita \& illicita, \&
hæc ſaltem prohibet l. 1. \& 2. ibiqve DD. de Colleg. \& Corp. l. 15. c.de Episc. \& cler:


III.


8

Ut vero utilitas illa Reip. velut collegiorum finis, obtineatur
circa collegia opificum obſervanda ſunt, qvæ habet Klock. tract.
de ærario lib. 2. c. 35. n. 42. \& ſeqq.
ubi ita ſcribit: Magiſtratus hic
erit ſollicitudo, ut opera \& artificia ſint ſine dolo, ſine fuco, \&
ſine fraude, perfecta \& ſolida, juxta artis cujusqve leges. Ideoqve
curabit, eſſe Præfectos ſingulis artificiis, qvibus injungatur onus
viſitandi \& inqvirendi, ut ſecundum bonam fidem fiant opera: ut
ſunt
Tuch-gold-ſchauer/ Weinſchaͤtzer/ Fleiſch- und Brodt-
ſchauer. 2. Cavendum ne prætextu ſocietatum artificii fiant e-
adem monopolia, factiones aut conjurationes noxiæ Reip. neve
noctu fiant concurſationes, aut conſpirationes, proditiones ac
nefariæ in Reip. exitium molitiones ſuſcipiantur. Vernulæ lib, 2.
Inſt it. Polit. tit. 8. c. 2.


9

3. Inſuper à loci domino conſtituendum, ne ulla rudis ma-
teria exportetur, \& ut nihil qvod fieri mediocri civium diligen-
tia poteſt, importare liceat: Nam hoc modo \& plura opificiorum

genera
[7]Caput II
genera adductis etiam, ſi opus eſſet, externis opificibus in pro-
vincia eſſent. Homines item egeni, unde vitam alerent, facile ha-
berent, \& nulli eſſe otioſum iiceret, ac ſi vellet eſſe, jure item puni-
ri poſſet.


4 Si tanta rerum qvarundam copia ſit, ut omnem operarum
manum vincant, ſane aliô mandari potetit, ſed ita, ut ſua Regi \&
Regno emolumenta conſtent, ne tum alii beantur, fruſtrentur iſti

10

5. Diſtribui per regiones \& collocari ſimul poſſunt, quæ ejus-
dem rationis ſunt tabernæ. Unde opifices illi, qvibus aqvà præter-
11
ffuente opus eſt, regionatim ad fluvium aut rivum conjungi de-
bent. Illi vero qvorum artificia \& opera exerceri ſine ſtrepitu
non poſſunt, remotiores eſſe debent à Curiis \& ſcholis, ne aut
conſilia Reip. aut literatorum hominum ſtudia interturbent.


Deniq; 6. averruncanda eſt opificiorum confuſio, \& offici-
orum perſonarumq; diſtinctio in vita communi ordinanda, \&
12
conſervanda: quoniam abſurdum eſt, promiſcuis artibus turba-
ri officia, \& aliis creditum \& conceſſum alios ſubtrahere. l. 23. C.
de Teſtam.
Et confuſio illa, quæ opificiorum \& collegiorum li-
citorum, quibus Reſp. carere nequit, ſubſtantialem differentiam
tollit, \& verè juſtitiam diſtributivam, \& unam generis humani par-
tem evertit Daut. de Teſtam. n. 300. Berlich. Deciſ. 26. per tot. ubi de
Ephippiariis \& frænariis,
Satlern und Riemern tractat. His cer-
tas quasdam ſpecies,
alß Weißgarleder zu machen/ Und zu verar-
bei ten/ Kutſchen in Riemen zu hangen/ und zu beſchlagen/ Buͤch-
ſen-Hulffter mit langen und kurtzen Riemen/ Hinterzeug/ Wiſch-
ſacke/ Koͤcher/ Pulverflaſchen/ Wadſaͤcke/ Droßkuͤſſẽ/ Vorbige/
Gurt zu machen/ Sporen zu faſſen/ ꝛc. ſibi ſolis conficiendi jus
eſſe aſſe rentibus, Ephippiariis contrà hoc negantibus, \& ſibi idemlicere dicentibus \&c.


IV.


Hinc frequentiſſimè inter alia opificia audiuntur lites \& que.13
relæ, dum unus hoc vel illud propriè ad ſuum artificium perti-
nere adſerit, alter verò negat, ut eſt,
unter den Kieffern und Kuͤb-
lern/ item. Schreinern und Zimmerleuthen/ Kupffer-Keſſel-
Schmiede und Pfannenflickern: Glaſern und Schreinern/ we-
gen
[8]De Collegiorum Utilitate.
gen der Fenſterrahmen/ den Schmieden und Schloͤſſern unter-
ſchjedlicher Arbeit halber: Roth- und Weißgaͤrber: Bader und
Balbierer/ wegen aushengung der Becken/ Item der Wund-
artzney halber/ denen Fleiſchern/ Haußſchlaͤchtern und Garkoͤ-
chen/ Leinwebern uñ Zeugmachern Schuſtern uñ Rothgerbern ꝛc.


Sic olim Brunſvigæ duo Collegia, die Beutler und Taſchner
14inter ſe concertarunt, ob nemblich der ſubſtantial Unterſcheid
zwiſchen ihnen beſtuͤnde/ daß die Beutler arbeit/ auf Ringe/
Schloͤſſer und Eiſenwerck zu machen beſtuͤnde/ die Taſchner a-
ber alleine ohne verſchloſſene Taſchen und ohne Eiſenwerck ma-
chen ſolten/ probatum refert Dauth. d. tract. tit. de Inſtit. bered n.
300.
ex Collegiis Uratislaviæ. Norimbergæ, Dreſdæ, Berlini, Num-
burgi, Hallæ Saxonum \& Lipſiæ, ita ut idem obſervetur in Bohemi-
a, Polonia, Ungariâ, Sileſiâ, Bojanià, Miſniâ, Auſtrià, Carinthiâ, Sti-
ria, Marchionatu Brandenburgico \&c.
Daß ſie nemblich die Beut-
ler/ mit itzt gemeldeten Koͤnig-Reichen und Landen ein allgemein
\& univerſale Collegium, und einerley Handwercksbrauch hetten/
und daß ſie ob ſolchen Gerechtigkeiten/ an bemelten Orten vor
Guͤldebruͤder/ i. e. pro Collegis ufgenommen wuͤrden.


15

Notandum autem hic eſt, qvod Collegio jus collegiale non
qværatur, ſi unus aut alter ſucceſſivis temporibus qvid fecerit, \&
in his qvæſunt ſub univerſitate ej9dem juris, per poſſeſſionem uni-
us poſſeſſionem alterius retinemus. Elbert Leon, Conſ. 50. n.
1.


V.


16

Monitis hiſce politicis quæ circa opificum collegia obſer-
vanda, addimus Dn. Vit. Ludov. à
Seckendorff. Teuͤtſchfuͤrſten
Staat. part. 2. c. 8. n 9. Ubi itaſcribit: Die meiſte Handwercker ha-
ben ihre ſonderbahre Zunfft und Handwercks Regulen/ oder Guͤl-
den und Innungsbrieffe/ welche ihnen die Obrigkeit einrichten
leſſet/ oder beſtaͤtiget/ und wird darinnen/ nechſt deme/ waß zur
erlernung und rechtmaͤſſiger uͤbung eines jeden Handwercks ab-
ſonderlich fuͤrfaͤllet/ ins gemein/ dieſes in acht genommen/ daß
eine jede Handthierungs-Zunfft/ bey deme/ waß zu deroſelben
eigendlich gehoͤret/ gelaſſen/ und von anderen ihnen kein ein-
trag
[9]Cap. II.
trag geſchehe/ eine gute obſicht unter ihnen geſtifftet/ auch rottie-
rung/ ſelbthaͤtigkeitund anmaßung ſonderbahrer Gerechtigkeit
verhuͤtet werden: Sie aber hingegen ehrlich und fleiſſig lernen/
billichen preiß halten/ und niemand durch Vortheilhaffte griffe
uͤberſetzen/ auch die Handwercks-Purſche von muͤſſiggang/ uͤmb-
lauff und Zechen ab-und Zufleiſſiger arbeit/ damit niemand an
ſeiner Notturfft verhindert ſey/ anhalten werden/ und waß der-
gleichen Obſichten mehr ſind: Weil auch die Innungen aller
Handwercker nicht ins gemein bekant/ und die vornehmſte
Kauff- und Handelß Leute damit nicht verſehen ſind/ ſo wird auch
in vielen Landes-Ordnungen von den noͤtigſten und vornemſten
Handelsleuten auch Handwercken/ abſonderliche Verordnung
gethan/ wie ſie ſich in ihren Handel der Billigkeit befleiſſigen/
und tuͤchtige wahrhafftige/ unverdorbene Wahren und Arbeit
fuͤhren und machen/ und ſich ſonſten in ihrn Handwercken erbar-
lich erweiſen ſollen/ als zum Exempel von Kraͤmern/ und Ge-
wandſchneidern/ Goldſchmieden/ Wuͤrtz-und Zuckerkraͤmern/
Leder- und Fellwercks-haͤndlern/ Fiſchhaͤndlern/ Hoͤcken/ Tuch-
haͤndlern/ Faͤrbern/ Becken/ Fleiſhauern/ Garnhaͤndlern/ Muͤl-
lern ꝛc. vid. Ordin Polit. Imp. de Anno 1548. Baͤyrs: Landrecht lib. 4.
tit
1. \& ſeqq. Ordin. Polit. Elect. Sax. Ordin. Polit. Saxo-Gotban. Ord.
Polit. Wurtenb. \&c.



CAPVT III.
DE COLLEGIORUM
JVRIBVS ET JVRISDI-
CTIONE.


SUMMARIA.
COllegiorum jura quæ? n. 1. 1.
Commune ærarium. 2. Sigillum. 3. ædificium communc. 4. juris-
dictionem.

BSenio-
[10]De Collegior. Juribus Et Jurisdictione.
Seniorum Collegii officium. n. 2. \& ſeqq.
An Collegia opificum ſine licentià ſuperioris rectè convocentur? n. 8.
Jurisdictio collegiis opificum competens quæ \& qualis? n. 10. \& ſeqq.
An Senioribus Collegii integrum ſit? aliqvem excludere è collegio?
n. 20.
Electio ſeniorum,
derer Obermeiſter! eſt penes collegium. n. 22.
Eorum poteſtas. n. 23. \& ſeqq.
Protectores. n. quorundam collegiorum. n. 16.


I.


1

VIdeamus nunc de præcipuis collegiorum juribus. Habenr es
1. commune ærarium, privatam burſam, ſive arcam, qvam
vocant
eine Ambtslade. 1. §. qvibus ff qvod cujus[ꝙ́] univ. nom. Matth.
Stephan. de juris dict. lib. 2. part. 2. cap. 6. n. 83. Cujus adminiſtra-
2tio eſt penes ſeniores ſeu primicerios, qvorum officium eſt, at-
tendere, ut ſtatuta collegii obſerventur D. Brunnem. in l. 6. Cod.
de Advoc. diverſ jud
colligere, conſervare, diſpenſare reditus, ac
in neceſſarios \& utiles uſus expendere, non, ut ſæpius uſu venit, e-
os abligurite \& pro lubitu diſtrahere, ſed de iis rationes collegis
junioribus
denẽ andern und juͤngſten Ambtsbruͤdern/ annuatim
reddere. Munnoz. de Escob. de Ratioc. c. 3. Klock. de contrib. cap.
35. n. 186. In illud ærarium rediguntur fructus bonorum qvæ ha-
bent, mulctæ \& collectiones voluntariæ,
was von den Zunfftge-
noſſen qvartaliter in die Lade eingeleget wird. Mev. ad Jus Lubec.
4lib. 4. tit. 13, art. 3. in addit. ad n. 24. Tenentur inſuper Rectores
collegiorum de annona civili proſpicere collegio, ac pronum-
morum qvantitate rem krumentariam qvotannis augere, qvo
collegæin annonæ caritate habeant, unde neceſſaria ſibi vilius
5comparent tot. tit. de L. Jul. de annon. Inſtrui itidem debent col-
legia armis, gladiis, ferreis thoracibus, galeis, ſclopetis ac ſimi-
libus armorum generibus, qvo neceſſitate publicâ id flagitante,
arma inde promere, locumqve ſuum iis tueri valeant arg. l. 3. §.
armis de V. S. Satius enim eſt proventus Collegii bellicolo Mar-
ti, qvàm effœminato Baccho dicare, cum hic ſortem unà cum ac-

ceſſa-
[11]Caput III.
ceſſario abliguriat, ille verò in utrumqve, alterutrum tamen ut
plurimum conſervet. Hæc prudenter monet Klock. d. tract. c. 5.
n. ult.
qvæ qvatenus inſtituenda, cujusvis Magiſtratus prudenti
6
diſpoſitioni relinqvendum.


2. Habent commune Sigillum ein Ambts-Siegel c. ſigniſi-
cavit 49. de appellat.
qvo utuntur collegiati in obſignandis literis,
obligationibus \& liberationibus ad collegium ſpectantibus.

7

3. Locum ſive ædificium commune, (licet non ubiqve) u-
bi certo tempore qvartaliter convenire, \& collegiales tractatus
negotiorum communium exercere ſolent,
Zunfft- oder Ambts-
Hauß/ Zunfftſtuben. c. dilecta \& ibi Abbas X. de Epiſc. Prælat. Maſ-8
card. de probat. concl. 319. n. 1. Steph. d. c. n. 85. Ubi qværitur: An
collegia opificum ſine licentiâ ſuperioris rectè convocentur?
q́vod de
jure communi affirmat Mev. ad Jus Lub. lib. 4. t. 13. art. 3. n. 21.
Cum ex neceſſitate ſuâ ad bonum finem convenire cenſeãtur. Af-
flict. in c. 1. §. conventicula de Pac. firm. Decian. tract. Crimin. cap.
20. n.
14. De ſolenni qvodam conventu collegiorum qvi Lubecæ

die Morgenſprache appellatur vide idem d. l. n. 17. \& ſeqq. add.
Joh. le Cirier tr. de Primog. L. 2. q. 2. n. 5. qvem refert Brunnem.
in l. 6. c. de Adv. div. jud.
9


4. Juriſdictionem, in omnibus illis cauſis, qvæad artem
vel profeſſionem eorum pertinent. l. 2. in ſin. c. de conſt. pec. Schurf
Cent. 1. Conſ. 79. n. 1. \& Cent. 3. Conſ. 34. n. 6. Eorum enim qvæ
qvisqve novit, æqviſſimus eſt judex. D. Marqvard. de jur. Commere.
lib. 3. cap. 2. n13.

10

II.


Cum vero circa juriſdictionem illam ſæpè dubia occurrant,
declarationis gratia ſeqventia obſervanda veniunt. 1. Juriſdictio
illa collegio ejusqve Præfectis,
denen Obermeiſtern/ non priva-
tivè
ſed cumulativè conceſſa eſt, relicta judicis ordinarii juriſdi-
ctione ſalvà, \& concurrente etiam in iis, qvæ ad opificium ſpe-
ctant, ſic ut ipſi in nullo præjudicetur. d. l. fin. ibiqve Salic. n. 3. C.
de jurisd.
Stephan. de jurisd. L. 2. part. 2, cap. 8. n. 2. \& ſeq. Unde
11
collegiati non intelliguntur exemti á juriſdictione ſuperioris. arg.

B 2l. 1.
[12]De Colleg. Juribus Et Jurisdictione.
l. 1. C. de Præfurb: \& in arbitrio actoris eſt, opifices coram ſeniori-
12bus conventus, vor dem Handwercke/ oder vor der Ambtslade/
an coram ordinario Civitatis judice convenire velit, nulla compe-
tente his fori privilegio, aut exceptione, aut cœterorum inter-
ventione, ſed primo aditus judex cognoſcet. Sichard. in d. l. fin.
n. 2.
Steph. d. c. 8. n. 4. Knipſchild. de Jur: \& Privil: Civil. Impe-
rial. lib. 4. tit. 13. art. 3. n. 28.


III.


13

Sub illâ jurisdictione ſaltim illi comprehenduntur qui ſunt
aut fuerunt decollegio Steph. d. l. n. 6. ſeq. Hi cùm rei ſunt, utun-
tur foro collegii, ſecundum jam dicta: Cùm actores, \& agere ve-
lint contra alios, qui non ſunt de collegio, ſequi debent eorum
forum, etſi occaſione opificii actio nata eſſet. Non enim materia
actionis, ſed rei qualitas in hoc attendi debet. Mev. d. l. n 29.


14

Si verò artifex artis exercitium deſeruerit, Wann er das
Handwerck nicht mehr treibt, etſi non amplius è Collegio ſit, ſi
tamen eo nomine conveniatur, quod tempore exerciti opificii
geſtum erat, coram Senioribus reſpondere tenetur. l. ult C. ubi de
ratiocin. l. Prætor ait. 4.
§. etiam. de edend. Sichard. d. l. n. 3. Mev.
d. l. n. 30.


IV.


15

Jurisdictio illa, ut ſupra dictum circumſcripta eſt, cauſis
ſeu negotiis collegarum civilibus, ad artificium pertinentibus,
non vero ad alias ſeſe extendit, veluti ad hereditates, tutelas, teſta-
menta \&c Ordin. Polit: Imp: de anno 1548 tit 37. §. 1. in fin. Vultei.
in d. l. fin. n. 19. C. de jurisd: D. Carpz. part. 2. conſt. 6. def. 9. n. 4.

16D. Richter. Deciſ. 80 n. 8. Criminales quoq; cauſæ ab eâ exce-
ptæ ſunt, niſi quod ob ea, quæ contra ſtatuta ſunt admiſſa, Reis
mulctam indicere permittatur. Extra illa verò nulla coercitio
indulgenda eſt. Vult. d. l. Steph: d. c. n. 12. Carpz. d. Conſt. def.
10.


17

Etſi vero poteſtatem refractarios collegiatos coercendi,
mulctamq; civilem irrogandi habeant, quâ contra ſtatutorum
transgreſſores utuntur, nuilum tamen imperium illis indulgetur;
Cùm igitur executio ſit imperii, ea non permittitur illis ultra,

qvam
[13]Caput III.
quâm quod licet, contumacem collegam tam diu, atq; non ob-
temperat, ad conventum non convocare, aut ſinere frui aliis col-
legii juribus. Qui conſvetus eſt illis coercendi modus non im-
probus, quatenus devitatur abuſus contra innocentes, quibus gra-
vatis ad magiſtratum provocare integrũ exiſtit. D. Mev. d. l. n. 34.


Jn reliquis executio contra in vitos auxilio judicis ordinarii18
fieri debet, quo fine nec permiſſum eſt inal enis ædibus inquirere,
qui non recepti ibidem clam artes exercent,
die Stoͤhrer und boͤn-
haſen uffzuheben/ Sed miniſter publicus à Magiſtratu peti \& ad-
jungi ſolet Mev. dl. Undè nuper contra collegium ſartorum,
propriâ auctoritate in tales inquirentium, mulctam 20. thalero-
19
rum dictatam novimus. Sic non competit collegio opificum jus
pignora ab iis, qui ſuo juri contrariantur, capiendi, niſi quate-
nus à Magiſtratu expreſſè vel tacitè contra collegiatos reperitur
conceſſum Mev. P. 5. Deciſ. 254.


Quæritur hîc, an Senioribus collegij integrum ſit excludere ali20
quem
à Collegio? Affirmat Mev. d. l. n. 35. Si procedatur ex iis,
quæ in literis ſeu diplomatibus,
in Ihren Rollen/ recepta ſunt,
dum fortè quis peccaverit, \& delicti convictus fuerit, quibus ex-
cluſionis ſeu amiſſionis pœna præfixa eſt. Et ſic pronunciatum
fuiſſe adverſus aurifabrum pro collegio, quod ob falſatum argen-
tum illum ſine judice excluſerat, Jdem refert; Ubi etiam rectè mo-
net, quod ſi quis illorum ſententiâ ſe gravatum putet, iis remedi-
is uti poſſit, quibus ad Superiorem cauſa devolvi ſolet. Vid. Idem.
part. 5. Deciſ. 257.
Quandoq; enim ſeniores collegii iniquiſſimi
lunt judices, odio, invidiâ, aliisq; affectibus pravis flagrantes.

12

V.


Cœterum de Senioribus, qui Collegiis ſunt Præfecti, De-
nen Obermeiſtern und Alterleute/ ulterius notandum, quod cu-
jusq; opificii collegium adprobatum poſſit eligere Superiores,
qui habent jurisdictionem in omnibus, quæ ad illud pertinent. Si-
chard. in l. ult. n. 2. C de jurisd. Quorum electio plerumq; eſt pe-
nes collegas, ſed confirmatio interdum eſt Magiſtratus, quæ fit

[B] 3præ-
[14]De Colleg. Juribus Et Jurisdictione.
23prævio examine, an idonei ſint. Mev. ad Jus Lub. lib. 4. t. 13. art.
3. n. 23.
Electi jurant, quod fide liter collegio præeſſe, \& negotia
ejus curare velint, in quo præcipuè illorum officium conſiſtit.
Pro cujus meliore expeditione habere ſolent miniſtrum, quicon-
vocat \& placita exequitur. In quibusdam locis
muß ſolches der
24juͤngſte Meiſter verrichten. Obſtricti ſunt collegæ ad obſequen-
dum iis, quæ Seniores ordinant, in cauſis ad opificium ſpectanti-
tibus, \& coram iis accuſati ſe ſiſtere, cauſam dicere, \& ſententi-
am expectare tenentur, etſi alias privilegiati eſſent. Sich. d. l. de-
niqve ſine ſeniorum conſenſu \& autoritate nil qvidqvam de jure
collegii ſtatuitur. Caſtr. in l. 1. §. in filii. ad SC. Treb. Mev. d. l. n. 35


VI.


25

Habent qvoqve nonnulla opificia ſingulares ſuas tuitiones
qvæ univerſo interdum opificum cœtui \& collegio per principes,
vel nobiles familias ex antiqvâ conſvetudine, vel ſingulari Im-
peratorum conceſſione debentur, \& præſtantur: Sic Comites
Palatini Electores ab immemoriali tempore omnes fabros ærari-
os,
Keßler/ in tractu Rhenano, ac certis Franciæ Orientalis par-
tibus degentes, in particulari protectione habent, eorumqve ad-
vocatiam ab Imperatoro in feudum, \& ab iisdem Zobeliorum
nobilis familiæ in ſubfeudum, cum inſigni hoc privilegio tenent,
ut ſupellectilem cupream ad totius rei domeſticæ uſum ſufficien-
tem iis gratis ſuppeditare teneantur. Mager de advocat. armat.
cap.
15. n. 120. ſeq. Sic qvoqve protectio
des Haffnerhandwercks-
olim com miſſa nobiliſſimæ familiæ ab Offenburg/ cujus diplo
ma refert Beſold. theſ. Pract. voc.
Keßler Schutz.


VII.


26

Cœterum ad effectum juriſdictionis pertinet, qvod collegia
opificum in his, in qvibus jurisdictionem habent ſtatuta condere
poſſint. l. fin. de colleg. DD. in l. fin. C. de jurisd. De
qvibus in parte ſecunda hujus tractatus pluri-
bus agetur.


CAPVT
[15]Caput IV.

CAP. IV.
De COLLEGIORVM FOR-
MA ET FVNDATIONE, EJVSQVE CON-
GESSIONE, UT ET DE ILLICITI COLLEGII
POENIS.


SUMMARIA.
Collegium per tres perſonas conſtituitur, per unam retinetur n. 1.
Collegia inſtituere, cui ſit promiſſum n. 3. \& ſeqq.
An collogæomnes debeant eſſe unius civitatis. n. 2.
An Magiſtratus municipalis poſſit jus collegii concedere? n. 6. \& ſeq.
Literæ fundationis collegii n. 8.
Ex diuturno tempore præſumitur collegium n. 9.
Pœna illiciti collegii. n. 10.


I.


COllegium per pauciores, qvâm per tres, haut conſtituitur.1
Carpz. part. 1. conſt. 6. d. 3. n. 4. Illud tamen major pars ſal-
2
tim repræſentat. Idem p. 1. conſt. 13. def. 9. n. 3. Non tamen neceſ-
ſe eſt, eollegas omnes ejusdem eſſe civitatis vel loci. Experientia
namqvedocet, qvan doqve collegium opificum conſtare ex col.
legis, qvi diverſis jurisdictionibus ſubjecti ſunt, cumprimis qvan-
do ſufficiens collegarum numerus in una civitate haberi non po-
teſt. Nec ſic prorogatur jurisdictio aliena in præjudicium Domini
loci, qvippe cui ſemper integrum eſt, jus Collegii proprium civi-
bus ſuis concedere.


II.


Collegia autem inſtituere, cuiqve non permittitur, ſed id pu-3
blicæ auctoritati relictum eſt, â qva habendi venia impetrari debet,
ne ſub prætextu collegiorum illicita \& pernicioſa conventicula
\& conſpirationes ineantur. l. 1. qvod cujuscunqve univ. nom. l. 1. \&
ſeq. de colleg. \& corp.
Unde olim nonniſi ex Senatus aut Principis
conceſſione collegia inire licebat d. l. 1. \& l. 3. §. 1. de colleg. Ho-

die
[16]De Colleg. Forma Et Fundatione.
4die in Rep. Romano Germanicâ poteſtas collogii licentiam fa-
ciendi, \& leges Collegio præſcribendi,
Zunfften und Zechen zu
vergoͤnnen und Zuzulaſſen, eſt penes Status imperii, qui Supe-
rioritatis jure in ſuis territoriis eam exercent, adeoq; inter Rega-
lia eſſe cœpit.


III.


5

Quæritur autem: an Magiſtratus civitatum inferiores, qui
jurisdictione acjure ſtatuta condendi gaudent, jus collegij concedere
poſſint
? Variant DD. Nos affirmamus cum D. Mevio. ad Jus Lu-
6bec. lib. 4. tit. 13, art. 3. n. 5. D. Marquardo, tr. ae Jure Commerc:
lib. 3. c. 2. n. 1
1 \& ſeqq. Ubi plures laudat. Licet enim Principes in
Civitatibus inferioribus ſibi hoc jus tanquam Regale aliquando
vindicaverint, jure tamen \& cum ratione obtentum eſt, ut pro
parte politicæ ordinationis, quæ penes Magiſtratum urbanum
reſidet, habitum fuerit, eiq; in iis, ubi jurisdictione gaudet, re-
manſerit. Mev. d l. n. 6. Vid: tamen Jdem part. 4. Detiſ. 301. ubi Vi
conceſſionis Principum, aut longæ conſvenudinis inferioribus
7eam poteſtatem tribuit. Hæc tamen inferiorum Magiſtratuum
poteſtas ſubjacet ſuperiorum inſpectioni, iuxta l. 1. de colleg: \& corp.
quibus integrum eſt, ſi Magiſtratum inferiorem eâ poteſtate abuti,
aut cum Reip: detrimento conjunctum fore collegium, prævide-
rit, pro autoritate ſuâ intercedere, \& conceſſionem prohibere;
v. g. Si Collegium novum intenditur, cujus noxa prævidetur. Vid.
D. Mev. a part. 4. Deciſ. 301. per. tot.


IV.


8

Ad Conſtituendum igitur Collegium Opificum requirun-
tur literæ fundationis, \& Privilegia à Magiſtratu data. cap. porrò X.
de Privileg.
Ubi verò non probatur Collegiũ ſingulari conceſſio-
ne, aut confirmatione conceſſum, aut adprobatum, cenſetur illi-
citum l. 1. \& ſeq. de Colleg: l. collegium C. de bered. Inſtit: Cujac. 7.
Obſ. 30. \& 16. Obſ. 3. \& 5 Carpz. p. 3. Conſt. 13. def 36. n. 11. ſeq: Sichard.
in l. ult: n. 3. C de jurisd: Decian: tract: Crimin lib. 7. c. 10. n. 3. Guid.
Papa. Deciſ. 106. ibi[ꝙ] Ferret.


V. Cœterum
[17]Caput V

V.


Cœterum ex diuturnotempore, quo iis, qui aliquam ex-
ercentanegotiationem, aut artem, tanquam Collegæ palàm con-
venire ſoliti, \& ſigillo arcâq; communi uſi ſunt, collegii conces-
ſio præſumitur, \& conſuetudine collegium inductum cenſetur.
DD. in cap. tertio loco X. de probat. Decian. d. l. n. 22. quem ſequi-
tur Mev. d. l. n. 9. Knipſchild. de Jur. ac. Privil. Civ. Imper. lib. 5.
c. 2. n. 12. in ſine.


VI.


Qui vero ſine permiſſu atq; auctoritate ſuperioris illicitum10
collegium uſurpaverint. Romano jure, extra ordinem puniun-
tur, pœnâ arbitrariâ, prout finis \& effectus noxius reperitur, in-
de pœna durior leviorq́; conſtituitur. gloſſ. \& Bald. in l. 1. quod
cujus[ꝙ́] Univ. nom.
Trentac. lib. 1. Var. Reſol. tu. De V. S. Reſol. 1. n.
14.
Nec tantum ipſi coëuntes puniri, ſed domus, in quâ illici-
ta conventicula celebrantur, dirui jubentur. l. 15. C. de Epiſc. \&
Cler.
Aliquando præter diſſolutionem Collegii nil durius ſuſte-
runt vitio creati Collegæ. Interdum eà tenentur pœnâ, quâ pu-
niuntur, qui hominibus armatis loca publica vel templa occu-
paſſe judicati ſunt. l. 2. de Colleg. i. e. Pœnâ Legis Juliæ de vi. arg. l.
3. l. 5. l. 10. ad L. Jul. de vi publ.
Vel pœnâ legis Juliæ Majeſt. arg. l.
1. l. 4. ad L. Jul. Maj.
Ut ſi ab hominibus ſeditioſis, rerum novan-
darum gratiâ Collegium ſit initum. Weſenb. in tit. de Colleg.
Wiſſenb. ad D. t. D. 32. tb. 12.
add. Mev. ad Jus Lub, Lib. 4. tie.
13. art. 1.
1. n. 22. Ubi de pœna Exilii, quæ Lubecenſi jure con-
tra illicita conventicula ineuntes ſtatutaeſt, agit.



CCAP.
[18]De Effectibus Juris Collegii

CAPUT V.
DE EFFECTIBUS JURIS
COLLEGII.


SUMMARIA.
Effectus Collegiorum præcipui. n. 1. \& ſeqq.
Jus Collegii exemptum à libertate communi. n. 2.
Jus Collegii privativè conceſſum intelligitur. n. 3.
Poſſeſſio vel qs. juris. Collegii tuendam. 5.
Opifices coguntur ad præſtanda oper a. n. 6.
Opificiorum jura diſtricta. n. 7. ſeq.
Quatenus Collegium opificum gaudeat benefaio. l. civitas. 27. de R. P:
remiſſivè. n. 10.


I.


1

VIdeamus de præcipuis effectibus, quos â Principe vel Magi-
ſtratu conceſſum jus collegii operatur.


2

1 Quod factum eſt collegii Jus, Innungs-recht/ Ambts-
gerechtigkeit/ illud à communi libertate habetur exemptum l. t. de
Colleg.
Regulariter enim ex jure Collegii, cùm ei ſingulari modo
aliquid conceſſum, oritur jus privativum, \& poteſtas excluden-
di alios D. Mevius part. 2 Decis 187. per tot. uhi n. 5. per mores hu-
jus ſeculi id certum haberi, ait.


3

Cùm igitur jus Collegii ex privilegio privativè conceſſum
intelligatur, officiales ac Miniſtri Principis concedentis eo exclu-
ſi cenſentur, quod pluribus Mev d. Deciſ. in terminis juris braxã-
di firmat. Vid. Jdem. part. 1. Deciſ. 108. Ex uſurpatione autem
rei liberæ, ut ut per immemoriale tempus, non eſt Collegio opi-
ficum, quà alios jus prohibendi, quippe quod ex jure quodam ſuo
privativè conceſſo oritur. Mev. part. 5. Decis 260. Vid. Jdem in Re-
ſponſ. Jur. XI. per tot. \& Reſp. 9. infra adnexo.


4

Pendente autem lite ſuper jure Collegii, contra illud de-
fen-
[19]Caput V
fendendi ſunt, qui ante illud poſſederunt, at non ultrà, quam de
poſſeſſione illorum conſtat. Mev. d. part 2. Deciſ. 188.


II.


Publica fiunt Opificum munera, ex quo collegii jus impe-6
trarunt. arg. l. pupillus 239 §. 3. de V. S. ad quæ etiam inviti per Ma-
giſtratus coguntur l. 9. de Mun. \& honor. Undè opifices ad operã
cuicunq; pro juſtâ mercede præſtandam cogere licet. Mev. part. 2.
Deciſ. 156.
ubi ſolitos coërcendi opifices modos refert, manda-
tum pœnale, fub comminatione 1. Mulctæ, aut 2. Carceris vel
3. Excluſionis à Collegio.


III.


Ex quo opificia ſunt diſtincta, \& ſingulis jus collegii, \& ex7
hoc certa ſpecialia jura ſunt data, per quæ uni conceſſum, alteri
non licet, ideoq; circa ea, quæ peculiariter jure officii competũt,
adverſus alios prohibendi jus naſcitur, eam immotam certamq;
regulam, ex quà jura opificii æſtimamus, juſtè \& rationabiliter
conſtituimus, quodquæcun[ꝙ] in ſtatutis ſeu rotulis, velut fundamen-
tali lege opificiorum, iis qui illa exercent ſunt aſſignata, at[ꝙ́] peculiari-

ter addita,
ea alij, qùam qui in collegium optſicum ſunt adſumpti, exer-
cere neqveant,
Sed jure collegij rectè prohibeantur: E contra, quid-
quid collegio ſeu opificio nen eſt proprium redditum, ſeu lege certá ad-

ſignatum, id quo[ꝙ] ſibiſolis opifices vindicare \& alios ab illo abarcere

nequeant.
Quod enim non mutatur illud in naturali lege ſtare

non prohibetur. l. 27 C. de Teſtam: \& quidquid lege ſpeciali col-
8
legii vel opificii non expreſſum reperitur, id veterum legum
9
conſtitutionumq; regulis omnes relictum intelligant. l. præcipi-
mus
§. fin. C. de appell. Mev. r e ſponſ. jur: 8. ubi in lite inter lanio-
nes \& carnarios
der Knochenhauer und Haußſchlaͤchter, verten-
te, id pluribus confirmat, quod infr. refertur.


IV.


Collegium Opificum obligatur ex mutuo in utilitatem i10
pſius contracto, ut alia univerſitas, gaudeto; beneficio Leg. Civitas

C 227.
[20]De Effectibus Juris Collegii.
27. de reb Credit. Steph. Gratian Diſcept: forenſ. 196 n. 2. D. Struv
11adff tit de reb. Credp. 178 licet diſſentiat Zaſius. ind l. 27 Quan-
do verò \& quatenus univerſitas aut collegiũ ex contractu mutui
obligetur, non eſt hujus tractationis, vid. latiſſimé H. Piſtor. 1. q. 37.
Coler. de Proc. Ex: p. 2. c. 3 n. 336 \& ſeqq Carpzov. 2. Reſponſ. Elect.
Reſp 109.
Knipschild de Jure Civit: Imperial: lib. 5. Cap. 6. pet tot.
D. Lauterbach. diſſert: ſingular. add l. 29 de reb. Cred:


V.


12

Reliquos effectus, ſi qui ſunt, collige ex iis quæ hactenus
diximus, \& parte ſequente hujus Tractationis dicentur.



CAPVT VI. ET ULTIMUM.
DE MODIS, QVIBUS COL-
LEGIA OPIFICUM EXTIN-
GVUNTUR.


SUMMARIA.
1. Jura \& Privilegia Collegiorum exſtinguuntur. 1. morte, n. 1
2. Renunciatione. n. 2.
Invitis ac renitentibus collegis ea fieri poteſt. n. 4.

3. Separatione. n. 5.
4. Lapſu temporis. n. 6.
5. Privatione jurium. n. 7.
An Collegium ſemel exſtinctum ſine veniâ ſuperioris reſtaurare lice-
at? n. 8.
Cui bona collegii cedant, exſtincto collegio? n.
11 \& ſeq.


I.


1

COllegia Opificum, Eorumq̀; jura ac Privilegia extinguuntur
1. Morte, quando omnes collegæ deceſſerunt,
wenn das Ambt
oder Handwerck gantz ausgeſtorben Bartol. in l. ult: n. 22. de colleg.
Dico
[21]Cap. VI. Et Ultimum.
Dico, quando omnes deceſſerunt: penes unum enim, ſi reliqui
vel in habiles, vel mortu [...], vel abſentes ſunt, jus collegii manet l. ſi-
cut 7.
§. 2 ff quod cujus[ꝙ] Univ: nom. ibi[ꝙ́] glosſ: Jaſon \& DD. Eleg. l. 76.
de judic.


II.


2. Renunciatione quando illi qui ejuſdem conditionis \& opi-2
ficii ſunt, \& collegium olim fecere, renunciarunt iis, quæ collegii
ſunt, \& ita ſubſtantiam collegii ſuſtulerunt. Permiſſum autem
3
eſt, non ſingulis modó ſociis ſocietati renunciare, ſed ad publicã
quoq; ſocietatem pertinet, quod de privato leges habent, \& o-
mnibus mutuo conſenſu ab oâ diſcedere, ipſamq; diſſolvere licet.
D. Mev. part. 5. Deciſ. 378. n. 5. Unde patet quod invitis ac reni-
4
tentibus etiam collegis, uni atq; alteri liceat collegio renunciare,
\& vel ad aliud tranſire, vel ſeparatum jus collegii, ſi ita viſum fue-
rit, a Magiſtratu petere, quamvis ejulmodi ſeparationem colle-
gæ reliqui, experientiâ teſte, plerumq; ægerrimè ferre ſoleant,
quaſi ſeparatio iſta non fiat ſine ipſorũ contemptu, \& incom̃odo.


III.


3 Separatione: Si conjuncti olim ſua ſinguli ſeparatim ha-
bere cæperunt, ſine conventu \& communione. Separatio namq;
iſta ut ſocietati \& com̄unioni contraria, cum illa non poteſt con-
fiſtere, ideò finit \& finitum docet. l. 64 pro ſuo. add. Balth. Zahn.
Jehnogr. jur. Municip. cap. 38. n. 26. \& ſeqq.


IV.

6

4 Lapſu temporis: ſi per decennium in ſeparato ſtatu ſte-
terunt. Nihil enim tunc proficit antiqua ſcriptura, collegii jus
antiquum indicans, ubi id antiquatum. Mev: d. Decis. in ſin.


V.


5 Privatione ac Revocatione jurium ac ſtatutorum, quibus Col-7
legium fundatum eſt. Quæ privatio à Magiſtratu, vel in pœnam
abuſus, vel ob urgentem ſalutem publicam fieri ſolet. Zahn. dict.
cap. n.
11. \& ſeqq.


C 3VI. Quæri-
[22]De Modis, Qvibus Colleg: Opific: Extingvuntur

VI.


8

Quæritur autem, an collegium ſemel extinctum ſine veniâ ſupe-
rioris reſtaurare liceat?
Negamus cum D. Mevio. d. Decis n. 1 \& 2.
non enim vetus eſt illud, quod interiit, ſed novum. Jdeô quæ de
novo collegio privato arbitrio non introducendo legibus haben-
tur, ad ejus quod deſiit, reparationem pertinet. Nec obeſt,
9quod dicitur, qui vetus reparat vel reficit, novum non facere
Dec. in l. domum de R J. id enim pertinet ad illud, quod non pla-
ne extinctum eſt. Quod ſemel deſiit refectum planè novum eſt, \&
in eo adhibenda ſunt, quæ in novo lex requirit. Abbas. in cap. con-
ſuluit.
C. de judic: Lancell. de attent: part. 2 c. 4 lim. 1. Mev. d. l. n. 3.
add
Schônborn. lib. 1. polit. cap. 11. in fin.


VII.


10

Ulterius quæritur: Collegio opificum per mortem collegiatorum
disſoluto,
Cui bona ejus cedant? Resp. Superiori vel Magiſtratui lo-
11ci. Carpz. p. 2 conſt. 6 def. 17. Si verô Collegium alio licito modo
v.g. ſeparatione diſſolvatur, tunc collegiatis permittitur pecuni-
as communes, ſi quas ex ſuâ collatione habent, dividere, interq;
ſe partiri l. 3. de colleg. Petr. Gregor. Tholoſan. lib. 15. Syntag. jur.
12Cap. 32. n. 19. Si verò Collegio forte legata vel ordinata fuerint
bona illa, apud Superiorem remanent. Carpz. d. l. ab Jnſtitore
autem collata iſta conditione \& modo, quo data erant, reſolutis,
ad eundem vel heredes ejus redeunt. Tholoſ. d. l. n. 20.



PAR-
[23]Cap. I.

Partis Secundae,
CAPUT I.
DE
STATUTIS OPIFICUM,
EORUM NOMINE, DEFINITIONE, DIVI-
SIONE ORIGINE ET UTILITATE.


SUMMARIA.
Statuta opificum quid \& quomodo appellentur, n. 1.
Eorum origo. n. 2. \& ſeqq.
Diviſio. n. 5. \& varietas. n. 6.


I.


STaruta opificum, quæ \& Rotuli vocantur,
ſunt mutua pacta \& conventiones de rebus ac nego-
1
tiis ad artem ſeu profeſſionem pertinentibus. Germa-
nicè
Innungen/ qvaſi Einigungen/ Vereinigungen
der Zunfften oder Handwercker: Innungs Brieffe/ Innungs-
Articul Guͤld Brieffe/ Rollen: Item Ambts Brieffe. Balth. Zahn.
Ichnograph. Jur. Municip. cap. 38. n. 1. Mev. ad Jus Lub. L. 4. l. 13. a. 3.


II.


Eorum Origo videtur eadem eſſe cum ipſis Collegiis artifi-
cum, de quâ ſuprà, part. 1. cap. 1. Eo ipſo enim dum placuit opi-
23
ficibus jus Collegii concedere, certis etiam pactis ac Statutis Col-
legia illa firmari receptum eſt. Sunt ſcilicet Statuta opificum

veluti 4
[24]De StaTutuſ Opificum.
veſuti leges fundamentales cujusq; Collegii, er quibus hujus il-
lorumq́;, qui ſub illo ſunt, jus, poteſtas, libertas \& commodi-
4tas cenſeri debet, D. Mev. reſponſ. jur. 7. Verſ. Tertio, in cauſis opiſi-
cum \&c.
quod adnexum Commentario ad Jus Lub. Unde eorum
utilitas pateſcit.


III.


5

Dividuntur autem in genere Statuta Collegiorum in licita
\& illicita. Illa opificum ordinem, atq; communem Reip. utilita-
tem reſpiciunt: Hæc monopolica, iniqua, fraudulenta, commer-
ciorum libertati contraria, privatum lucrum \& quæſtum ſolum-
6modò reſpicientia. Deinde variant ſtatuta opificum pro diverſi-
tate opificiorum. Alia namq; ſunt, v.g. Statuta Collegii Sarto-
rum, alia ſutorum, alia pellionum \&c. De quibus infrà ſpecialius.
part. 3. hujus Tractatus.



CAPUT II.
DE STATVTORVM CON-
FIRMATIONE.


SUMMARIA.
An Statuta opificum ſuperioris confirmatione egeant? n. a. p. 2. 3.
Confirmatio quare peteuda? n. 4.
Confirmatio Privilegiorum res magni momenti. n. 5.
Quænam obſervanda in confirmatione iſtâ. n. 6. \& ſeqq.
Statuta opificum ante confirmationẽ à peritis examinanda. n. 6.
Inquirendum in vicinorum locorum conſuetudines. 11. 7.
Statutn contra leges Imperii non admittenda. n. 8.
Jurisdictio limitata Collegiis concedenda. n 9.
Privilegia, quæ æmulationem ſapiunt, denegenda. n. 10.
Pacta inter vicinos hac de re inita ſervanda. n. 12.

Clau
[25]Caput II.
Clauſula reſervatoria, de mutando \& tollendo ſtatuto inſerenda. n. 13.
An ſuperiori integrum ſtatuta opificum pro lubitu collere? n. 14. \&
ſeqq.
Formula confirmationis. n. 17.
An ſtatutum valeat in aliorum præjudicium? n.
18.


I.


STatuta opificum de cauſis ad opificium ſpectantibus (ſi ſunt1
ſecundum, vel præter Jus) confirmatione ſuperioris non in-
digere, de Romano Jure certisſimum eſt, cum à lege ipſa confir-
mentur l. ult. ibiq; DD. commun. De jurisd. omn. judic. l. 2. §. ult. C. de
conſtit. pecun.
poſt alios D. Hahn. ad Weſenb. tit. de legib. n. 3. verb.
decreta. Praxis tamen hodierna Germaniæ ubiq; ferè contrarium
2
induxit, quatenus ejusmodi ſtatuta à ſuperiore omninô confir-
manda. Unde hodie per modum privilegii, viac jure ſuperiori-
tatis territorialis,
Krafft Landes Fuͤrſtl. Obrigkeit/ concedi ac
confirmari ſolent. Wehner. Obſer v. pract. verb.
Zunfft/ \& verb.
Guͤldenmeiſter. add. ſupr. Part. 1. cap. 2.


II.


Ut tamen ſtatutorum ſemel conceſſorum confirmatio à3
Principis Succeſſore petatur, utile quidem eſt, ſed non neceſſa-
rium. Novimus enim multa opificum ſtatuta adhuc hodiè in
ſuo vigore eſſe, quæ ante 60. \& plures annos conceſſa, nec unquã
à ſucceſſore confirmata fuerunt. Quòd verô Collegia opificum
confirmationem ſucceſſoris ſæpè negligant, inter alias hæc cauſa
4
eſt, quod eam gratis ac ſine ſumptibus non facilè impetrare liceat,
Et ſi eam petant, non raro nova privilegia, quæ ſæpè iniqua \& mo-
nopolica ſunt, petere ſolent.


III.


Cœterùm cùm omnis Privilegiorum conceſſio ac confirma-5
tio res magni ſit momenti \& præjudicii, ac ſæpiſſimè rixis ac con-
tentionibus cauſam \& occaſionem in Civitate præbere ſoleat,
nunquam ea temeré, ſed ſemper præviâ deliberatione fieri debet.

DProfi-
[26]De Statutorum Confirmatione.
Proficit cautè dare diplomata, ut Magiſtratui in politicis ordina-
tionibus nihil dematur, ut provariatione eorum, ex quibus leges
mutari ſolent, jus mutandi, corrigendi, emendandi, addendi \&
minuendi integrum ſit, ut collegæ literali obſervatione ſint ob-
ſtricti, omnisq; occaſio præſcindatur extenden di \& abutendi or-
dinaria. D. Mev. ad Jus Lubec. lib. 4. tit. 13. art. 2. n.
16.


IV.


6

Antequam igitur Princeps hoc vel illud Statutum Opificũ
confirmet, ac ſigillo manuq́; ſuâ corroboret, primùm omnium
per Conſiliarios ſuos, Virosq; alios rerum iſtarum peritos omnes
ac ſingulos ſtatuti articulos \& puncta accuratè examinari curet,
an quid impii, iniqui, illiciti, aut Rep. damnoſi, (:ut non rarô
iniquiſſima peti ſolent) contineant. Sic. v. g. SiChirurgis aut Phar-
macopæis Privilegium aliquod concedi debet, audiatur pri9 ſuper
hâc re conſilium periti Medici, ut eo meliùs conſtet, quatenus \&
ſub quibusconditionibus privilegium velStatutũ tale tutò concedi
7aut cõfirmari poſſit. Utile etiam foret pri9inquirere in vicinorum
locorum conſverudines, ſtatuta \& mores, ne quid fortè inſoliti,
abſurdi aut iniqui permittatur. vid. Mev. part. 5. Deciſ. 171. n. 3. ubi
ait: Circa ſtatuta, præſertim quæcommercia \& opificia concer-
nunt, ad vicina loca præprimis reſpiciendum, ne dum in noſtris
iſta nimis gravia, moleſta \& oneroſa redduntur, ad hæc cum in
commodonoſtro tranſeant, ut fieri ſolet.


V.


8

Secundò cavendum, ne quid ſtatutis opificum inſeratur,
quod Conſtitutionibus ac legibus Jmperii adverſum, v. g. ne ſapi-
ant Monopolium; ne à Collegio excludantur, molitorum, Paſto-
rum, tubicinum \&c. filii; ne opificum arbitrio taxa ſeu æſtimatio
operum relinquatur \&c.


VI.


9

Tertiò cavendum, ne plus jurisdictionis opificum Magiſtris
tribuatur, quám æquum eſt. Neq; modus mulctandi ſtatutorum
transgreſſores ipſorum arbitrio relinquatur. Suntnamq; homines

ill
[27]Caput II.
illi ad extendendam juriſdictionem ſuam valdè proclives.


VII.


Quartò videndum, ne huic vel illi Collegio Privilegium10
concedatur, quod meram æmulationem ſapit, vel confuſionem
opificiorum inducit, vel aliis jus quæſitum tollit aut minuit; vel
occaſionem rixarum \& querelarum præbet.


VIII.


Non rarô Principum miniſtros in hâc re pecoare videmus,11
qui vel ex præcipitantiâ vel ſpe pecuniolæ, quæ pro confirmatio-
ne ſolvi conſuevit, inducti, non concedenda concedunt, quæ ta-
men non ſine jacturâ auctoritatis publicæ poſtmodum revocare
coguntur. Hæc incommoda ut evitentur, nihil non hâc in re per-
penſo animo ſtatuendum eſt.


Nonnunquam etiam certis ex cauſis inter vicinos mutuic12
pactionibus conventum eſt, (:ut in C. S:). ne alter ſine alterius præ-
ſcitu \& conſenſu Collegia opificum ſtatutis certis firmet; quæ pa-
cta omninò ſtudioſe ſervanda, ne iis neglectis, lites, contentiones,
aliaq; incommoda indè naſcantur.


IX.


Rectè etiam moribus introductum eſt, ſtatutis opificum13
clauſulam reſervatoriam inſeri, quâ Princeps Statuta vel privile-
gia confirmando ſibi expreſſis verbis reſervat poteſtatem, ea ex ur-
gentibus cauſis mutandi, tollendi aut annullandi. Jm̄ò, licet
14
clauſula iſta expreſſè ſtatuto opificum inſerta non fuerit, nihil o-
minus Superiori integr um eſt, illud ex juſtâ canſâ, v.g. propter
nimium abuſum, tollere; non obſtante, quod ſtatutum in perpe-
tuum
(: uf ewig, ut quandoq́; formula ſtatuti ſonat:) Opificum
collegio conceſſum fuerit. Cœterùm clauſula iſta reſervatoria
15
non ſic accipienda, ut pro libitu, ex abſoluto arbitrio liceat ſemel
recepta abrogare, aut immutare, quod tàm à voluntate clauſulam
inſerentium, tàm à mente imperrantiũ, tàm â conditione corum,
quæconceduntur, tàm ab uſu Reip. alienum eſt; Sed ut ex ratione,
ſi vel neceſſarium vel utile, fas ſit Magiſtratibus aliter de ſemel

D 2ſtatutis
[28]De Statutorum Confirmatione.
ſtatutis recedere, atq; ita diſponere ſicut expedire viſum. Unde vi-
iſtius clauſulæ integrum eſt, ubi ratio ſvadet vel non obſervare,
vel derogare, vel aliud, quod utilius viſum ſurrogare, haut ob-
16ſtante Superioris confirmatione. Et ſi enim Confirmatio Prin-
cipis actum perpetuum efficere ſolet, non tamen id produci po-
teſt ad illa, quæ ita conceſſa, ut perpetua eſſe non debeant, de qui-
bus etiam hoc præcautum \& mutandi libertas, contra quam con-
firmatio nil novi dare poteſt. Gal l. 1. Obſ. 1. n. 3. Mev p. 5 Dec: 230.
per tot.


X.


17

Cæterum formula confirmationis Statuti Opificum pro va-
rietate loci variat. In his locis hæc ferè recepta eſt:


Von Gottes Gnaden Wir \&c. Bekennen vor uns/ unſe-
re Erben/ und Nachkommen/ und thun kund gegen Maͤnnig-
lich/ daß uns die ſambtlichen Meiſter des N. Handwercksetzliche
verfaſte Articul einer Innung und Handwercks Ordnung/ de-
ren ſie ſich zu nuͤtzlicher fortſtell- und aufnehmung ſolches ihres
Handwercks/ mit einander verglichen/ unterthaͤnigſt fuͤrbrin-
gen laſſen/ und darneben gehorſamblichſt gebeten/ ihnen dieſel-
be/ auszuſtehender Landes Obrigkeit/ gnaͤdigſt zu Confirmiren
und zu beſtaͤtigen. Wann wir dann ſolches geſtalten dingen
nach/ nicht unziemlich befunden/ Alß haben wir nach fleiſſiger
erwegung der uͤmſtaͤnde/ beruͤrte Articul revidiren, und uns ſol-
che zu gedachter Innung gefallen laſſen. Alß zum erſten ꝛc.


Wir Confirmiren auch hierauff vorher geſetzte ſolche Ar-
ticul
und Puncte, zu einer der gedachten N. Innung und Hand-
wercks Ordnung von Hoher Obrigkeit wegen/ Krafft dieſes ge-
genwertiglich und gnaͤdigſt/ und wollen/ daß ſolche fuͤr ihre
Handwercks-Innung in allen Puncten und Clauſulen getreu-
lich und unverbruͤchlich gehalten/ und dawider nicht gehandelt
werden ſolle. Befehlen auch zugleich unſeren Cantzlar/ Raͤ-
then/ Beambten/ Voigten und Dienern/ auch Raͤihen in Staͤd-
ten und andern Befehlichshabern/ daß Sie uͤber diſer Unſerer
Con-
[29]Caput II.
Confirmirten Ordnung ſteiff und feſt halten/ und die Redlichen
Meiſter und Geſellen dieſer Zunfft/ ſo offt es Noth/ und ſie dar-
uͤmb erſuchet werden/ biß an uns ſchuͤtzen und handhaben/ die
Verbraͤcher aber/ unnachlaͤſſig ſtraffen/ welche Straffen zur
helffte unſern Aembtern/ und die andere helffte dem Handwercke
zukommen und bleiben ſoll. Jedoch behalten wir uns/ ſo wohl
unſeren Erben und Nachkommen/ ausdruͤcklich bevor/ dieſe
Handwercks Ordnung nach gelegenheit der Zeiten und Laͤuff-
ten/ und ſonderlich da Sie etwa mißbraucht werden ſolte/ oder
moͤchte/ zu endern/ zu verbeſſern/ auch gar oder zum Theil auf-
zuheben/ wie wir es iedesmahl nothwendig und nuͤtzlich zu ſeyn
befinden und erachten werden.


Zu Uhrkund haben wir uns mit eigener Hand unterſchrie-
ben/ und Unſer Secret wiſſentlich hierunter anhaͤngen laſſen.
Geſchehen und Geben Anno \& die \&c.


Quæritur hîc: an ſtatutum Collegii Opificum ex confirmatio-18
re Mágiſtratus Urbaniin aliorum præjudicium valeat?
Affirmat D.
Mev. part. 3. Deciſ. 284. quòd confirmatio Magiſtratus faciat Sta-
tutum Collegii legem Civitatis. Nec adſenſu \& confirmatio-
ne Principis hîc opus eſt, cùm ea, quæ ad politiam ſpectant, per
æquè ex auctoritate \& Confirmatione inferioris Magiſtratus, qui
jurisdictionem \& jus ſtatuendi habet, valeant. Mev. D. Deciſ.
n, 6.



CAP. III.
DE STATVTORVM IN-
TERPRETATIONE AC DISPEN-
SATIONE.


SUMMARIA.
Cujus ſit ſtatuti interpretatio? n. 2. \& ſeq.
Privilegia opificum ſunt ſtricti juris. n.
4.
D 3Quo-
[30]De Statutorum Interpretatione Ac Dispensatione.
Quomodo Privilegia interpretanda? n. 5.
An ſuperior diſpenſare poſſit contraſtatutum collegii? n. 6. 7.


I.


1

ACcidit interdum, circa unum atq; alterum ſtatuti Articulum,
quoad ejus verba vel mentem, dubium aliquod naſci, undé
2quæritur, cujus ſit ſtatuti interpretatio? Certè Collegiorum Ma-
giſtri \& Opifices plerumq; iniqui ſunt ſtatutorum ac privilegio-
rum ſuorum interpretes, qui non verentur, contra concedentis
aut confirmantis mentem, ob privatam utilitatem, ea aut reſtrin-
gere nimis, aut extendere. Undè non raròabſurda, iniqua, \& Reip.
pernicioſa ſtatutorũ interpretatio ab illis fingitur. Si igitur du-
3bium aliquod in illis occurrat, illud Superior tanquam ſtatuti
auctor interpretatione juſtâ tollere poteſt ac debet. arg l. ult § 1.
ibi: tàm conditor quàm interpreslegum ſolus Imperator juſtè exiſtima-
bitur
C. de legib.


II.


4

Privilegia autem Collegiorum, quatenus mercimonii \& o-
pificiorum libertatem reſtringunt, ſtricti juris ſunt, nec ultra li-
teram extentenda. Alberic: in l. hoc jure n. 32. de J \& J. Mev. part
5. Deciſ 256. n. 2.
Præterea Statutorum \& Privilegiorum acceptio
\& interpretatio fieri debet juxta ſtatum ejus temporis in quo con-
dita vel conceſſa ſunt. Jneſt iis naturaliter Conditio: rebus in eo-
dem Statu manentibus. arg: l. pactum C. de Collat.
Everhard. Conſ.
19. n 46. Vol. 2. Mev. ad Jus Lubec. L. 4. t. 13. art 3. in add. n. 13.
5Quando igitur ea quæ Collegium impetravit, præſenti rerum ſta-
tuti non conveniunt, juſtè non obſervantur, ſedconcidunt, \& vi-
res quaſi extinctâ animâ, amittunt. l. tùm ex occaſione. ibi Bald. de
Excuſ. tut
: nec magis ea Collegium exigere debet (:licet non rarò
exigat) quàm mutata reponere poteſt. Mev. d. l. Balth. Zahn.
Jchnogr: jur: Municip. Cap. 38. n. 20. ubi ait: Privilegia collegiis
mechanicis conceſſa, ubiq; concomitantem poſt ſe trahere inter-
pretationem, ut ex utilitatis publicæ lege omninò æſtimentur
Cothm. v. 1. Conſ. 47. n. 361.


III. De
[31]Caput III.

III.

6

De Diſpenſatione quæritur; An \& quatenus Superior Statu-
tum Collegij Opificum confirmans circa illud diſpenſare poſſit?
Et ſci-
endum eſt, ſi rationabilis cauſâ diſpenſationem ſuadeat, eam om-
ninò invitis etiam ac contradicentibus (:ut plerumq; fit:) collegii
Magiſtris \& artificibus licitam eſſe. Qui enim leges poteſt dare,
is etiam poteſt ſolvere. l. ult C. de legib. l. 3. de Re judic. per rationẽ
non poteſt non id permitti, quibus politiæ cura \& poteſtas in Rep.
eſt. Jlla tribuit facultatem relaxandi vel diſpenſandi iis, qui legem
præſcribunt. Ut concedendi rotuli Jus eſt Magiſtratuum, ita etiã
eorum remittendi. Mev. ad Jus Lub. L. 4. t. 13. art. 3. Sic contra
7
Statutum opificum, quo certum tempus
(: gewiſſe wanderſchaffts
Jahre:) præſcribitur illis, qui juris collegii participes reddi vo-
lunt, rectè diſpenſatur, ſi quis aliàs optimè artificium didicerit,
illudq; probaverit, quæ diſpenſatio interdum gratis, quandoque
ſolutâ certâ pecuniæ ſummâ, concedi ſolet Vid. Joh. Georg. 11.
Elect Saxon Ordin: Polit: tit
von Handwercken 21. §. 6. ibi Nie-
mand ſoll eher nicht zur Meiſterſchafft gelangen/ er habe denn
zuvor/ ſo wohl in ſeiner Wanderſchafft/ alß bey einem oder mehr
Meiſtern deſſelben Orts/ wo er Meiſter werden will/ die in jedes
Handwercks ordnung beſtimbte Zeit erfuͤllet/ Jedoch daß ſolches
in kleinen Staͤdten und Flecken ſo gar genau nicht geſucht/ ſon-
dern vornemlich dahin geſehen werde/ ob er ſein Handwerck ehr-
lich gelernet/ und vor einem Meiſter beſtehen koͤnne. Undè cùm
nuper Collegium ſartorum ab eo, qui per multos annos ut Magi-
ſter alibi opificium exercuerat, novum experimentum tempusq́;
peregrinationis exigeret, eo non obſtante, receptio illi injuncta
fuit.



CAP-
[32]

CAPUT IV.
DE STATUTIS AC CON-
SVE TUDINIBUS QVIBVSDAM
OPIFICUM ILLICITIS ET IRRATIONA-
LIBUS.


SUMMARIA.
Statuta opificum, quæ monopolium ſapiunt, illicit a. n. 1.
De illis remiſſivè. n. 2.
Recenſentur ſtatuta \&. conſuetudines Collegiorum iniquæ. n. 4. \& ſeqq.


I.


1

OPificum Statuta omnia, quæ Monopolium ſapiunt, illicita,
legibusq; prohibita cenſentur, qualia multa in Tr. noſtro
ad l. un. Cod. de Monopol. cap. 12. adduximus, quæ ibi videri poſ-
ſunt;


2

Prægnantibus tamen ex cauſis Monopolia Superior aucto-
ritate \& conſenſu ſuo cognitâ cauſsâ rectè concedit. vid. d. tract.
noſtr. cap. II.
Mev. ad Jus Lub. d. l. \& in Reſponſis juris adnexis.
Marquard. de jure Commer. lib. 4. cap. 8.


3

Inter alia (ſunt enim ſanè immunera) etiam ſequentia, vel
ob æquitatis rationem deficientem, vel ob irrationabilitatem, illi-
cita habentur.


II.


4

1. Statutum Collegii Opificum, quo Commentarienſium
(der Stadt-Knechte) liberi à Collegio excluduntur, prout latè
multis argumentis deducit Ant. Bullæus. in Comment. ad Ordinat.
Crimin. Caroli V. art. 180. ubi Facultatem Juridicam Rinthelien-
ſem ita pronunciaſſe teſtatur, cujus præjudicii hæc ſunt verba:

Alß uns Decano, Seniori und ſaͤmbtlichen Doctoren der Juri-
ſten Facultaͤt in der Holſtein-Schaumburgiſchen Univerſitaͤt zu
Rinteln/ vorgeſetzter Bericht/ und darinnen pro \& contra einge-
fuͤhrte Motiven zugeſchicket und daruͤber unſere Rechtliche mei-
nung
[32[33]]Caput IV.
nung ſambt deren Vornembſten gruͤnden gebethen worden. Demnach er-
keñen uñ ſprechen wir vor recht: Ob wohl J K alß Stadt Diener der Stadt
Hanover/ perſona humilis, und deſſen officium vile geweſen/ Dieweil
dannoch derſelbe 1 infamiâ nec juris nec facti, per tradita Freheri,
de Infam. Cap. 23. notiret.
und 2 niemand ſonder erheblichen uhrſachen
von Zuͤnfften/ guͤlden und Aembtern aus/ zuſchlieſſen. Immaſſen die in
Anno 1548. und 1577. publicirte Policey Ordnung tit: von Handwercks-
Soͤhnen und Geſellen \&c. Klaͤrlich dahin ziehlen. 3 Der Stadt Diener in
dem von Erbarn Rath der Stadt H dem Schuſter-Ambt daſelbſt ertheiletẽ
Privilegio keinemeldung geſchichet dann auch 4 Wohlgemelter Rath ſol-
che ihre Diener zweiffels ohne/ fuͤr unehrlich nicht achtet/ in dem dieſelbe
nicht allein zu Captirung der Miſſethaͤter/ ſondern auch andern ehrlichen
Dienſten gebraucht werden/ und endlichen 5 Vulgi ignobilis ſententia \&
obſervantia
wenig zu achten/ cùm ſoleat frequenter in peſſimos de-
generare errores, hoc ptæſertim ſeculo corruptiſſimo, atq; adeò
Legislatori meritó debeat eſſe ſuſpecta Oldend. Conſil. Marp. 3. n.
14. Vol. 1.
Daß dem nach das Schuſter-Ambt der Stadt H vorgedachten
J K. Tochter zu ihrem Ambt zuverſtatten/ ſchuldig ſeyn V. R W. So ge-
ſchehen 19. Aug: 1630. Et in hanc Sententiam inclinaſſe Facultatem
Juridicam Francofurtenſem \& Erfordianam, teſtatur Jdem Bul-
læus d. l. Add. Carpzov. Part. 2. deciſ. 112. Ubi hoc præjudiciũ adduci-
tur.
Iſt euͤer geweſener Gerichts- und Stadtknecht/ anitzo aber Marck-
meiſter daſebſt P. V. vorhabens/ ſeinem Sohn/ auch P. V. genant/ das
Fleiſcherhandwergk lernen zulaſſen/ immaſſen er ihn auch zu Meiſter C. S.
Buͤrgern und Fleiſchhauern verdinget; Nach dem aber ſolches vor das
Handwerck kommen/ haben die Fleiſchhauer gedachten C. S. es ernſtlichen
verwieſen/ ſtehen auch in denen Gedancken/ weil des Jungen Vater eine
zeitlang Gerichts und Stadtknecht/ deſſen Großvaier auch etliche Jahr
Oberſtadtknckt zu Z. geweſen/ es moͤchte daſſelbe dem Handwerge an ihrer
Innung und bey andern Meiſtern den Fleiſchhauern auffruͤcklich ſeyn Ob
nun wol faſt dafuͤr gehalten wird/ als weren dergleichen Perſonen nichts
weniger/ als die Scharffrichter anruͤchtig/ und derohalben ſie und die ihri-
gen in ehrlichen Zunfften und Gemeinſchafften nicht wol zuleiden Dieweil
aber dennoch ſolches in Rechten nirgend verſchen/ die Gerichts und Stadt-
knechte auch in Verrichtung ihres Ampts mit keinen unziemlichen Dingen
uͤmbgehen/ auch ſolches auff dẽ Doͤrffern von Schultheiſſen und Schoͤppẽ/
Eſo
[24[34]]De Statutis Ac Consvetudinibus.
ſo vor ehrliche Leute/ wie billich/ gehalten werden/ ſelbſten verrichtet wird/
uͤber dieſes dergleichen boͤſe Gewonheit durch die Reichs-Abſchiede abge-
ſchaffet/ und der Eltern Zuſtand und condition den Kindern/ zumale in
dieſem Fall/ da ſich der Junge P. V. wol verhalten/ auch als er zur Welt ge-
boren/ ſein Vater noch nicht Stadtknecht geweſe/ nicht præjudicirlichen
ſeyn kan/ ꝛc. So mag itzo genanter P. V. an ſeiner Gebur nicht getadelt/ oder
vor anruͤchtig gehalten werden/ ſondern er wird zu der Fleiſcherzunfft und
das Handwerckzulernen billich zugelaſſen; Es iſt auch ſolches der Zunfft
nicht nachtheilig oder auffruͤcklich/ V. R. W.]


5

Cœterum de jure Bavarico diſtinguitur in hac quæſtione,
an Commentarienſes vel Lictores operam præſtent in reorum
torturâ vel ſupplicio, an non: ut illorum filii excludantur, hi ve-
rò non: Verba Conſtitutionis, quæ habetur lib. 4. tit. 1.
Von Hand-
wercks Zuͤnfften art. 2. hæc ſunt: Alßſich wegen der Ambt Knechte oder
Schergen ehelichen Kindern/ Ob die zu den Handwercken aufzunehmen/
viel irrung begiebt/ ſo thun wir hierinnen dieſe erleuterung/ daß man die
Kinder derjenigen welche mit dem Malefiz-Perſonen bey die ſtrengẽ frage/
und Vollziehung der Peinlichen Urtel nichts zuſchaffen/ noch Handanzu-
legen haben/ ohne Hinderung ſolte zur Lernung der gemeinen Handwercker
kommen laſſen: Welche aber mit den Malefiz Perſonen/ wie gehoͤrt/ zu
thun/ und hand anzulegen haben/ deren Kinder ſollen ſich der Handwercker
enthalten/ ſie weren dañ erzeiget und geborn/ ehe ihr Vater zu ſolchẽ Dienſt/
oder Schergen Ambts kommen/ in welchen fall ſie nicht ſollen ausgeſchloſ-
ſen ſeyn.


6

Jbidem cautum eſt: Daß der Meßner und Forſt Knechte Kinder
ohne wiederrede und Hinderung zu denen Handwercken ſollen gelaſſen wer-
den.


7

II. Statutum, quo excludituris, qui cum Carnifice edit, bi-
bit, vel alio modo con verſatur; cùm Carnifices pro in famibus
perſonis habendi non ſint. Atq; ita in Collegio Jehnenſi reſpon-
ſum teſtatur D. Richter Deciſ. 80 n. 20 his verbis:
Daß kein Nach-
richterſeines ſtandes und Ambtshalber fuͤr Unehrlich zu halten/ immaſſen
dann andern Leuthen/ ſo mit ihnen eſſen/ trincken und nach gelegenheit uͤmb-
gehen/ derentwegen ihr Zunfftiges Handwerck zu legen/ und ihrer Aembter
zuentſetzen/ ſich keines weges gebuhret noch zulaͤßlich.


Et
[35]Caput IV.

Et vidimus ſuperioribus annis Halæ Saxon: cum Carnifice
iſtius loci Doctores aliosq; honoratiores Viros ſæpiùs ediſſe ac bi-
biſſe, citra ullam exiſtimationis maculam.


Jdem eſt, ſi quis cum Carnifice vel Excoriatore equorum8
contraxerit, vel officinam ejus propter debitum ſibi traditam, al-
teri locaverit. D. Richter d. Dec. n. 21. Jtem, ſi quis coactus fuerit ali-
cui aurem vel naſum abſcindere. Jd d. l. n. 26. Jtem interficiens ca-
nem, ſive caſu, ſive ex neceſſitate, utpote qui non ſit infamis.
Pfeil. Conſ. 143 Georg Beat: in Cent. Sent. Saxon. licet in non nul-
lis locis,
bey den geſchenckten Handwerckern/ aliter, ſed male
obſervetur. Lindenſpür. in Comment. Ordin. Wurtenb. tit. 55. n. 7.
quem refert Ph. Knipſchild. de Jur. \& Privil: Civit. Imperial. lib
5. c. 2. n. 75.


Aliàs ad diſciplinam honeſtatemq; publicam pertinet, ut9
recipiendi in Collegia mercatorum \& opificum ſint honeſtæ vitæ
atq; famæ. Jndè phraſin hanc collegia illa opificum uſurpant:

Die Aembter und Zuͤnffte muͤſſen ſo reine ſeyn/ alß wenn ſie eine Taube ge-
leſen hette. D. Mev. part. 5. Deciſ. 118. n. 1. Excitatur his moribus ſtu-
dium ſectandi vitæ innocentiam, vitandiq; morum corruptelas.
Jdeó in Collegiis Mercatorum atq; Opificum ab antiquo ſtrictior,
quâm aliàs invaluit diſciplina. Mev. d. l.


III. Invalidum eſt ſtatutum, ne in Collegium recipiatur qvi10
viduam lictoris,
eines Stadtknechts oder Buͤttels Wittib in
uxorem ducit. Carpz. Deciſ. 81. ubi præjudicium, cujus verba hæc
ſunt:
Hat euer Buͤrger einer/ euers geweſenẽ Buͤttels hinterlaſſene Witt-
be vor 8. Jahren geheyrathet/ und nach dem er ſich anitzo in eine gewiſſe
Handwercks Innung begeben will/ verweigern ſich die Meiſtere ihn aufzu-
nehmen/ und zur Innung zu laſſen. Ob nun wol gedachter euer geweſener
Buͤttel vor eine anruͤchtige Perſon gehalten werden will/ Dieweil aber
dennoch deſſen Wittwe von ehrlichen Eltern geboren/ und durch die mit
dem erſten Ehemanne [geſchloſſene] Ehe nicht anruͤchtig worden/ auch nach
deme ſie anderweit ſich verehliget/ des andern Ehemannes Standes billich
genieſſen thut/ ꝛc. So moͤgen dahero oberwehnte Innungsmeiſtere dem an-
dern Ehemanne euerm Buͤrger die Innung mit Recht nicht verweigern/
E 2ſon-
[36]De Statutis Ac Consvetudinibus.
ſondern ſie ſeyn denſelben/ ihres Fuͤrwendens ungeachtet/ in ihre Zunfft
auffzunehmen ſchnldig/ V. R. W.


11

IV. Qvodexcludit eum à Collegio, qvi uxorem ducit e-
am, cum qva ante benedictionm ſacerdotalem rem habuit; vel
qvam antea imprægnaverat. Carpz. part. 2. Conſt. 6. def. 13. Rich-
ter. Deciſ. 80. n. 80 Indeq́ve Opilionis filiam in uxorem ducen-
tem, qvam imprægnaverat, in collegium opificum recipiendum
eſſe, tradit Carpz. Reſp. Elect. lib. 6. reſp. 100. ſubſecutæ ſcilicet nu-
ptiæ purgant præcedens vitium, non tantum qvà liberos, ſed et-
iam Parentes. Honori etiam matrimonii hoc tribuitur, ut qvi
facto pœnitentiam agunt, perpetuâ pœnâ non adfligantur. Carpz.
12Lib. 3. Reſp. Elect. 99. Idem eſt, qvoad eum, qvi in matrimonium
ducit ab alio imprægnatam. Carpz. d. Conſtit. def. 14. Putat tamen
13Mevius ad Jus Lubec. lib. 7. tit. 13. art. 3. in addit. ad n. 41. Conſve-
tudinẽ non eſſe irrationabilẽ quæ talẽ in Collegiū non recipit. Etſi
enim, inqvit, ſine illa per communejus non ſit inducendo crimen,
ſed potius miſericordiæ \& caritatis opus, juxta cap. inter qvem X.
de ſponſal.
ideo excluſionis pœna non congrua, ex moribus tamen
non injuſté invaluit, ut ſtuprum ſic coërceatur, qvo non ſperan-
tes honorata matrimonia eò magis abſtineant.


14

Accedit vulgaris opinio, vilem eſſe, qvi Conjugium per-
ſonæ famoſæ \& vitiatæ amplectitur. Item,
Es ſey ein Schelm oder
wolle noch einer werden/ der eine Hure zur Ehe nimmet Mev.
d. l. Verùm nobis prior ſententia æqvior \& retinenda videtur. Il-
lud minus dubii habet, ſemel receptum à collegio ob hanc cauſam
ejici non debere, cum eje ctio illa pœnæ ſpecies ſit, qvæ ſine ma-
gno crimine non irroganda. vid. Mev. d. l. \& part. 11. dtciſ. 39. per
tot. \& in addit. ad. n. 39.
ubi qvasdam regulas de receptione ho-
minum in collegia mercatorum \& opificum ponit; qvarum pri-
15ma hæc eſt: Qvos non infamia, aut vitæ vilitas maculat, \& odioſos
16reddit ipſos, è Collegiis juſtè non excludi. 2. Vilitatem aut infamiam,
qvæ pro cauſa excluſionis ſumitur, non cenſendam ex opinione vuſgi, ſed

17lege, moribus ac judicio civitatis. 3. Depoſitâ vitæ vilitate \& adſumpto
bono-
[37]Caput IV
bonorato vel decoro ordine, vetut deſinente causâ, non eſſe amplius ju-
ſtam excluſionem.
Ex qvo qvi lictores, apparitores, ruſticæ con-
ditionis fuerunt, mutant vitæ genus, \& in ordinem civium reci-
piuntur, jus petendi collegia nanciſcantur.


Generatim omnes, qvibus, ut recipi non poſſint, obſtat con-
ditio vitæ, vel ſtatus, hâc depoſita, admitti debent, ſi non rema-
net in novo ſtatu, qvod ex priſtino obfuit.

18

4. Liberos eorum, qvi ex vitio aut vilitate suá non potuerunt re-
cipi, aut recepti in Collegio per ejus leges tolerari, non excludendos eſſe
à jure \& beneficiis Collegiorum ob maculam Parentum, ſi non mores \&
conditionem patris imitentur
; Cùm iniqvum ſit ob vitia parentum
liberos plecti, \& in famiam in innocentes derivari, qvibus ſatis gra-
ve eſt, habuiſſe parentes, qvorum memoria ipſis dolorem incu-
tit, præterea onerare ſævum. Miſericordiâ atqve veniâ digni, qvi
alie no, non proprio laborant vitio l. legem 7. C. de natur. libr. Qvo-
rum itaqve parentes furti, adulterii, falſi, vel ſimilium criminum
Rei \& damnati fuerunt, ipſi inſontes nullo jure indignihabentur
opificum collegio. Carpz. part. 3. Deciſ. 298. ubi hoc præjudicium
legitur:
Als der Vater verſtorben/ wil deſſen Sohn H. T. ſo bey der Hand-
lung erzogen/ ſich in Innung begeben! auch darnebẽ des beneficii der Kraͤh-
mer-Soͤhne/ ſo nur anderthalben Thlr. zu geben ſchuldig/ ſich gebrauchen.
Ob nun wol ſein Vater ſeiner Beguͤnſtigung wegen/ der Innung und de-
rer Gerechtigkeit verluſtig worden. Do aber dennoch dafuͤr es ſich anſehen
laͤſſet/ beruͤhrtes Innungs ſtatutum in Anſehung der Soͤhne und in derer
favor aufgerichtet worden/ dahero des Vaters Beguͤnſtigung dem Soh-
ne uͤmb ſo viel deſto weniger nachtheilig ſeyn kan/ ꝛc. So hat H. T. des be-
neficii,
welche ſonſten den Krahmer-Soͤhnen zu ſtehet/ ſich zu gebrauchen
wol fug/ und mag er demnach andern auſſer der Innung ſich befindlichen
Buͤrgers-Soͤhnen gleich/ die Gebuͤhr der Innung zu entrichten nicht ge-
drungen werden/ V. R. W.] Add. Mev. part. 5 Deciſ, 118. per tot. u.
bi loqvitur in caſu, qvo alicujus mater de atroci crimine diffama-
ta eſt. Multo minus juſtum eſt, per eorum liberos etiam alios ex-
cludere. v. g qui filias aut viduas capitis aliaq; pœnâ affectorum
duxerunt in matrimonium. Ex probabili tamen ratione, ut pru-
19
E 3denter
[38]De Statutis Ac Consvetudinibus.
denter monet Mevius d. l. Magiſtratus Civitatum poteſt condere
ejuſmodi ſtatuta, aut opificiis indulgere privilegia, per qvæaliqvi
ex parentum vitiis ab iſtis arceantur, non ut puniant innocentes
ſed ut deterreant illos ex liberorum infortunio à delictis. Qvæ ta
men ſtatuta ſtricti juris, ultra verborum tenorem non extendenda,
20nec ſic exercenda, ut devergant in pœnam inſontum.


V. Staturum, qvod removet ab officio ad tempus rolegatum,
ob delictum, qvod infamia non ſeqvitur per l. relegati 4. de interd.
\& releg.
Coler. p. 2. Deciſ. 285. n. 3. Carpz. p. 4. conſt. 47. def. 12.
21Richter d. dec. n. 34. Idem eſt qvoad eum, qvi poſt torturam ab-
22ſolutus eſt, qvia nec hic hic infamiâ notatur. Freher. de infam. L.
3. c. 5. n. 11.
Menoch 1. præſumt 93. n. 2. Richt. d. l. n. 30. ubi præ-
judicium refert Knipſch. d. tr. L. 5 c. 2. n. 77. Multo minus autem
ob delictum aliqvod tantum inculpatus, lite pendente, ex colle-
gio removendus, licet in præſentia Carnificis cum comminati-
23one torturæ, examinatus fuerit. Richt. d. l. n. 32. \& ſeq.


Ex qvo etiam peſſima illa conſvetudo (qvam tamen ut repagut
lum honeſtatis tolerari poſſe putat Bornit. de rerum ſuffic. lib. 2.
cap. 5.
) qvâ ſi contingat, opificum alqvem ab alio injuriâ affe-
ctum eſſe, reliqvi ejusdem opificii cum injuriato ulterius operari
recuſant,
daß wenn ein Meiſter oder Handwetck geſell von jemanden ge-
ſchmaͤhet worden/ andere beneben ihme nicht arbeiten/ ſondern ſelbigen das
Handwerck einlegen wollen: Imperii conſtitucionibus merito improba-
ta, \& iujuriatum in opificii conſortio ad finem usqve litis admit-
tendum eſſe, juſtiſſimè ſancitum eſt; injuria enim viro bono nul-
lam maculam inurere debet, qvin non is in poſſeſſione bonæ fa-
mæ maneat. l. 17. § 12. ad municip. l. ult. C. de ordin. cognit. Crav. conſ.
280. vol. 2
Sed in hunc usqve diem multis in locis, conſtitutio il-
læ Magiſtratuum negligentiâ non ſervatur. Vid. ord. Pol. Imp. de
anno 1548. tit.
von Handwercksſoͤhnen §. 1 \& de anno 1577. tit. 38.


24

VI. Statutum, ut in collegium non recipiatur, qvia alibi do-
micilium habuit,
der anderswo Feuer und Rauch gehalten. Repu-
gnat onim communi libertati, impedit civitatum utilitatem, \& o.

pifi-
[39]Caput IV.
pificiorum vigorem, ſapit monopolium, caretqve omni ratione
\& æqvitate. Mev. d. l. in addit. ad n. 38. ubi hanc ſententiam non
fine odio \& invidia aliorum, aliqvando obtinuiſſc, ait.


VII. Statutum qvo plus temporis ad diſcendum, atqve opus25
eſt, in aliorum incommodum, injungitur. Decian. tract. crim. Lib
7. c. 21. n. 16.
Boſſ. tit. de muner. \& Colleg. n. 4.



CAPUT V.
DE QUIBVSDAM STA-
TVTIS COLLEGIORVM
VALIDIS.


SUMMARIA.
Statutum collegij opificum ſubſiſtit, ut non niſi legitimè natus in illud
recipiatur. n. 2.
Quidin legitimatis. n. 2. 3.
Quid ſi quis literas legitimæ nativitatis,
Geburtsbrieff/ afferre non
poſſit? n. 5.
An filius expoſitus in collegium recipiendus? n. 6.
Teſtimoniales vitæ neceſſariæ. n 7.
Legitimumtempus ad diſcendum opificium requiritur. n. 8.
Si diſcipulus auffugiat, an de novo integrum tempus diſcere debeat?
n. 4.
Valet ſtatutum, ne quis extra opificium uxorem ducat. n. 11. quibus
conditionibus n. 17. \& ſeqq.
Statutum, ne quis in duobus Collegiis ſit, juſtum. n. 24. limitatio. n. 24.
Statutum, ne jus plures diſcipulos habeat. n. 26.


I.


VIdeamus de non nullis Opificiorum ſtatutis, de quibus dubi1
tari ſolet, an licita ac valida ſint! Pro validis autem habentur.
2
1 Statutum, ut nemo in Collegramrecipiatur, niſi legitimè

ſit
[40]De Quibusnam Statutis.
ſit natus, eoq; nomine literas teſtimoniales exhibeat, einen ge-
burthsbrief Beſold. de jure Colleg. Cap. 2. n. 2. Carpz. p. 2 Conſt. 6 def.
12.
quod tamen ad legicimatos per ſubſequens matrimonium non
extenditur Stephan. de jurisdict: lib. 2. part. 2. c. 7. n. 39. utpote qui-
bus etiam dantur literæ teſtimoniales, quod ſint legitimé nati, ex
probis \& honeſtis parentibus, ac thoro legitimo,
Von ehrlichen
Eltern/ und aus einem rechten unbefleckten/ ungetadelten Ehe-
bette herkommen und gebohren/ Carpz. d. l. def 15. Richter. Deciſ.
380. n. 17. In tantum, ut licet ſtatutum legitimatos expreſſis verbis
excludat, nihilominus ob iniquitatem non valeat. Weſenb. in §.
412. Jnſt. de Nupt. Carpz. Jurisp. Conſiſtor. L. 2. def. 237. Ex quo etiam
filii opificis nati, antequam Opifex Magiſter fieret opificii, æquè
dicuntur filii Magiſtri,
Meiſters Kinder/ \& proinde horum quo-
que Privilegiis gaudent, ac ſi à Magiſtro opificii nati fuerint.
Carpz. Jur. Sax. p. 2. C. 10. def. 32. n. 10.


5

Quæritur autem, ſi quis ut Magiſter mechanicarum artium
(ita vocatur lib. 3. Conſtit. Sicul. 36.): teſtimoniales de nativitate le-
gitimâ exhibere nequeat, fortè, quòd tantô tempore belli vel pe-
ſtis parentes, \& qui notitiam rei habùere, omnes obierint, ſem-
per tamen prolegitimê nato ex his parentibus à vicinis habitus
fuerit, an nihilominus in collegium recipi debeat? Ita nobis in
hâc controverſiâ nuper exortâ viſum fuit.


6

Quæritur etiam ſtante tali ſtatuto, utrum filius expoſitus
ein Findelkind, in collegium ſit recipiendus? quod negatur:
quamvis enim aliàs receptum ſit, in dubio honeſtos cujuscunque
natales exiſtimandos eſſe. Palæott. tr. de Spuriis Cap. 20. Legis ta-
men hæc præſumtio eſt, non probatio, eamq; ob cauſam in ſtatu-
tis, quæprobationem requirunt, locum non habet. Poſito itaque
quod de jure infans expoſitus præſumatur legitimus; non tamen
latisfieri videtur ſtatuto, requirenti probationem legitimæ nati-
vitatis ab eo, qui in ordinem ſe recipi poſtulat. Et ita ſæpius pro-
nunciatum teſtatur Joach Cluten. in Diatrib. Juſtin. 5. q. 27.


Imó præſumtio potius eſt, ejusmodi infantes, quod pletumque
libe-
[41]Caput V
liberi ex illegitimo coitu procreati, exponantur, rarenter veró
de liberis legitimè natis exempla expoſitionis proferri queant.
Speidel. in Specnl. lit. H n. 41 in ſin.


2 Ut ls, quiin Collegium recipi vult, teſtimonium vitæ ho-7
neſtæ producat,
einen Schein ſeines ehrlichen verhaltens. D.
Richt. d. Dec. 80. n. 19.


3 Ut nemo recipiatur, niſi edoceat, ſe per legitimum8
tempus opificium didiciſſe,
daß er ſein Handwerck redlich erler-
net/ und einen Lehrbrief aufweiſe curſuq; peregrinationis peracto
(peregrinatio enim ad ertificii conſummationem utilis: Gryph.
Oecon. legal. lib. 1. c. 23. n. 52.) prævioq; examine artis ſuæ ſpecimen
\& experimentum ediderit,
daß er zuvor uf ſeinem Handwerck
Gewandert und das Meiſterſtuͤck gemacht habe/ Steph. a. tr. c. 8.
n 54
Bornit. de rer. ſufficient. lib. 2. cap. 5. Beſold. tr. c. 2. n. 2. quia
aliàs præjudicium \& damnum Reip. inferretur, ſi imperiti ad ex-
ercendam artem, quam nondum perfectè did cerunt, admitteren-
tur, ne quis priusefficiatur Magiſter quàm diſcipulus. Steph. d. l. n.
9
54. ſunt multi α [...] δίδακ [...]οι, qui ſicuti artem ex ſeipſis habent, ita
raro perfecti ſunt. Vnde poſtea fiune pſeudo artifices
Stuͤmpler
und Huͤmpler/ die die Arbeit verderben/ Prov. 26. v. 10. Lather.
de enſu. lib 3. c. 20. n. 18 Ergo neceſſe eſt ut probentur à Magiſtris
ſuis l 57. de V. S. quibus ſi pares ſint meritò pro perfectis haben-
tur, ipſo Salvatore noſtro teſte. Et tunc pro ipſis ſtat præſum-
10
tio, quód ſint periti \& idonei ipſisq; etiam ſuà in arte credicut, do-
nec probetur contrarium. Menoch. 2. præſumt. 86. n. 6. Poſſuntq;
alios pueros iternm erudire. l. fin. C. de excuſ. tut. Gryph. d. l. n.
65.
Steph. d. l. ubi ex Franc. Marci. pare. 1. quæſt. 165. n. 6. monet,
ejusmodi examinationem fieri debere à tribus vel quatuor Magi-
ſtris, iisq; minus ſuſpectis, absq æmulatione; contra quod moni-
tum ſæpius, peccare artifices, experientia docet. Vid Ordin. Wür.
11
tenb. Tit. 55 §. 5. \& ſeqq. ibi
Daß gleich wie von alter/ noch foͤr-
der/ dergleichen unzeitige Stuͤmpler/ vor endung und außgang
Fder
[42]De Quibusdam Statutis.
der beſtimbten Lehr Jahren/ weder fuͤr Geſellen/ noch fuͤr Jungen
paſſiret werden ſollen/ \& §. 6. ibi: Daß auch hinfuͤran kein
Handwercksmann in unſern Staͤdten und Flecken eigener Mei-
ſier zu ſeyn/ und Werckſtatt zu halten zugelaſſen/ oder auffge-
nommen werde/ er ſey dann zuvor von den ſonder verordneten
Meiſtern ſeines Handwercks/ an probirten Meiſter Stuͤcken/
und Materien geſchickt und taugendlich erkennet und erfunden.
Conſtit. Provinc. Sax. Gothan. part. 2. l. 39. ibi: Wir wollen
auch gaͤntzlich verhuͤtet und abgeſchaffet wiſſen/ daß Unzuͤnffti-
ge und Stoͤrer ſolchen zu abbruch eines und des andern Orts ein-
ſchleichẽ \&c. Notandum etiam hic eſt talibus αυ [...] διδάκ [...]ις non poſſe
Magiſtratum jus collegii concedere, niſi à Magiſtris ac opificii pe-
12ritis examinati ac probati fuerint. Nota quoq; eſt abrogatio juris
conducendi operas privatorum ſartorum, qui in arte nondum
probati,
die keine approbirte Meiſter ſind. Meiſchner. Tom. 4
Camer. Deciſ 27. n. 15


13

Quod tamen ſecus, quoãd opificis uxorem vel filiam, quæ
etiam per Miniſtros expertos, opificium exercere poteſt. Steph.
d. l. n. 55. Richt. d. Dec: 80. n. 42.


14

Quæritur autem; ſi diſcipulus Magiſtro alicui conceſſus ut
certos annos apud ipſum permaneat, \& artem addilcat, ante
annos completos aufugiat, \& poſtea redeat, an teneatur de no-
vo ad integrum tempus, an veroad tot dies quibus abfuit? \& po-
ſterius æquius videtur. per l. ſervus. §. 1. de ſtatu lib. Wehener. Obſ.
Pract.
verb.
Zunfft Rüding Cent. 1. Obſ 165. Beſoſd. d. tr. c. 1. in fin.


III.


15

IV. Ne quis extra opificium nxorem ducat, daß ein Witt-
ber oder Geſell in das Handwerck freyen muͤſſe. Steph. de jurisd.
lib. 2. part. 2. c. 7 n. 45.
\& ſeq. Speckhan. Cent. 3. quæſt 5. Claſ 1. Be-
16ſold. tbeſ. Pract. v. Handwerck. Quod eo fine conſſitutum vide-
tur, ut opificia rectius in ſuâ integritate conſerventur. Zahn. Jch-
nogr. Jur. Municip c. 38. n. 11.
vid. tamen Juſt. Sinold: de Stat. rei

Rom:
[43]Caput V
Rom. vol. 2. Diſp. 9. theſ. 9. lit. b. \& Mev. in addit. Commentar. ad
Jus Lub lib. 4. t. 13 art. 3 n. 40.
ubi in hoc caſu hæc obſervatu dig-
na adfert. I Non niſi ex ſtatuto matrimonii libertas adimenda eſt
17
iis, qui opificium exercere in urbe cupiunt. Jdeó non alia opificia
vel coll gia neceſſitatem ox ſuis ducendi irrogare poſſunt, niſi
quibus tale ſtatutum eſt, ſic expreſſe ſonans, ut quisq; recipien-
dus ducere tenetur. 2 ad neceſſitatem talis conjugii non valet
18
collegarum Conventio, ſed requiritur Conſenſus vel Confirma-
tio ſuperioris Nec enim libertas conjugiorum poteſt eſſe ſub ar-
bitrio privatorum, ut legem quam velint, dicere poſſint, nec ad
collegii negotia pertinet de iſtâ diſpoſitio. Ambitioſum foret ſta-
tutum, ideoq; iuvalidum, quod egreditur ea, quæ collegii pro-
pria ſunt.


3. Ad eos ſpectat, quibus ducenda uxor, non qui habent. Ab-19
ſurdum judicavi, ideo quòd uxurati ſtatutotali parere nequeunt,
eos velle excludere aut non recipere in Collegium, quod à
mente ſtatuti alienum nimisq; iniquum foret, matrimonium fa-
cere cauſam excludendi artifices ab uſu artis. Didici ipſo uſu,
quanto abuſu \& cum publico detrimento, per obtentum talis ſta-
tuti opifices conatiſunt optimos artifices non à Collegio ſaltim
ſed per talem auſum à Civitate removere.


4 Civiliter accipiendum eſt, eâ mente, ſi ſint ſub collegio,20
quæ duci poſſint. Siquidem viduæ aut filiæ Magiſtrorum non ad-
ſint eo tempore, quo Collegii jus petitur, non poteſt obtrudi a-
lia. Si adſint, ſed vel nondum per ætatem habiles ad matrimoni-
um, vel per Corporis animiq; vitia \& morbos ineptæ, vel ætate
ducenti nimis impares; ut vetulæ, quæ Matris locum habere pos-
ſent, vel non integrævitæ ac famæ, vel moribus ſic corruptæ, ut
juſta recuſandi cauſa ſit, non eſt irroganda ducendi neceſſitas,
quæ cum ratione injungi nequit.


5. Si vel parentes elocare, vel fœmina nubere recuſet, viſum21
de cætero permittendum ducendi libertatem; cùm debita matri-

F 2monii
[44]De Quibusdam Statutis.
monii libertas electionem tribuat ducturo, nec amplius reſtrin-
genda ſit, ſatis jam per ſtatutum coarctato. Quæ ut viduæ \& filia-
bus beneficium tribuit, ita \& ducendi neceſſitatem injungit, quâ
quæ exſolvi volunt, remittunt jus ſuum alteri. Jmprobus mos a-
deoq; ſub ſtatuto non tegendus eſt, vel cortam opifici perſonam,
quæ diſpliceat, obtrudere. Nec dubitari ju dicare pro libertate, ubi
qui unam eligendo ſatisfacere voluit ſtatuto, recuſatur:


22

6Stricttë id ſtatutum accipiendum, \& in dubio præter id pro
libertate matrimonii judicandum eſt.


23

7 Reſtrictum eſt ad ex traneos à Collegio: ſemel in ad reco-
ptorum filii ab illo ſunt immunes.


IV.


24

V Statutum, ne quis ſimul in duobus collegiis ſit, ad evi-
tandam confuſionem, multaq; alia, quæ inde oriri poſſunt in-
commoda l. Conſulta. 23. C. de Teſtam: Unum quodq́; enim opifici-
um unius hominis indolem \& vires exigit, nec pluribus unus ſuf-
ficere poteſt; \& intentiòad plura parum proficit. Unde vulgò di-
citur
wer viel Handwercke zugleich lernet/ der lernet ſelten eines
wohl und recht Berl. part 1. Deciſ. 26. n. 2. Et hinc puniendos eſſe,
qui alterius officio ſeſe immiſcent, proditum eſt l. in Provinciis C.
de numer. \& actuar. l. hac parte. C. de proxim: Sacror: Serin:
D. Rich-
25ter. Deciſ. 80 n. 39. Secus tamen hoc eſſe, ſi quis per longum tem-
pus in duobus Collegiis fuerit, vel aliam juſtam cauſam habeat,
hocq́; caſu eum in utroq; collegio tolerari poſſe, ait Jdem. l. n. 39.
26Et qui ita duas diverſas artes Mechanicas exercet, ad onera \& ſta-
tuta utriusq; collegii obligatur. c. poſtulatis. 15. X de Conceſſ: præb. l.
pen de offic: Aſſesſ. l. 13. §. 4. ad SC. Treb: Carpz. part. 3. Conſt. 18 def.
25. n. 12.


V,


27

VI, Statutum, qvo qvis prohibetur plures diſcipulos ha-
bere:
Daß ein Meiſter nicht zuviel Lehriungen haltendarff.
Item, daß man keinem frembten Meiſter in eine Stadt bringen/
und
[45]Caput V.
und im Hauſe ſchaffen laſſe: oder daß einer einen Geſellen halten
wolte. Lindenſpur ad ordin, Prov. Würtemb. tit. von Handwer-
ckern 55. n. 9. Knipſch. d. c. n. 37.


Qværitur autem, an ejuſmodi privilegium, daß einer kei-28
nen frembden Meiſter oder Geſellen in ſeinem Hauſe arbeiten
laſſe/ ſeſe extendat ad loca privilegiata vel exempta, v.g. Aulam
Principis, Domum Nobilis in civitate habitantis \&c. Neg. Atqve
ita nuper judicavimus, dictatâ mulctâ contra collegium ſartorum,
qvod id privata auctoritate auſum fuerat.



CAPUT VI.
DE STATUTORUM FI-
NE ET EFFECTU.


SUMMARIA.
Statutorum opificum finis. n. 1.
Opificum machinationes. n. 2.
Effectus Statutorum. n. 3.
Obligatio ſtatutorum quo[ꝙ́] ſe extendat. n. 5.
Limites ſtatutorum ſervandi. n. 6.
Quod ſupra jurisdictionem Collegiorum eſt, nullum debetur n. ult.


I.


LEgum ſeu ſtatutorum, qvibus collegia opificum conſtituun.1
tur, finis proximus eſt, ut ordo inter artifices \& opifices ſer-
vetur; artes \& opificia ad utilitatempublicam rite \& recte exer-
ceantur:
Stoͤhrer und Pfuſcher/ ſo ihr Handwerck nicht recht
erlernet/ abgeſchaffet werden/ confuſiones artificum evitentur;
Minime vero, ut ſæpe per abuſum fit, monopolicam pravitatem

F 3exerce-
[46]De Statutorum Fine Et Effectu.
exercere, propriis commodis ſtudere, ac pro libitu operas vel o-
pera æſtimare.


2

Utcunqve enim opificia ad uſum qvotidianum neceſ-
ſaria, \& ob bonum finem conſtituta ſint, malitia tamen \& abuſus,
ut alibi, maxime etiam apud hoc hominum genus invaluit. Teſte
namqve experientia tot machinis \& decipiendi artificiis pleriqve
op fices inſtructi ſunt, ut oculatum etiam Argum obcæcare, vel
cautiſſimos quosqve circum venire valeant. Speidel. Specul. var. ju-
rid. lit. H. n. 41.


II.


3

Effectus ſtatutorum eſt: Obligatio, qvæ tonet collegiatos ſive
eos, qui ſunt ex Collegii numero
die Zunfftbruͤder und Hand-
wercksgenoſſen; etiam in alio foro, qvam in foro Collegii, qvoad
cauſarum deciliones, non verò qvoad modum procedendi in ju.
dieiomam cujusqve judicii ſtylus ſervari debet. Schneidvv. ad
§. jus autem n. 15. de Jur. nat. Gent. \& Civ. Ubi tamen recte
hoc limitat, qvod nimirum procedat tantum inter ipſos Col-
4legiatos. Si qvis igitur conveniatur qvi non de Collegio der
nicht aus gleichee Zunfft des Handwercks iſt/ à Collegiato
allegante ſtatutum collegii, tale ſtatutum non obligat non
collegiatum, eſtqve ratio, qvia hujusmodi ſtatuta Collegiorum
dicuntur conventiones, ſed conventio inter certas perſonas aliis
non præjudicat. l. 27. §. pacta. verſ. ante omnia. de Pact.


5

Cœterum obligatio ſtatutorum non extendit ſeſe ultra ne-
gotia \& cauſas, qvæ opificia concernunt:


6

Limites autem jurisdictionis \& obligationis ex ipſo ſtatuto-
rum tenore perſpiciendi, qvæ ut, ſupra monitum, habitâ deli-
beratione cautè opificibus concedi debent.


7

Qvodcunqve igitur Collegià extra cauſam artis ac profeſſi-
onis ſuæ, vel præter, vel ultra ſtatuta conceſſa ſtatuunt, illud eſt i-
pſo jure nullum: \& ſi ſtudio extendendæ jurisdictionis (:qvo non
rarô ea laborare videmus:) in fraudem ordinarii Magiſtratus hoc
fecerint, arbitrariâ mulctâ, interdum privatione juris Collegii,

non
[47]Caput VI.
non injuſte plectuntur. Qvandoqve ſtatuto opificii certa mul-
cta contra tales determinatur.



CAPUT VII.
DE STATUTORVM AC

Privilegiorum, quibus opificum
Collegia gaudent, ab uſibus
coercendis.


SUMMARIA.
Vitia \& noxiæ Collegiorum variæ. n. 1.
Prudnetia requiritur in eonceſſione ſtatuterum. n. 2.
Recenſentur frequentiores ac præcipui abuſus opificum. n. 5. \& ſeqq.
Remedia contra abuſus iſtos. n. 9. \& ſeqq.


I.


VEriſſimum eſt, quodexperientiâ Magiſtrâ edoctus inpr. addit.1
ad art. 3. tit. 13. lib. 4. Jur. Lubec: ſcribit optimus Commentator
D. Dav. Mevius, in multis Civitatibus Collegiorum non pauca
eſſe vitia, noxas, \& ex iis incrementi \& ornamenti impedimenta,
dum ad ſuum ferè arbitrium parum poteſtatis Magiſtratibus reli-
cto, omnia per abuſum trahere nituntur. Et pluribus in Deeiſ, o 1.
n. 1. part
4. Jdem ita conqueritur: Uſu plus ſatis compertum eſt,
quam quæ ſub incunabulis Civitatum cœperunt Collegia, ut ut
tunc prospera \& utilia, tandem in noxam abierint, ita, ut per illa
Magiſtratuum auctoritas evileſcat, ſupprimatur, leges publicæ
ſub illorum placita trahantur, privata exſurgant, \& publicis re-
bus formam dase conentur, enerventur, contumaciæ Civium ſit

indè
[48]De Statutorum Ac Priviligiorum
2indè præſidium, multorum motuum occaſio \& fomentum. Con-
cedere igitur, regere \& ſervare Collegia non poſtremum politicæ pru-
dentiæ exiſtit.
Fuerunt e Politicis, qui ob frequentiorem abuſum,
qui in rectum uſum aut faciles exorbitantias illa in Republ: non
inſtituenda putent. Licet autem corrigendis Collegiorum ro-
tulis ſeu ſtatutis jus non deficiat, communis tamen Collegiorum
cauſa, cuietiam in uno ob exemplum \& metum in cætera ab o-
mnibus tenaciter inſiſtitur, ſine turbis \& formidine publicorum
motuum id tentare non permittit. Mev. ad Jus Lub: d. l. n. 15.


3

Ejuſmodi attentata opificum ſeverè coërceri ad Reip: utili.
4tatem pertinet Carpz part. 3. Deciſ 285. n. 3. Sunt autem eorum
abuſustam varii \& froquentes, ut hic omnes recenſere nimis lon-
5gum foret. Ex præcipuis ſunt, quando licentiam ad opificia ve-
niendi ſub obtentibus irrationalibus reſtringere audent, v. g.


1 Quod ſi in exhibendo artificio Kunſt oder Meiſterſtuͤck/
ut vocant aliàs non improbo, acceſſerit quædam infelicitas, atti-
fici ſatis bono \& probato iniq uè noxia ſit.


2 Quód tale opus magiſtrale conficere adſtringantur in
collegium recipiendi, cujus hodie non rarò nulla utilitas \& uſus
6jam dudum obſolevit. D Joh. Limnæ: de jur. Publ: tom: 4. lib. 4. c. 8.
n. 307.
Ubi etiam opera magiſtralia in Marchio natu Brandeb. lege
publicâ determinata refert, quæ hîc adponere non pigrabimur.


Jn Marchionatu Brandenburgenſi Onoldino, ſollen Mei-
ſterſtuͤcke gemachet werden/ 1. Im Haffner Handwerck/ ein Dreyling/
der ohngefehr dreyſig maß helt/ eine Stock Kachel/ und Guttropf Krug.
2. Rothgerber Handwerck/ vierley leder in einer Kufen zuzurichten/ alß
Roßleder/ Rindleder/ Bockleder/ und Kalbfell. 3. Kuͤrſchner Hand-
werck/ Einen Engeliſchen Kropfenen Schoß/ darzu ſollen kemmen 25.
Engeliſche Kroͤpf/ die lenge ſolches ſchoß ſoll ſeyn/ ſiebendhalbvierttel/ o-
ben aber im aufſtoß fuͤnf Elen/ in der Zwernad Sechs E en/ ſambt einem
blancken Zrig/ in der weiten/ und ein Pofet neun Elen/ dann einen Kin-
desbeltz/ darzu ſollen kommen: Acht Engeliſche Kroͤpf/ die lenge ſolches
Kindsbeltzes ſoll ſein eine Elen/ die weite/ ein fach/ drey Elen/ fornen
ſchieb
[49]Caput VII.
ſchieb ſchlitzlein runder/ und unten herumb/ mit dreyſchneidigem Fehe-
brem/ eines Daumen breit/ die Ermel in der mitte/ mit ausgeſchnittenen
Laͤplein/ das Gollerlein aber mit Marder Kehlen. 4. Huterhandwerck.
Einen breiten Praͤlatenhudt/ einen breiten Schnayenhut/ einen Hut/ wie
die Buͤrger tragen/ und ein paar Socken in guter laͤng/ uͤber die Knie
herauf. 5 Leinweber handwerck in der Stadt Onoltzbach. Ein Kamanke/
Sechs Vierteil breit/ Vierzehenſchaͤfftig/ von Sechzehen hundert faͤden
mit dem Nachtrit/ zum andern abermahl ein Kamaka/ Sechs Virtel
breit/ achtſchaͤfftig/ von 14. hundert faͤden/ dem Zuge nach/ zum dritten
geleiſte Tiſchtuͤcher fuͤnf viertel breit/ ſechsſchaͤfftig/ von Zehenhundere
faͤden. Zum 4. Ein Euchzeug 6. Virtelbreit 4. ſchaͤfftig von 1800 Faͤden.
Die Meiſter auf dem Lande ſollen nachfolgende ſtuͤcke machen/ erſtlich
Tiſchtuͤcher mit Leiſten 5. virtel breit/ Sechsſchaͤfftig von 800 Faͤden/
zum 2. Handwehlen/ hin und wieder gerautet. 3. Virtel breit vierſchaͤfftig
von 1400 Faͤden/ zum 4 ein Tuchzeug Sechsvirtel breit/ Vierſchaͤfftig/
von 1600. faͤden/ und ſoll dieſer Meiſterſtuͤck ein jegliches 12. Elen lang
ſeyn. 6. Schneiderhandwerck in der Statt Onſpach; Wer alda Meiſter
werden will/ ſoll koͤnnen machen/ erſtlich ein wagentuch/ ein Roßdeck/
und ein Satteldeck/ zum andern einen Grafen/ oder Herrn/ und ſein Ge-
mahl zu ihren Hochzeitlichen ehren zukleiden/ zum Dritten einen Edel-
mann/ und ſeine Hauß Frau ſambt einer Jungfraw in einen Frawen Zim-
mer/ wie dieſelbe in ihrem Stand/ und Ehren zugehen pflegen/ zukleiden/
zum 5. einen Doctor/ einen Prieſter/ it: einen Buͤrger/ und einen Bau-
ern/ wie die in ihren ſtand und ehren gehen ſollen/ zukleiden/ 7. Seiler
handwerck. erſtlich ein Kriegſeil/ ſo 40. pfund ſchwer/ und 40 Ellen lang/
eine halbe Elle zu lang/ oder zu kurtz/ it: ein halb pfund zuleicht/ oder zu
ſchwer/ zum 2. ein Vogelſeil/ 40 Ellen lang/ 16. pfund ſchwer/ it: eine hal-
be Elle zu lang oder zu kurtz/ wie auch ein virtel zu ſchwer/ oder zu leicht/
zum 3. ein Heegeſeil/ Sechs maſchen lang/ ſechs maſchen breit/ mit ſambt
dem ſtrange ſoll am gewicht Dritthalb pfund haben/ 8. Zimmerleut/ hand-
werck/ zur Prob/ und Meiſterſtuͤck erſtlich einen bau/ mit dreyen ſtock-
wercken/ welcher zwey und Siebenzig ſchuchlang/ zwey und funfzig ſchue
in die weite/ und 10. Schue in die Schreg gezogen/ abreiſen/ und in die
viſirung ſtellen. Das unter Stockwerck/ oder Gaden/ ſoll von Steinwerck
ſeyn/ das andere Stockwerck aber in Gemach gerichtet/ das 3. ſoll einen
GSaal
[50]De Statutorum Ac Privilegiorum.
Saal gewinnen/ der durchauß gantz frey/ und mit einen zweyfachen ge-
henck an dem Tachſtul gehenget/ und ſoll das Tachwerck nichts deſto weni-
ger/ mit einem einfachen gehenck in der mitte verſehn ſeyn/ welcher nun
Meiſter werden will/ der ſoll den abriß erſt geſetzter maſſen verfertigen/ und
einen uͤberſchlag machen/ wie viel mann ſtaͤmme holtz/ deren ein je-
der zu 42. ſchne lang gerechnet/ zu ſolchem ban bedorffen werden:
da aber der jenige/ ſo Meiſter zu werden begehret/ fallen/ und bey Sechs
Staͤmmen holtz/ drunter oder druͤber/ nicht zutreffen wuͤrde/ der ſoll zum
Meiſter nicht zugelaſſen werden/ doch ihme bevohrſtehen/ nach ausgang
eines viertheil Jahrs wieder anſuchen/ und eine neue prob oberzehlter ge-
ſtalt zumachen. Wuͤrde er aber zum andern mahl fallen/ ſoll er wieder ein
virtel Jahr nachwartten/ und da er alßdann zur dritten Prob abermahls
vor denn vier verordneten Zunfftmeiſtern nicht beſtũnde/ ſoll er ferner gar
nicht zugelaſſen werden/ 9. Beckenhandwerck hat kein Meiſterſtuͤck/ ſon-
dern wer darinnen Meiſter werden will/ der ſoll vor allen dingen ſeinen
Lehrbrief/ daß er zwey Jahr gelernet/ und darnach zwey Jahr auf dem
handwercke gewandert/ auflegen/ und beweiſen/ und dann einem hand-
wercke 8 fl. fuͤr das Meiſtergeldt in die Laden/ und darneben vier fl. fuͤr eine
Verehrung/ und alſo 12 fl. auflegen/ und bezahlen/ Alß dann/ und nicht ehe
ſoll er fuͤr einen Meiſter aufgenommen/ und erkandt/ und ihme das backẽ
durch die Sechs Meiſter erlaubt/ und zugelaſſen/ und uͤber obbeſtimbte
12. fl. weiters nicht beſchweret werden/ So aber eines Meiſters Sohn/ oder
der ſo eines Meiſters Tochter/ oder nachgelaſſene Wittib in der Stadt/ oder
auf dem Lande zur Ehe nehme/ Meiſter wuͤrde/ dieſe alle ſollen der halben
Merſtergelds gefreyet/ und nur 4 fl zugeben ſchuldig ſeyn. 10. das Schloͤſ-
ſer. Buͤchſen- Uhr und Windenmacher Handwercks Ordnung bringet mit
ſich/ daß wer darin Meiſter werden will/ ſoll ſeinen Geburts brief/ und
Zeugniß/ beneben ſeinen ordentlichen Lehrbrief/ quod in cæteris quoq; o-
mnibus opificiis obſervatur
/ einen handwercke auflegen/ it ſoll er aus den
nachfolgenden Meiſterſtuͤck 2. Wie handwerck brauch/ und gewohnheit iſt/
machen/ und ſind nehmlich dieſes die Meiſterſtuͤcke/ wie folget: Erſtlich
ſoll ein Schloͤſſer ein Thruhen Schloß machen/ mit 5. fallen/ daß offen- und
zuhelt/ drey fallen in der mitten/ in einen Kloben/ und dann auf eine jede
ſeiten einfallen/ und ein zugericht mit drey Stern/ drey Creutz/ und vier
reif/ ein mittelbruck/ und ein Zag unter die Schlepriegel/ alles ſauer palli-
ret/
[51]Caput VII
ret/ zum 2. ein Thuͤrſchloß/ mit 4. Riegein/ und zwo liegende fallen/ auf
jede ſeite eine/ daß auch offen/ und zuhelt/ das uͤmbgericht mit 12 Kolben-
reif/ und ein mittelbruͤck/ alles durchauspallirt/ zum 3. ein Tiſchſchloß
mit 4 Herings Naſen/ das offen/ und zuhelt/ auch gehobẽ/ und geſchoben iſt/
und das zugericht mit 6. Krucken reifen/ eine mittelbruck und ſauer pallirt.
Zum 4. ein Truhen Schloß mit 2. langen Riegeln/ und 4. Koͤpfen/
und in der mitten 3. fallen/ in einen Kloben/ das offen- und zuhelt/ daß
umgericht mit 20. gerathen reifen/ und ein mittelbruck/ auch ſauer pallirt.
Zum 5. ein Saltzmaß mit einem umdgehenden anſtoß/ daß ein Schluͤſſel
den andern herauß treibe/ mit zweyen Boltzen/ und wenn mann aufſchleuſt/
daß die Boͤltzſchen rauſſpringen/ zum 6. ein thuͤrſchloß mit vier Riegeln/
und einſchlieſſenden fallen/ die Riegel von einander/ das offen und zuhelt/
das umgericht mit 10. ſchellreifen/ und ein mittelbruck/ ſauer pallirt.


Buͤchſenmacher. Zum 1. ſoll ein Buͤchſenmacher machen ein Ziel
rohr/ daß da wohl beſchoſſen ſey und das Rohr ſoll er ſelbſten machen/ und
ſchmieden/ zum andern ein Buͤrſchbuͤchſen/ mit zweyen ſchuͤſſen/ aus et-
nen Rohr/ mit 2. Schloͤſſern auf einen blech/ daß ein Schloß vor dem an-
dernloßgehet/ und ſoll das Rohr ſelbſten ſchmieden/ zum dritten ein ge-
knuͤpffte eyſerne buͤchſen/ die Rohr auf einander geloͤtt/ zum 4. ein einfache
Fewrbuͤchſen/ auch eiſene mit einen verborgenen Welbaum.


Uhrmacher handwerck. Zum 1. ſoll ein Uhrmacher machen/ ein Vir-
tel uhr/ einer ſpannen hoch/ die die tags lenge/ das Aſtrolabium/ die
Virtel/ und ſtund zeigt/ wie es dann ſchlaͤgt/ 2. eine kleine flache zeigende
uhr/ mit einem Mondſchein/ zum dritten auch eine flache ſchlagende Bir-
tel uhr/ die ſtuͤcke auf den uhrmachen ſollen probirt werden/ durch die ge-
ſchwornen/ worauf einer die ſtuͤcke machet/ ſoll einer treiben/ zum 4. Die-
weil es braͤuchlich/ auch/ von alterhero/ daß die groſſen uhrmacher/ auch
Meiſter ſtuͤcke machen/ ſoll einer ein gevirte gewicht Uhrmachen/ die zwo
ſpannen hoch iſt/ ſoll virtel und ſtund ſchlagen/ alß auch Zeiger/ ſonderlich
ſollen die zwoͤlff Zeichen Sonn/ und Mond ordentlich nach dem Calender
gehen/ daß mann ſehen kann/ zu welchem Zeichen die Sonne/ auch der
Mond iſt/ und wie der Mond ab- und zunimbt. Sonderlich wenn mann
den Virtel Zeiger treibt/ ſolln alle Zeiger mit gehen. Es ſollen die uhren
groß und klein probirt werden/ durch die verordneten/ will anderſt ein
Meiſter der ſtuͤck ein Lob haben und beſtehen. Zum 5. Wann einer das groß
und klein uhrmachen treiben will/ ſoll er die machen Zwey ſpannen hoch/
und
G 2
[52]De Statutorum Ac Privilegiorum.
und darnach eine kleine flache ſchlagende virtel uhr machen damit er auch
zwey Meiſterſtuͤcke machet.


Windenmacher. Es ſoll ein Windenmacher eine gute Spann win-
den/ ein acht und virzigen zum Stahel machen/ die probirt ſoll werden/
und durchauß pallirt ſeyn/ Es iſt auch von alters hero/ und handwercks
gebrauch/ da einer Meiſter werden/ und die Meiſterſtuͤcke aufnehmen will/
ſoll er denn Richter/ und geſchwornen Meiſtern ein drunck zugeben ſchuldig
ſeyn/ ſich auch alſobalden erkleren/ was er von dem vorgemelden Meiſter-
ſtuͤcken vor zwey nehmen/ und machen will/ hernacher auch bey denſelben
verbleiben/ desgleichen/ wenn einer in machung der Meiſterſtuͤcke wohl be-
ſtanden/ alſo daß er mit ſeiner arbeit/ einen jeden/ er ſey wer der woll/
verſchencken/ ſo iſt es vor alters alſo alhier geholten worden/ auch gebraͤuch-
lich/ und herkommens/ daß ein jeder der Meiſter werden will/ einem hand-
werck 6. fl anflegen ſolle/ ob aber einer in das handwerck heyrath/ ſoll er
alß dann des halben gelds befreyet und erlaſſen ſeyn/ und alſo fuͤr einen
Meiſter aufgenommen werden/ und ſoll eines Meiſters Sohn/ Tochter o-
der Wittfraw/ die Meiſterſtuͤck nichts wenigers/ wie andere zu machen
ſchuldtg ſeyn. Doch ſoll auch benebẽ dieſem keiner zum Meiſter angenom̃en
werdẽ/ er ſey dañ zuvor Geſelle worden/ habe 3. Jahr auf dem handwercke
gewãdert uñ dẽ handwercke alß dañ/ ſo viel er ohngefehrlich in 5. wochẽ ver-
dienẽ kañ/ aufgelegt. 11. Schreinerhandwercks Ordnug zu Kitzingẽ vermag/
wañ ein frembder Geſell Meiſter werdẽ will/ ſoll derſelbe zum foͤrderſtẽ die
ordentliche Obrigkeit darumb erſuchen/ alß dann und ſo es ihme von der
Obrigkeit verwilliget/ und er zu einem Buͤrger angenommen wird/ ſoll er
einem Ehrſamen handwergke/ einen Geburths-und Lehrbrief auflegen/
und hernachmals alßbalden/ ſein Meiſterſtuͤck/ alß nehmlich ein Thruhen
und Breiſpiel/ ſambt ihrer austheilung/ wie ihme die von geordneten
Meiſter/ angezeigt wird/ fertigen/ und machen/ Jtem wenn ein frembder
Geſell des Schreiner handwercks ein Wittfraw nehme/ ſo ſoll er den Vor-
theil haben/ wie eines Meiſters Sohn/ oder wie ein frembder Geſell/ der
ſeines Meiſters Tochter nimbt/ alleine ein ſtuͤck/ alß nehmlich ein Truhen
zumachen/ doch ſollen ſolche die das eine/ oder zwey Meiſterſtuͤcke zumachẽ
ſchuldig/ nicht macht haben/ einigen Geſellen/ ſie haben dann ſolche Mei-
ſterſtuͤcke ausgemachet/ zu foͤrdern. Wann dann einer die Meiſteruͤuͤcke
alſo ausgemachet/ und damit/ wie ſich gebuͤhret/ vor denn geſchwornen
Meiſtern/ die ſich auch in der beſichtigung immer weißlich halten ſollen/
beſtan-
[53]Caput VII
beſtanden/ ſo ſoll er ohnverzuͤglich 6 fl. zum Meiſterrecht auflegen/ davon
der halbe theil einem Erb: Rath/ und der andere halbe theil dem handwerck
zugeſtellet werden/ Im fall er aber mit denn Melſterſtuͤcken nicht beſtandẽ/
ſondern faͤllig erkandt/ ſo ſoll er ein gantz virtel Jahr wieder zuruͤcke zuſtehẽ
ſchuldig ſeyn/ und aller erſt nach ausgang deſſelben Virtel Jahrs wieder-
umb vor einem handwerck anlangen/ und da er alß dann zugelaſſen/ das
Meiſterſtuͤck vom neuen machen/ da aber ein frembder Geſell/ Meiſters
Sohn/ oder ein anderer/ der ſich zu eines Meiſters Wittib/ oder Tochter
heyrathet/ ehe/ und zuvor die beſtimbte Zeit verfloſſen ausmachete/ und
damit beſtuͤnde/ ſoll ihme alß dann ungewehrt ſeyn/ alßbalden Geſellen zu
foͤrdern/ und einzuſtellen/ Jtem da nun einer das Meiſterſtuͤcke ausgema-
chet/ und vor denn geſchwornen Meiſtern beſtanden/ ſoll er denn geſchwor-
nen Meiſtern 3 fl. fuͤr eine Mahlzeit zu geben ſchuldig ſeyn/ daß ich dann
begebe/ und zutruge daß eines Meiſters Sohn wolte alhie Meiſter werden/
oder aber ſonſten ein frembder ehrlicher Geſell des Schreinerhandwercks
eines Meiſters Tochter nehme/ und wolt Meiſter werden/ ſo ſoll er einen
Vortheil haben/ und alleine das eine Meiſterſtuͤck/ alß nehmlich die truhn
zu machen/ darzu auch mehr nicht/ denn drey fl. halb einen Erbarn Rath/
und halb einen handwerck zuerlegen ſchuldig ſeyn. Und wo etwann ein
frembder Geſell in Leibesſchmachheit fiele/ oder auch ein armer Meiſter in
langwierige Kranckheit geriethe/ ſo ſoll ihme von des handwercks Vorrath/
nach zimblicher nochdurfft geholffen werden/ 12. Des Glaſer handwercks-
Ordnung unterhalb gebuͤrges ſtatuirt/ daß ein jeder ſo Meiſter werden will/
ſeine Meiſterſchafft bewahre mit nachfolgenden Meiſterſtuͤcken: alß erſtlich
ein Scheubenſtuͤck/ von 60. gantzen Scheuben/ an vier orthen zu gantzen/
ſo inwendig geknoͤpfft/ und außwendig geziehut/ zum andern ein Qvartier-
ſtuͤck/ von 36. Virtel/ und 13. Scheuben/ darzu ſoll er brauchen zweene
bund Speſſers glaß/ und ſo das Qvartier ausgemachet worden/ ſollen
daſſelb die geſchwornewiederumb ausznſchneiden/ die Virtel auseinander
zuvermengen/ und ihme die wieder auf ein neues zuſetzen/ zuzuſtellen macht
haben/ welches auch innwendig geknoͤpfft und außwendig verziehnt ſeyn
ſoll/ zum 3. ein verkehrt rauthen ſtuͤck/ 58 Rauten/ auch innwendig ge-
knoͤpft/ und außwendig geziehnt: doch ſollen die geſchworne Meſſter/ aus
beweglichen uhrſachen die Meiſters Soͤhne/ oder die jenigen/ ſo ſich zu
Wittfrauen/ und Meiſters Toͤchter verheyrathen/ macht haben/ ſie zu-
weiln in den erſt geſchriebenen zweyen Meiſterſtuͤcken eines zubefreyen/ her-
G 3gegen
[54]De Statutorum Ac Privilegiorum.
gegen ſollen die frembden Geſellen/ ſo ſich zu der Meiſter Glaſer Hand-
wercks hinterlaſſenen Wittiben/ oder Toͤchtern zu verheyrathen begehren/
uͤber obbeſtimbte Lehr/ und Wander Jahr/ noch ein halb Jahr bey denn
Meiſtern zu arbeiten ſchuldig ſeyn/ deren Orthen die Wittib oder Tochter
ihre Wohnung hat/ es were dann ſach/ daß der orthen ſonſten keine Werck-
ſtatt angerichtet. Vor das 4. da nun einer zum erſten/ oder andern mahl
fallen wuͤrde/ der ſolle alßdannhernacher/ ſo er ſich zu unſerm Fuͤrſtenthu-
men zurichten begehrt/ noch ein Virtel Jahrs/ die frembde aber ein halb
Jahr/ ſtillſtand haben. Begebe ſich aber/ daß er zum drittenmahl fiel/
und an dem gewoͤhnlichen Zunfftag die gefertigte Meiſterſtuͤcke/ von denn
anweſenden Meiſtern auch vor unguͤldig erkennt; ſolle er nicht allein jedes-
mahls/ des aufgelegten gelts/ ſondern auch forthin der Meiſterſtuͤcks ver-
luſtigt ſeyn/ und nimmermehr darin zugelaſſen werden/ 13. Der Schu-
macher handwercks Ordnung in den Ambtern Cadolsburgt/ Langen Zern
Marckelbach/ Roßſtall/ und Hagenbuch/ vermag/ daß der jenige/ ſo
Meiſter werden will/ zum foͤrderſten ſeiner ehrlichen geburth/ redlichen her-
kommens/ und daß er an den jenigen orthen er ſich zuvor aufenthalten kei-
ner uͤbelthat berichtiget/ mit guten gewiſſen abgeſchieden/ briefliche beſie-
gelte Uhrkunden/ und Schein/ fuͤrweiſen/ und darlegen/ zum 2. ſoll er
nach ſolchem ſein Meiſter ſtuͤck mit dem ſchnit/ von den Vier geſchwornen
Schaumeiſtern/ darzu verordnet/ ſolcher geſtalt thun/ und vollziehen/
daß er nehmblich fuͤr ſich nehmen ſoll eine untadelhafftige Kuͤhhaut/ ſolche
aufs beſte mit ſergen/ ſchwertzen/ und ſchmieren/ nach erkaͤndtniß der Vier
gefchwornen Meiſter zurichten/ darauß ſoll er ſchneiden Fuͤnfpaar: Alß
erſtlich ein baar Manns ſtiffel/ mit einem gantzen Faltz/ Vier Spannen
lang/ ein bar gemeine Buͤrgerſtiefel/ mit einem Gewuͤlck eingeſchnitten;
Ein bar gekelter Frawenſtiefel/ zwo ſpannen lang/ ein bar hoher Schu/
mit nebenlaſchen/ ein bar gebrauchlicher Fluͤgelſchne/ aus einer haut al-
les ohne ſtuͤck. Und ſolchen obgemelten ſchnitt/ ſoll ein jeder Meiſter der ſich
in der Statt/ und Marckten einen haußlichen nieder zuſetzen begehrt/ ver-
bringen; Jedoch die Meiſter Soͤhne/ und die jenigen/ ſo ſich zu eines
Meiſters nachgelaſſenen Wittib/ oder Tochter verheyrathen wuͤrden/ das
Meiſterſtuͤck zum halben theil/ Aber einer ſo ſich auf dem Lande niederthun
will/ nur eines ſtuͤck/ alß eines paar gebrauchlichen fluͤgelſchuchs gefreyet/
und ſonſten zu allen andern/ hieobgeſatzter maßen/ wie ein Meiſter in der
Statt/
[55]Caput VII
Statt/ und Marckten verbunden/ und daher nacher derſelben einen/ oder
mehr/ in die Statt/ oder Maͤrckten verbunden/ und daher nacher derſel-
ben einer/ oder mehr in die Statt oder Marckten einziehen und daſelbſten
heußlich wohnen wolten/ ſeinen ſchnitt fuͤr voll wie ein ander Junſaͤßiger
zuthun/ und zufertigen ſchuldig/ und verbunden ſeyn. Zum 3. Wenn nun
einer den Schnit/ erzehlter maßen vollbracht/ und damit beſtanden/ auch
zum Meiſter geſprochen wurde der ſoll alſobalden/ er ſey nun in oder außer
Statt/ und Marckten wohnhafft/ drey guͤlden in die Buͤchſen; Dann
denn Vier geſchwornen/ und andern/ welche bey verrichtung des Meiſter-
ſtuͤcks geweſen/ eine ziembliche mahlzeit halten/ und bezahlen/ Zum 4. ſoll
ein jeglicher Junger Meiſter die Vier ſtraßen/ und deren eine Jede inſon-
derheit mit einen Virtel Wein buͤßen/ dadurch ſollen ihme die innwendi-
gen/ und außwendigen Jahrmaͤrckte/ auch die Kirchweyhen zubeſuchen/
zugelaſſen ſeyn.


3 Quód per commeſſationes, convivia, balnea \& alia ſum-
ptuoſa onera recipiendis imponantur. Limnæ: d. l. add. Exer
7
cit, noſtr. de Sparſion. miſſilium. cap. ult.


4 Quod vana \& inutilia, utmodo introitus reddatur dif-
ficilior, candidatis artificii injungantur. Quò pertinet ludus ille
Neptunius Bergenſium in Norvvegia
(:das Waſſerſpiel:) de quo
vid. D. Marquard. de jure Commer. Speidel. Specul. Var. v.
Hand-8
werck. Huc pertinent exagitationes collegarum, das auftreiben/
cùm in levibdus eliquerint, aut ex cæterorum nutu non fecerint;
Jtem conſpirationes \& juncta contumacia adverſus decreta Ma-
giſtratuum. Quæ omnia rectiſſimè Mevius d. l. civitatum peſtes,
\& boni ordinis commodorumq; civilium impedimenta vocat.


II.


Hiſce atq; aliis abuſibus Collegiorum efficaciſſima re-9
media opponi, publicè intereſt. Primo igitur ſolicité curandum,
10
ut quæ opifices obtinuêre privilegia \& ſtatuta, ad opificiorum jux-
rà \& Civitatis, cujus cauſa illis addita ſunt veluti adjumenta,
commodum dirigantur, civibusq; non eveniant noxia aut onero-
ſa Mev. d. l.


2. Certi
[56]De Statutorum Ac Privilegiorum.
11

2 Certi quidam artium ac opificiorum periti Viri eligan-
tur, qui cenſorio ſupercilio in merces artificum indagant, \& de-
prehenſas fraudes \& fallacias, bonâ fide Magiſtratui deferunt.
Jn primis verò in pravas corum conſvetudines, clandeſtina pacta
\& conventiones inquirunt.


12

Talis Collegiorum inſpectio Lubecæ, Norimbergæ aliisq;
in locis magno cum Civitatis \& commerciorum commodo inſti-
tuta eſt:


13

3 Caveatur Legibus, ut non impediantur opificia ſed po-
tius libertatibus \& beneficiis juventur, tùm verò ut ſine luxuriâ,
petulantiâ, \& injuſtitiâ exerceantur.


14

4 Si abuſus nimium ſit gravis \& frequens, collegium,
opificum vel mulctâ 50. 100 vel plurium thalerorum, vel ſi res
15exigat, privatione ſtatutorum plectatur. Juſtiſſiima namq; priva-
tionis privilegii cauſa eſt abuſus arg. §. ult. Inſt. de bis qui ſunt ſui
16vel alien. jur. \& ſimil. Sic propter opificum refractariam negli-
gentiam, non attento Collegii jure, aliis in Civitate poteſt per-
mitti artis exercitium. Magis enim Civium habenda ratio, quàm
ipſorum, dum ipſis ideò jus Collegii datum eſt, quo Civibus uſui
ſint. Propter quod enim aliquod tale eſt, id magis tale eſt. Auth.
multò magis C. de SS. Eccleſ.
vid. pulcrè Mev. pare. 2. De-
ciſ. 57. per tot.



CAP-
[57]

CAPUT VIII ET ULTIMUM.
DE TAXA SEU ÆSTI-
MATIONE RERUM ET
OPERARUM AB ARTIFICIBUS
SERVANDA.


SUMMARIA.
Pacta opificum iniqua, ſæpè \& fraudulenta. n. 1. \& 2. 3.
Opificum libido in æſtimandis operis coercenda. 4.
Taxa operum publica eſſe debet. n. 5.
Quæ obſervanda in determinatione pretii rerum. n. 6. 7.
Concluſio ad finem.


I.


OPifices \& Artifices, uti vulgò notum, ſunt hominum genus1
maximè φιλοκερδές ſeu lucri cupidum. Audent ſæpenumero
2
inter ſe privatis \& clanculariis pactionibus iniquiſſima rerum vel
operarum ſuarum pretia ſtatuere, cum primis illi, qui monopo-
liorum privilegiis à Magiſtratu ſunt muniti, quorum abuſus eſſe
ſolet frequentiſſimus \& feré perpetuus.


Unde non rarò maximæ, ut hodie ubiq; fit, ſubditorum, ru-3
ricolarum præcipuè, querelæ de iniquâ operarum taxatione naſci
ſolent. Vide Bornit. de rerum ſuffic: lib. 2. c. 5. \& 7. ubi refert
rythmos Lobvvaſſeri.
Ein Handwercksman die Leuthe wohl kan
ſehr uͤberſetzen \&c. Miſt dir der Schneider ein Kleidt/ er miſt
druͤber \&c. Ea propter publicè inter eſt, Opificum avaram libi-4
dinem ſupra modum res vel operas ſuas æſtimandi refrænare,
iisq; certam taxæ regulam, quam ſtrictè ſub arbitrariâ commiſſi,
mulctæ, vel alia pæna obſervent, præſcribere, quemadmodum in
benè conſtitutis Rebuspubl: laudabiliter ita ſervatur conf l. 2 pr.
de L. Jul. de Annona. l. ult.
§. 1. de Decurion: Jus non eſſe Ordini

Hcujusq;
[58]De Taxa Seu Æſtimatione.
cujusq; Civitatis pretium grani, quod invehitur ſtatuere eod. tit. l.
annona 6. pr. de Extraordinar: Crim
: Ordinatio Politica Jmperii
de anno 1548. §. 36. rubr:
von den Handwerckern in gemein: ubi ita cave-
tur:
Demnach die Handwercker in ihren Zuͤnfften und ſonſt zu zeiten/ ſich
mit ein ander vereinigen und vergleichen/ daß einer ſeine gemachte arbeit
nicht mehr oder weniger vertauffen ſoll/ dann der ander/ und alſo einen
ahnſchlag der ſteigerung machen/ daß die jenigen/ ſo derſelben arbeit noth-
duͤrfftig und kauffen wollen/ ihnen ſie ihres gefallens bezahlen muͤſſen/ \&c.
So meynen wir hiermit ernſtlich und wollen/ daß ſolches von den Obrig-
keiten hinfuͤro keines weges geduldet oder geſtattet/ ſondern gebuͤhrliches
einſehen gethan werde. Wo es aber daruͤber von Handwerckern geſchehe/
daß alßdann die Obrigkeit auch geſtalt der ſachen/ ſie unnachlaͤßlich ſtraffẽ
5ſollen. Jdem repetitum lege in Ordin: Polit: de Anno 1577 tit. 37.


II.


Cum veró, ut Jctus nit in l. ideò 3. de eo quod cert. loc. admo-
dum varia ſint rerum pretia per ſingulas Civitates ac regiones:
tempora etiam nonnullam pretio varietatem adferant l. pre-
6tia rerum 63. §. 1. ad L. Falcid: Taxa illa ſeu æſtimatio publica pro
locorum ac temporum diverſitate varie ſtatuenda eſt. Neq;
enim quod hoc anno comparatur floreno, ſecundo \& tertio,
eodem pretio emi poteſt. Sic in ea Civitate vel Regione ubi
Commercia \& Opificia florent, viliore pretio \& mercede ren
promercales comparare licet, quam in aliis locis.


III.


7

Cnca ta xam autem ſeu definitionem pretii hæc videntur
eſſe obſervanda. Primùm Magiſtratus peritis cujusq; artis vel o-
pificii Magiſtris adhibitis, taxam rerum facere debet: Neq; enim
ſpretis eorum conſiliis, facile juſtitiam pretii vel operæ definire
poterit. Audiat igitur eorum conſilia, \& quod ſequi melius tu-
8tius eſt, prudenter ipſe diſpiciat. 2 Taxatio publicè promul-
ganda, \& ſub certis pœnis ad ejus obſervantiam adſtringendi o-
pifices.


Cùm
[59]Caput VIII Et Ultimum

IV.


Cùm verò experientiâ teſte, taxæ illæ à lucri cupidis opifi-9
cibus plerumq; peſſimê negligi ſoleane, vigilantiſſimâ inſpectio-
ne opus eſt. Conſtituendi igitur Ephori, Cenſores, Jnquiſito-
res, Nomophylaces, boni, fideles, jurati, qui ſtudioſè obſervent
opificum conſilia ac fraudes, pertinaces transgreſſiones, queis
ſtatuta optima ac ſaluberrima ſtudio proprii commodi \& merâ
lucelli aviditate pesſundare nituntur, eosq; pœnis debitis pro
modo Exceſſus, coercere non negligant. Niſi hoc ſiat, Taxa illa
10
erit nola ſine piſtillo, ut hodié multis in locis eſſe, experimur.
3 Taxa illa pro temporis qualitate, præviâ deliberatione \& cum
Conſilio peritorum vel augeatur vel minuatur. arg. d l. 63. § 1. ad
L. Falcid
: Pretia namq; rerum nunquam eſſe poſſunt perpetuó
eadem.


V.


Ut veró benivolus Lector hujus rei uſum videat, operæ pre-11
tium nobis viſum fuit, Taxam variorum opificiorum Electorali-
Saxonicam Superioribus annis, promulgatam, ad finem ſubjicere,
juxta quam arbitrium ſuum Magiſtratus pro qualitate loci ac
temporis dirigere poteſt. Plura in præſens de utiliſſimâ hâc ma-
12
teriâ tradere, negotiorum publicorum continua ſeries prohibet.
Fortaſſis alii ſupplebunt, quæ hîc omiſſa fuêre. TANTUM.


DEO OPT. MAX. GLORIA.



Monendus es, Benivole Lector, tertiampartem hujus Tractatus,
qui continet ſpecialia variorum Collegiorum ſtatuta \& ordinationes,
Bibliopolam, mutato conſilio, ſeparatim edere conſtituiſſe, quod proxi-
mè futurum ſperamus. V. O.


H 2Ad-
[[60]]

ADDITIO.
Cùm ſequentia Reſponſa juris D. Dav. Mevij ma-
teriam hanc optimè illuſtrent, ea in gratiam Lectoris adji-
cere placuit.


Reſponſum VII.


EXactis ad metransmiſſis deprehendi, in-
ter eos, qui pecudibus mactandis in Civitate Stetinenſi
operam navant, quos carnarios vocamus, vel ut acto-
res ab una, \& qui mactatas carnes in foro fruſtratim
vendunt, quibus lanionum vocabulum imponimus, velut reos ab
altora parte controverti de jure habendi diſcipulos \& miniſtros
opificii, iisq; impertiendi literas cum edoctæ tum exercitæ apud
cos artis ſuæ teſtimoniales, quas
Lehrbriefe und Kundſchaften
vocant. Hoc ſibi aſſerunt actores, ſed in eos ſe per Reos turbari
conqueſti ſunt, allegatis horum diffamationibus, per quas effe-
ctum, ut qui mactandi artem \& opificium apud illos aut didicêre
in aliquibus civitatibus admitti \& promoveri non potuerint. Ro-
garunt præterea publico documento adverſus iſtas diffamatio-
nes, atq; turbationes ſibi ſuccurri. Cum verò Ampliſſimo Sena-
tui civitatis Stetinenſis placeret audiri prius, utramq; partem, ac
cauſa cognita de iſta lite ſtatui, Commiſſariis examen cauſæ com-
miſit, \& facta ab iis relatione die 17. Auguſti Anno. 1649. decrevit,

Daß Claͤgeren die begehrte atteſtation/ wie ſie nemlich auf ihre Hauß-
ſchlaͤchter Handwerck/ und weiter nicht/ Jungen zulehren und Geſellen zu-
halten/ auch denſelben/ wann ſie an außwaͤrtige oͤrter zuverreiſen gemeinet
ſeyn/ Kundſchafft mitzutheilen wohl befuͤgt ſeyn/ ſolle mitgetheilet werden.
Cum
[61]Additio.
Cum veró Actores exiſtimarent, hoc modo jus \& uſum à ſe præ-
tenſum nimis reſtringi, diverſis impugnandi mediis tentarunt,
ut aboleretur illa clauſula, quæ videtur reſtrictiva;
auff ihre Hauß-
ſchlaͤchter Handtwergk und weiter nicht/ ſed fruſtru per aliquot
inſtantias laborarunt. Jdeoq; à me quæſierunt, an jus ipſorum
intentioni deſit, nec ne? Initio vero videbitur forſan iniquo \&
inani deſiderio exigi ab actoribus, ut indefinite \& ſine reſtrictione
literas illas teſtimoniales diſcipulis \& operariis dari liceat. Primo,
quia non indefinite artem illam mactandi pecora tractant, ſed ſal-
tem in iis, quæ domi quisq; mactari curat, ad uſus domeſticos aut
popinam, unde
Hausſchlaͤchter \& Garbraͤter vocantur, ideoq;
nec aliter ac uſurpant, docere \& doctrinæ teſtimonium edere
queunt. Qualitas cauſæ qualitatem tribuit effectui. Roland à Vall.
Conſil. 35. num. 21. \& Conſil. 71 num. 23 vol. 2. inde limitata cauſa limi-
tatum producit effectum, l. in agris, ff. de acquir. rer. domin. l. can-
cellaverat. ff. de his quæ in teſtam. delent.
Secundò quia nominibus
diſtincta ſunt opificia Carnariorum \& Lanionum,
der Hauß-
ſchlaͤchter und Knochenhauer/ utiq; diverſas earum artes \& diver-
ſam doctrinam eſſe oportet, nec quod uni convenit, alii ſub ge-
neralibus titulis \& ſcriptis fibi ſumere non debent. Si enim eos
vis \& poteſtas una ſociaſſet, cur diverſum iis vocabulum tribuere-
tur, l. ſi idem. 7. C. de Codicill. Diverſa nomina diverſas res ſignifi-
cant. Dec. Conſil. 218. num: 10.


Tertiò, quia ipſa opificia, \& ex iis operæ multum inter ſe
diſtant \& diverſa ſunt, ideoq; confundi minime debent. Berlich:
Pract. deciſ: 26. num. 1. part. 1.
nec permitti, ut unus artifex alteri9
artificio utatur. Georg. de Cabedo. deceſ. 158. part. 1. Confuſio enim
illa officiorum \& collegiorum licitorum, quibus respublica carere
nequit, tollit juſtitiam diſtributivam, \& non poſtremam humani
generis partem evertit. Dauth. in tract. de Teſtam. num: 300. ſubfin.


Quartò, quia cum inter utrosq; de limitibus ſuæ artis vel opi-
ficii ante annos plusquam centum controverſiæ eſſent exortæ,

H 3Jlluſtriſſ.
[62]Additio.
Jlluſtriſſ. Princeps Barnimus Anno 1540: die 13. Septembris iis ex di-
ſtinctione utriusq; finem impoſuit, conſtituendo:
daß das Ambt
der Knochenhauer und Kuͤter geſchieden ſeyn ſolle/ contra decre-
tum Principis venire aut agere non licet, §. quod principi Inſt. de
jur. nat. gent. \& Civil.
Quintò, Poſt diſtincta opificiorum jura
ſic in civitate agendum, ne promiſcuis artibus rerum turbentur
officia \& aliis creditum alii ſubtrahant. l. conſulta. 13. C. de Teſtam.
Quilibet hoc tantum poteſtatis arripiat, quod mandatum curæ
ſuæ ſpecialiter approbatur, quod injunctum alteri collegii jure
præſumat, ne dum hoc ſibi invicem mutui officii cauſa partiuntur,
agunt cuncti quod ſingulis credebatur. l. 2. C. de Exſecut. \& Exactor.


Sextò, culpa eſt rei ſe immiſcere ad ſe non pertinenti, l. cul-
pa. ff. de R. J.
\& ab alienis abſtinere jurisprudentia jubet, l. ſi irru-
ptione. 8. ff. fin. regund.
Jdeoq; ex alterius actibus quicquam ad alium
illicita uſurpatione transfertur, l. 1. provinciis. 4. C. de Numerar.
Actuar.
\& qui ſumere curam alterius audet, velut aliena appetens
ſupplicio coerceri debet. l. nemo. C. de Jud. \& Cœlicol.


Septimò, circa opificia id eò magis ſtatuendum quod ex iis
ſingula non modo in ſolidum hominem exigunt, ſed \& ſi plura
quis exercere velit, neutri ſatisfacit. unde proverbium:
Wer
viel Handwerge lernet/ der lernet ſelten eins wol und recht. Bor-
nit. in Tract. de rer: ſufficient. tract. 2. c. 5. unde exiſtimatum, non
permittendum, ut quis in duobus ſit collegiis, Richter. deciſ. 80.
num. 36.
Octavò, movet non parum, quod approbata collegia
non de aliis rebus ac negotiis, quam quæ ad collegium ſpectant,
ſtatuere valeant; Extra ea, quod geritur nullum ſit, l. fin. 16. gloſſ:
Bald. Salycet. Sichard. Vultej. C. de Jurisdict. Jaſon. in l. omnes po-
puli. num. 37. ff. de Juſt. \& Jur. F. Marc: deciſ. 165. num. 1. \& ſeqq.
part. 1.
Nonò, facit quod ea, quæ lanionum ſunt ex conceſſio-
ne \& confirmatione principum aut ex ſtatutis, quæ
Rollen oder
Innungsbriefe vocamus, ipſis privativè conceſſa, ideoq; aliis in-
hibita intelliguntur, ex Paul. de Caſtr. in l. cum Prætor. 12, num. 4. ff.

de
[63]Additio.
de judic: Berlich. dict. deciſ. 26. num: 19. unde ii, qui certam artem
mechanicam exercendi jus habent, alios juſte prohibent. Bartol.
conſil. 463. num. 5. vol. 4. Berlich. dict. deciſ. 26. n. 20.
Decimò, mul-
tum reſiſtit Actoribus triplex ſententia adverſus eos pro Reis la-
ta, quæ non ſinit ulteriorem impugnationem, ſive quis appellet,
l. un. 16. Bartol. \& Dd. c. ne lic. in un. ead. cauſ. ſive ſupplicet. Nam
nec ſupplicare permiſſum eſſe contra triplicem ſententiam tradit
Scaccia in tract. de appellat. quæſt. 17. limitat. 1. num.


Hæc verò, quæ pro dubitandi occaſione adducantur, mini-
mè apud me tanti valuerunt, ut crederem juſtum eſſe decretum
in eo ſenſu, quem adverſarii affingunt, quod Actorum artificium
\& ejus teſtimonia ad domeſticas operas civibus in mactando præ-
ſtandas reſtringi debeat, ſed illud tunc juri, rationi atq; utilitati
publicæ fore adverſum ex longè valentioribus concludo argu-
mentis. Primò, enim hoc axioma puto immotum atq; à nemine
negandum: Quod quam artem \& in quo Actores publice priva-
timq; jure \& more ſui opificii exercent, iſtam in eo jure doceant
diſcipulos, \& ſuper eadem doctis literas doctrinales \& alia teſti-
monia impartiantur. Hæc enim ſunt effectus, \& inſignia artis, ut
quousq; hæc pertingit, \& ejus exercitium artificibus competit, eo
usq; valeat cùm doctrina, tùm ejus documentum. Effectus co-
gnoſcuntur \& regulantur ex ſua cauſa. l. 2. §. fin. l. ſeq. ff. de Dol. l.
voluntas. C. de Fidei commiſſ. Bald. in l. jubemus. C. ad SC. Vellejan.

nec deterioris conditionis eſſe debent quam cauſa eſt. l. 5. ff. de
Juſt. \& Jur. Goedd. conſil. Marpurg. 48. n. 223. vol. 4.
Nec abſurdi9
quicquam fingi poſſet, quam doctrinam \& ejus fidem reſtringi
multo arctius, quam ipſam artem \& ejus exercitium. Quod non
aliud foret, atq; dicere, quæ fiunt, \& revera ſe ita habent, docu-
mentis exprimere non licere, quod eſſet veritatem ſupprimere,
quæ tamen ubiq; ſpectanda. l. ſi forte. 8. ff. de Caſtrenſ. pecul. \& quæ-
renda eſt. l. 3. §. inde Marcellus, 5. ff. de jure jur. Jd verò conſtat,
multis aliis modis ac locis quam circa domeſticas mactationes,

das
[64]Additio.
das Hausſchlachten/ exerceri ab Actoribus opificium. Quemad-
modum in actis refertur non modo pecudes civium ad domeſti-
cos uſus ab iſtis mactari, ſed \& quibus inſtruuntur popinæ, quibus
veſcuntur milites ex annona militari. Jmò quod cum ad oſten-
dendam decreti ejusq; ſequioris intellectus iniquitatem, tum ad
convincendam adverſantium malignitatem ſufficit, opificio i-
pſorummet lanionum,
der Fleiſchhauer/ operas præſtant, \& arte
ſua ſuppetias ferunt. Similiter, ſi quos alios in miniſterium aſſu-
mere velint, illi jus collegii illorum petere, \& aſſumere opus ha-
beat, ſicut hoc ex tenore ſtatutorum collegii prolixius apparet.
Ex quibus etiam oſtenditur, multa alia, quam quæ ad ſolam ma-
ctationem ſpectant, licere, \& attributa eſſe Actorum opificio, ve-
luti ut carnes præparent, \& cibos coquant ad epulas nuptiales,
vendant in foro ſuillam, \& quæ ſimilia continent, certiſſimo ar-
gumento, latius patere artem \& jus opificii, quam ut reſtringi de-
beat ad eam ſpeciem, cujus decretum meminiſſe videtur.


Secundò non levioris momenti id argumentum eſt, quod
deſumitur ex iis in quibus carnarii experimentum didicitæ artis,
quando ſe in collegium recipi petunt, facere teneatur, de quo
ita in ſtatutorum rotulo diſpoſitum legimus.
Wer des wercks
Gerechtigkeit gewiñen will/ ſoll ſeine Hand beweiſẽ mit kochen/
Ochſenhauen und Speckſeite machen/ und waß ſonſt zu dem
Handwerck gehoͤret; unde ſic firmiter concludimus: In quo de
opificio edocti tenentur edere ſpecimen, cum ad magiſterium ar-
tis ſuæ ſpirant, id eos docere \& diſcere, ideoq; hauſtæ in formatio-
nis documentum haberi oportet. Hæc enim ita inter ſe ſunt con.
nexa, ut alterum ex altero ſequatur. At quis non videt, illa quæ
ad experimentum requiruntur, multo ampliora eſſe, quam ut ſic,
quemadmodum decernitur, literæ teſtimoniales ad ſolam macta-
tionem pecudum reſtringi debeant. Jdeoq; niſi hæc contra ſtatu-
ta \& jura collegii iis auferri debeant, quod divino \& naturali juri
contrarium eſt, permittendum erit, ut documenta licet porrigere

quoad
[65]Additio.
quoad omnia, quæ ad opificium ſpectent. Tertio, in cauſis o-
pific um per decreta magiſtratuum nihil conſtitui debet, niſi quod
ſtatutis privilegiis \& conceſſionibus ſuperiori autoritate indultis
vel confirmatis, quas
Rollen oder Innungsbriefe vocant, con-
ſonum. Jſta enim ſunt veluti leges fundamentales cujusq; colle-
gii, ex quibus hujus illorumq;, qui ſub illo ſunt, jus: poteſtas,
libertas \& commoditas cenſe i debet. Nec ex iſtis quicquam in-
vitis iis, quibus conceſſio facta, immutari poteſt. Cum inde jus
quæſitum habeant, quod nemini invito auferendum. l. id quod
noſtrum. 11. ff. dereg. Jur. l. 2
§ merito. §. ſi quis à principe ff. ne quid
in loc. publ.
ne quidem per ſummum principem ex plenitudine po-
teſtatis. Anton. Gabriel. commun. concluſ. l. 3. Tit. de Jur. quæſit. non
tollend. concl. 3. n. 3.
ne injuria inde naſcatur, unde jus naſci opor-
tet. l. meminerint. C. und. vi. At inſpectis privilegiis \& ſtatutis, qui-
bus opificium Actorum nititur \& informatur, indefinite hi vo-
cantur
Schlaͤchter und Garbraͤter/ \& ſine ulla reſtrictione ipſis
permittitur erudite de iis, quæ ad artem ſuam ſpectant, atq; eru-
ditis dare documenta. Nullibi continetur reſtrictio illa, imò nul-
la fit mentio
des Hausſchlaͤchter Handwergcks. Quocirca ubi
privilegium, quod eſt lex privatorum, non diſtingvit, non po-
tuit in præjudicium eorum qui impetraverant, diſtingvi \& reſtrin-
gi, ſed ut ſonat, indefinite accipi debet, l. deprecio. 8. ff. de public.
in rem action.
Quartò, jus Actorum indefinitum confirmat an-
terioris temporis obſervantia, quæ eſt omnis juris, omniumq; a-
ctuum optima interpres. Cravett. conſil. 836. n. 10. circa intellectum
\& praxin cum ſtatutorum. cap. cum dilectus. ib. Anth. de Butr. X.
de conſvet. Menoch. conſil. 192. n. 37. \& 71.
tum \& privilegiorum præ-
primis attendenda Joſeph. Ludov. Concl. 38. n. 28. Ex ea verò ob-
tendunt Actores, nunquam non à ſe edoctos de tota arte diſcipu-
los, \& ejus doctæ atq; exercitæ indefinita \& non reſtricta docu-
menta edita. Etſi vel uno \& altero actu oſtendant hunc uſum,
fundatam habent intentionem, cum ea, quatenus juris anterioris

Iinter-
[66]Additio.
interpretativa eſt, non deſideret actuum frequentiam. Tib. De-
eran. conſil. 31. n. 152. vol. 1.
ſed etiam ex unico actu probetur. Bar-
tol. in l. 1. n. 7. C. quom. \& quand. jud.
Quintò, eò magis an de
novo per decretum addita reſtrictio in eo ſensu, quem adverſa-
rii applicant, improbanda eſt, quod Actorès ex poſſeſſione vel
quaſi in definita dandi teſtimonia uno velut ictu dejicit \& ſpoliat.
Uſus quippe rei \& juris eſt, ejuſdem poſſeſſio, ut definitur in l.
quæſtio ff. de verbor. ſignif.
\& uti quis re vel jure uſus reperitur, ita
poſſediſſe intelligitur. Nemo verò ſine cauſæ cognitione ex poſ-
ſeſſione ſua deſiciendus eſt, cap. 1, x. ut lit. pend. nibil. innov. l. un. C.
de prohib. ſequeſt. pec.
ſed potius poſſeſſor à magiſtratu in eadem
defendendus. Azo. ad dict. l. un. C. dict. tit. Sextò, eo jure æ-
quiſſime fruentur Actores, quia poſſeſſionem vel quaſi ejus juris
obtinent ex privilegiis \& conceſſionibus magiſtratus, in quibus,
ut dictum, indefinite jus docendi \& dandi teſtimonia ſuper his
quæ ad opificium pertinent, permittitur, indeq; juſtitia poſſeſſio-
nis corroboratur. Juſte poſſidet, qui prætorem habet Autorem.
l. 1. §. quæſitum. 9. ff. quod Legator. Septimò, nulla juſta contra-
dicendi cauſa apparet, cur Actores non debeant, id quod con-
ſueverunt ultra exercere, ſed antea in ſolidam reſtrictionem pati.
Non enim reperiuntur uſurpaſſe, quod aut ſibi ullo jure nega-
tum, vel quod aliis, præſertim reis, injurioſum \& noxium, vel
quod exemplo pernicioſum. Jdeo, ubi deficit probabilis cauſa,
nec audiri debuit, qui contra eos nova molitur. l. non eſt. 6. ff. de
reſcind. vend. nes
ê poſſeſſione dejici, qui rem fecit non illicitam.
Jure ſuo eorum, quæminus prohibita ſunt facultas libera non de-
negetur, l. ſtætuas. 7. C. de Reliq. \& ſumpt. fun. Octavò, cum
conqueſti ſunt Actores, de reis ob diffamationes \& inde factas
turbationes, non modo non reperiuntur hi petiiſſe, ut reſtringe-
ret Senatus ad jus, quo illi prætendebant, ſed potius negarunt à
ſe facta, quæ querelis comprehendebantur. Confeſſi ſunt \& con-
ceſſere eam licentiam, ſicut habet ptotocollum coram commiſ-

ſariis
[67]Additio.
ſariis Ampliſſimi ſenatus habitum die 28. Junii Anno 1649. das Rei
geklagter maſſen ſolten verbotẽ haben keine Geſellen oder Lehr-
Jungen zuhalten/ und zufoͤdern/ ſondern werde billig ein jeder
bey den Privilegien/ ſo E. E. Rath gegeben/ gelaſſen/ damit
alſo aller Streit zwiſchen den Ambtern gemitten bleibe/ \& por-
ro:
Sagen Rei quæſiti, daß Sie Klaͤgern Jungen und Geſellen
zuhalten/ zu lehren und zuſoͤdern/ auch Kundſchafft zuertheilen
nicht verbiethen/ noch verboten. Confeſſione illorum nulla fir-
mior poteſt eſſe probatio. l. generalita 13. C. de non numerat. pecun.
nec quicquam irrogari debuit actoribus ab iſtis alienum. Deſide-
rare id nequaquam potuere, quos ſtare oportet ſuæ confeſſioni,
l. cum de indebito. 25. §. fin, C. de Condict. Indeb. ideo non deſideraro
ut ab ea recedatur. l. un. C. de Confesſ. Judicem veró minime decu-
it propitiis, \& ultro cedentibus adverſariis, quod antèa habuerunt
\& exercuerunt actoribus adimere. Cujus partes judicandi non
ſunt inter confitentes \& conſentientes, l. proinde. 25. §. fin. ff. ad l.
Aquil.
nec debet niſi ad quod imploratur impartiri officium, l. 4.
§. hoc autem. Ibid. Bartol. \& Dd. ff. de Damn. infect. aut ultra ali-
quem condemnare, quam petitum fuit, l. fin. C. de Fideic: libertat.
Cum ultra id, quod â parte in judicium deductum eſt, excedere
poteſtas judicis non poſſit. l. ut fundus. 8 ff. commun: dividund.
Jdeo quando reperitur aliquidultra preces adverſarii vel neceſſi-
tatem cauſæ à judice decretum, id mirum valde \& ſuspectum,
imò \& nullum \& iniquum habetur. dict. l. fin. verb. mirum. ib. glosf.
Bartol. Salycet. C. de Fide com: libert. Borell. conſil. 17. num. 3. vol. 1.


Nonò, nullo jure nullave ratione deſiderari poteſt à Reis, ut
ad unam velut ſpeciem uſus artis, quam exercent \& docent, acto-
res reſtringantur, cum extra illam ipſimet horum operis \& mi-
niſterio ad ſui opificii uſum utantur, ſic ut in ſuporioribus dictum
\& ex privilegiis manifeſtum eſt, quod qui lanionibus ſunt ab ope-
ris, teneantur petere jura collegii ab actoribus, ideoq; neceſſario
quod artis eſt, illorum diſcere \& doctrinæ exhibere documenta.

I 2Quando
[68]Additio.
Quando ergo extra illam ſpeciem domeſticæ mactationis Rei u-
tuntur operâ actorum \& qui ſunt de ipſorum Collegio minime
improbare poſſunt, quod extra illam talem non modo docent \&
exercent artem, ſed etiam teſtimonia diſcontibus atq; exercenti-
bus præbent. Quibus enim ad ſui commoditatem quis utitur, eos
in aliis improbare \& inidoneos allegare nequit. l. ſi quis. 17. ib.
gloſſ. \& Dd. c. de teſtib.
Decimum pro actoribus valediſſimum
eſt argumentum, quod qui ab Actoribus didicêre artem, recipiun-
tur ab adverſariis in ſuum collegium, \& apti habentur ad exer-
cendum docendumve, quæ ſui opificii ſunt, ſicut refertur in A-
ctis exemplum recepti in Collegium, \& poſtea ſenioris electi
Georg.
Boverten/ quitamen artem didicerat â carnariis \& ab iis
teſtimonia acceperat. Ex quo neceſſariâ \& indiſſolubili conſe-
quentia infertur, artem \& doctrinam, quæq; iſti conſectaria, lon-
ge latius, quam in decreto exprimitur, patere, \& Actores doce-
re, ab iisq; diſci, quæ reos velut laniones ſcire oportet, àdeoq; \&
juſtiſſime deſuper teſtimonia dari. Hoc non conceſſo ſequere-
tur, tales in juſte recipi, habuiſſe ſeniores ſui opificii imperitos,
non eſſe artis quod tractant, \& quæ ſunt ſimilia. Quæ ut abſurda
\& ab omni ratione aliena vitare, l. nam abſurdum. ff. de Bon. liber-
tor. l. ex facto.
§. ult ff. ad SC. Trebell. ê contra quod veroſimile \&
credibilius amplecti \& ſequi decet; l. cum de ætate. 13. ff. deprobat.
vel ſi
extraneus 6. pr ff. de condit. cauſ. dat. Undecimò, id per-
mittendum eſt, quod non lædit alium, prodeſt petenti. l. pen. C.
de prec: imp. offer.
ſummæ enim malignitatis eſt, id quod nobis non
nocet, aliis proficit, illis invidere, negare aut auferre. l. in ſum-
ma. 2.
§. Varus. 5. ff. de aq. \& aqua plur. arcend. Cujusmodi invi-
dia minime toleranda, ſed atroci judicis ſententiâ coercenda eſt,
l. un: c de bis, qui adſtat. l. hac parte. 10. C. de proxim: ſacror. ſcrin.
At reis aut alii cuiquam nihil nocet integræ artis uſum \& docu-
menta uſurpari ab actoribus. Hi quærunt quod ſine injuria alicu-
jus fieri poteſt, ideoq; merito audiendi ſunt, dict. leg. pen. c. de prec:

Imp.
[69]Additio.
Imp. offer. Duodecimò, dum carent Rei jure vel juſta conque-
rendi de his, quæ exercent \& faciunt pro antiquo more actores,
iis obſtat peremtoria exceptio: tua ſeu veſtra non intereſt; quæ li-
tis finitæ eſt, l. ſi corpus. 4. §. competit. 7. 16. gloſſ. Bartol. \& Dd. ff.
ſi ſerv. vindic:
\& efficit ut ſe petitionibus non injuſtis opponen-
tes non audiantur. l. 2. §. ff. ſi quis in jus vocat. non jer. Decimò
tertiò, id decretum, quo reſtringitur Actorum jus, repugnat of-
ficio boni magiſtratus, cui convenit, parentis vicem exhibere ple-
bi, \& ſubditos liberorum loco tueri, l. in defenſoribus. 4. c. de De-
fenſorib. civit.
ideoq; in omni tempore ſubjectorum commoda
tam inveſtigare, quam quomodo iis mederi poſſit, procurare, l.
imperialis. 23. in princip. C. de Nupt.
\& quantum eſt poſſibile, omni-
um commodis proſpicere, l. ſi quis filium. 34. c. de in off. Teſtam:
Jd quod male obſervatum eſſet, ſi eô ſenſu decretum accipimus,
quod ex iis, quibus antea actores uſi \& gaviſi ſunt, aliquid adem-
tum fuit. Decimò quartò, eò magis hæc ratio movebit rectè cor-
datos, quod ea reſtrictio in prætacto ſenſu validè debilitabit \& op-
primet penitus id opificium in Civitate, ubi non gaudebit illa li-
bertate \& juribus, quibus qui ſunt ejuſmodi conditionis alibi gau-
dent \& fruuntur. Jd enim neceſſariò inde eveniet, ut nemo à car-
nariis hujus loci artem diſcere cupiat, cujus plenum non capiet
teſtimonium, nec iisdem operas præſtabit, quod ſibi præjudicio
in exteris locis futurum, inde carebunt Actores adminiſtris. Cui
conſequens eſt, ut qui hujus Collegii ſunt, in urbe Stetinenſi a-
liis deſpectui futuri, nec habituri ſint, per quos civium neceſſita-
tibus ſuccurratur. Nihil vero committendum eſt, unde utiles \&
boni cives ſupprimantur, mediis ſuſtentandæ vitæ \& artis deſtitu-
antur, domi egeant, foras contemnantur. Decimò quinto, re-
luctatur ſto decreto ratio \& conditio opificiorum in Germaniâ
ptæfertim in Civitatibus Anſeaticis aliisq; majoribus. Jn his enim
communi ferè more \& tacitâ velut conventione recepta ſunt
quæcunq; ad illud diſcendum, petendum, docendum, dum vel

I 3exer-
[70]Additio.
exercendum requiruntur. Jdeoq; ſi alicubi ex his aliquid negle-
ctum, qui ubi eam artem diſcunt \& docent, colunt \& exercent,
contemtui habentur, non pio moventur, ſeu ut vulgo loquitur id
hominum genus,
Sie/ ihre Geſellen und Lehr Jungen werden
nicht geehret/ indeq; fit, ut qui ſunt in Collegiis caveant admi-
niſtris \& qui apud eos artem didicêre \& exercuêre, alibi ad colle-
gium non admittantur aut non ſine mulctâ. Urq; ii, qui opificia
tractant, conſuetudinum rigoriſſimi ſunt obſervtores \& exacto-
res, atq; adverſus diſperſos inter multas civitates dif-
ficil lima ſunt coercendi remedia, quod non ſemel obſervari, ita
magiſtratus maximè decet, ſi opificia in Civitate nolint turbari,
impediri \& artifices divexari, nihil conſtituant, quod moribus
opificiorum,
den Handwercksgewohnheiten/ contrariatur. Eò
ipſo enim efficiunt, ut, qui ſuæ civitatis ſunt, \& qui apudillos ar-
tem hauſerê, aut operis ſuis coluêre, alibi multas rixas, tribulatio-
nes, imó excluſiones paticogantur. Quo circa prudentes admo-
nent \& obſervant, ut in iis, qui concernunt, opificia non modo
civitatis, in qua illi morantur, ſed \& communium conſuetudi-
num accurata habeatur ratiò. Decimo ſextò, ſicut artificia in-
ſtituta ſunt, ut neceſſariam operam publicis utilitatibus exhibe-
rent. l. ſemper. 5. §. quibusdam l. 2. ff. de jur. immun. \& ex iis, qui ea
exercent, potiſſima pars civitatis \& maxima commoditas vitæ
conſiſtit, ideoq; beatæ civitates judicantur, in quibus Commorcia
\& artes mechanicæ florent. Carpzov. in reſponſ. Electoral. lib. 1. tit. 5.
reſp.
47. n. 1. ita maximopere per eos, qui reipubl. præſunt, con-
tendendum, ut quam minimè corum uſus impediatur, ſed omni
meliori modo ſublevetur \& promoveatur. l. 1. C. de Exciſ. artif.
Hyppol. à Collib. de prior. urb. cap.
15. num. fin. Petr. Gregor. Tholoſan.
l. 4. de republ. c. 91. in fin.
Hæ rationes me in eam deducunt opi-
nionem, ut non credam, Ampliſſimo Senatui Stetinenſi eam men-
tem fuiſſe, cum decretum, de quo agitur, publicarent, quod ali-
quid detractum vel coarctatum voluerit ex iis, quibus hactenus

utitur
[71]Additio.
cittur collegium in quo conniti ſunt Actores, ſed exiſtimem, li-
tue voce, quæ in ſpeciem certam ſonat, uſi ſint; tamen magis ex
vulgari uſu, quo illi
Haußſchlaͤchter vocantur, eos ſaltimita no-
minaſſe, reliquiſſe tamen jus, artem \& uſum priſtinum; hæc o-
mnia ſub intellexiſſe \& hoc ſaltẽ dictũ voluiſſe:
daß die ſo Hauß-
ſchlaͤchter genennet werden/ auf ihr Haußſchlaͤchter Handwerck
(quod, ut demonſtratum fuit, latius patet nomine) wie es ihrem
gewerbe und Privilegien gemeß ſie bißhero gewohnet/ und wei-
ter nicht/ nehmlich dem Beklagten zu Nach theil Jungen zuleh-
ren ꝛc. befuͤgt ſeyn. Commodè iſtam interpretationem patitur de-
cretum, ſuadent ſuperiora argumenta, ideoq; eam capiendam,
\& ſine iſta, aut extra iſtam non extendendum decretum opinor,
cumtalis ſit, qualis ſemper accipi, ac intelligi debet, cum in quo-
vis decreto \& dicto id decernentem decreviſſe vel ſenſiſſe præſu-
mendum ſit, quod benignius, l. ſemper in dubio, ff. de K. J. l. in
tui. ff.
condit. \& demonſtr. quod ſub venit de damno vitando cer-
tanti Cephal. Conſil. 329. n. 43. quod efficit ut res in antiquo \& pri-
mævo ſtatu permaneat, \& ab eo quam minime deflectamus, cap. ab
exordio, diſtinct. 35. Grammat. Deciſ. 106. n. 3.
quod conſuetudini
convenientibus, l. cum de lanionis §. aſinam: ff. de fund. inſtruct.
Bald. in l. 2. in princ: C. de jure jur. propt. culum.
quod nihil novi
inducit Dd. in l. hæredes. 21. §. 1. ff. de teſtam. quod fieri ſolitum. l.
quod ſi nolet.
§. quod ſi aſſidua. ff. de Ædilit. Edict. l. eum qui proba-
bilem. C. de Epiſcop. \& Cleric
: quod plenius \& uberius eſt, l. quæri-
tur. ff. de ſtat. hom: l. 1.
§. qui in perpetuum ff. ſi ag. vectigal. pet. Me-
noch. de A. J. Q. caſ. 321. n. 2.
quod æquitati magis conſentaneum.
l. in omnibus. ib. Cagnol. \& Dec. ff. de Reg. Jur. l. 2. §. item varus. ff.
de aqua \& aq. pluv arcend.
quod minus judiciale eſt litigantibus,.
ſed utriq; parti conſulit. l. ex his. ff. quæ in fraud. credit. Caſtrenſ.
in l. 1. ff. ſi quis caution. Dec. conſil. 162. n.
11 quod neutri oneroſum.
l. cum apud. C. de commun. ſer v. manumiſſ. Cravett. Conſil. 333. n. 13.
quod rei ſubjectæ aptius. l. quoties idem. ff. de Reg. J.
Quæ pro dubi-

tandi
[72]Additio.
tandi ratione adducta ſunt, minimè efficere poſſunt, ut aliter quis
ſentiat, non enim obſtant Actorum intentioni \& juri. Quod in
primo continetur, id ipſum eſt, quo nititur \& confirmatur ipſo-
rum intentio. Qui ut ex ſuperioribus conſtat, \& in Actis de-
monſtratur, artem non in una illa ſpecie ſeu domeſtica mactatio-
ne; ſed in aliis pluribus exercent, ideoq; docere \& doctrinæ docu-
monta præbere haut prohibendi ſunt. Secundum ex diverſis no-
minibus nihil aliud concludit, quam diverſa eſſe opificia Actorum
\& Reorum, quod in controverſia non eſt. At ut de ſiſtant ab iis,
quæ hactenus exercuerunt \& docuerunt, inde non ſequitur, niſi
ſimul probetur, id quod Rei inter dictum volunt, illorum propri-
um jus redditum fuiſſe, ex quo prohibitio ſiat. Quod cum non ap-
pareat nulla lege prohibitum, licitum \& permiſſum eſt, l. nulla. 4
C. de jur. dot: Ex tertiô, nihil aliud poteſt colligi ac inferri.
quã quod proprium eſt \& opificii lanionum
der Knochenhauer/
non poſſe uſurpari ab Actoribus, quorum ſeparatum \& diverſum
eſt opificium. Sed nihil his ex jure ſeparati opificii proprium eſt,
quod ut in foro fruſtratim cedant \& vendant mactatas carnes.
Cetera quæ ad mactationem vel mactandi artem ſpectant, com-
munia ipſis ſunt cum Actoribus, quorum operis ſæpe utuntur,
quos etiam velut ſuæ artis ignaros in collegium aſſumunt, quo-
rum jura petere opus habent, qui ipſis miniſteria præbent, ut in
ſuperioribus allegatum fuit. Et circa mactandi opificium ea inter
utrosq; differentia eſt, quod laniones ſaltem ea, quæ in macello
vendunt, ipſimet ſua manu mactare queunt, Actores vero non mo-
do iſtis operam ſuam præſtant, ſed etiam quicquid ad eam ſpectat,
in aliis pluribus ſoli exercent, ſaltem àvenditione carnis in macel-
lo, quatenus ſpeciatim in privilegio non permirtitur, abſtinere
eoguntur. Jdcircò quæ iſtius artis ſunt, etſi lege aut privilegio non
ſpecialiter data, dummodo non denegata, moribus competunt,
l. magiſtratus. 25. ff. ad L. Municip. Quartum nihil ultra habet,
quam ut quilibet intra limites opificii permeat. Jlli verò conſtituti

ſunt
[73]Additio.
ſunt ex jure vendendi carnes in macello \& arte mactandi. Ex
quibus illud proprium factum eſt lanionum, unde quos Carna-
rios ſeu mactato, res dicimus, ex illo nihil uſurpare queunt, niſi
quatenus ſpeciatim conceſſũ: Hæc verò his viciſſim ita propria,
ut laniones, niſi pro uſu ſui opificii, nempe ad præparandas car-
nes, quas venum exponunt, ea in aliis exercere, \& ſi ipſimet non
ſufficiunt, alios quam qui ſunt exactorum collegio adhibere ne-
queant. Cuiconſequens eſt, quicquid ad artem mactandi ſpectat,
liberum \& licitum his eſſe, ſine ulla reſtrictione ad certã ſpeciem.
Ea enim ſpecies, quæ à parte lanionum excepta eſt, confirmat
ipſis generale jus in omnibus caſibus \& ſpeciebus non exceptis, l.
quæſitum
§. idem reſpondit. ib. Bartol. ff. de fund. inſtruct. Et firmiſ-
ſimo argumento hinc colligitur, quatenus ex arte illa nihil adi-
mitur, aut ex ejus exercitio reſtringitur, in privilegiis aliorum
omne quod ſupereſt, permiſſum manere, l. ab ea parte. ff. de pro-
hat. l. ſuus quo[ꝙ] verb. propter, quæff. de hered. inſtituend. cap. ad de-
cimas de reſtit. ſpol. in 6.
His \& ſuperius dictis recte conſideratis ſa-
tis apparet, quam male, quæ in quinta \& ſexta dubitandi ratione
allegantur, ad præſentem caſum applicentur, ibi non demon-
ſtratum reperimus, Actores ſibi quicquam in iis, quæ arguuntur
ſumere, quod alieni juris vel opificii eſt. Sed ê contrario patet,
quicquid hactenus ex jure opificii, ex privilegiis, ex uſu \& con-
ſuetudine, ex civium neceſſitatibus, ex commodo Reip. licere,
atq; in omni ſine cujusquam injuria fieri. Quod in ſeptimo habe-
tur, ab intentione Actorum plane alienum eſt, non enim conten-
dunt de alieno quærondo, ſed ſuo retinendo, ideoq; eo ampliori
favore dignum eſt illorum deſiderium, l. in eo quod, 33. ff. de Reg.
Jur. l. proculus. 26. in fin. ff. de damn: infect. l. ſi is cui. 71. in fin. ff.
de Furt.
Perinde nec eo pertinet Actorum intentio, quod velint
eſſe in Lanionum collegio, aut quod ejus ex privilegiis ſingularo
eſt, ultra quam ſibi indultum reperitur arrogare. Quod ſuo privi-
legio vel aliqua conſuetudine obtinent, etſi alieni collegii eſt, ju-

Kro
[74]Additio.
re uſurpant. Nam etſi quis per longum tempus in duobus collegi-
is fuerit, vel aliam juſtam cauſam habeat, etiam in duobus colle-
giis eſſe poteſt \& tolerari debet. Richter. deciſ. 80. n. 40. Octavi,
argumenti contrarii axioma ſpectat ad ea, quæ ab opificio ſeu col-
legii jure aliena ſunt. Hic vero verſamur in iis, quæ Actorum pro-
pria ſunt \& ad illorum artem pertinent, de quibus ſtatuere litera-
ria documenta præbere licebit. Nec enim ab adverſo probatum,
nec ſi ſuperiora inſpicias, probandum eſt, quicquid extra dome-
ſticas mactationes fit, ab illorum opificio diſtare. Nonum per-
tinet ad ea, quæ alicujus collegii vel opificii propria ſunt, ex qui-
bus jus naſcitur prohibendi ex aliis. At docere artem mactandi in
univerſum, \& de edocta porrigere teſtimonia, non eſt lanionum
proprium, imò ab illorum opificio alienum, ſed in Actorum col-
legio per privilegia conceſſum eſt \& ex ratione competit. Jdcirco
allegationes iſtæ malé hic applicantur. Quod in decimo alle-
gatur de appellatione poſt tres conformes ſententias, id limita-
tur, quod non obtineat, ſi notoria illorum ſit injuſtitia, de qua co-
ram ſuperiori poſt illos conqueri \& ea de cauſa provocare erat.
Scaccia de Appellat. quæſt. 17. limit. 1. n. 26. Quando vero ex ſuperi-
us allegatis apparet, quomodo plane iniqua, injuſta, nulla \& im-
proba futura ſit prolocutio, ſi in eo ſenſu accipitur, in quo ad-
verſarii intellectam volunt, utiq; nemo non ea qua par eſt æqua-
nimitate \& diligentia rationum momenta expendens cenſebit, id
decretum emendandum \& ita explicandum, ut nihil Actoribus
adimat ex his, quæ ipſis jure competunt. Atq; ſic cenſeo omnes il-
los, qui hactenus in hac cauſa judicarunt, id ſub intellexiſſe, quo-
modo ex privilegio, obſervantia \& ratione documenta didicitæ
\& exercitæ artis hactenus præbita ſunt, ita impoſterum præbenda
eſſe, ſaltem quod in ea ad injuriam reorum vergere poſſit, exclu-
ſiſſe. Jd ſupra recenſitæ interpretationum regulæ, una cum præ-
ſumptione juſtitiæ, quæ pro judice militat. l. 2. C. de offic. Civil. ju-
dic. perſuadent.
Quo circa mihi videtur Actoribus melius proſpe-

ctum
[75]Additio.
ctum fore, ſi ſalva \& reſervata appellatione declarationem decre-
ti paulo obſcurioris ab Ampliſſimo ſenatu peterent, rogantes,
quid ſub illa voce
Haußſchlaͤchter Handwerck intellectum ve-
lint, an non ea mens ſit, quod liceat docere artem mactan di \& e-
doctæ vel cultæ teſtimonia conſcribere, prout convenit privilegi-
is, obſervantiæ \& arti ipſi, quam generatim non in una illa ſpecie,
cujus mentio fit, colunt \& exercent. Et mihi perſuadere nequeo,
prudentiſſimum magiſtratum ponderatis rationib9 pro Actorib9
facientibus aliter declaraturum mentem decreti in alio ſenſu in-
juſti, iniqui \& reprobi, ita ſuaderem, id remedium, ultra tamen
præjudicium appellationis, mediante ea qua decet proteſtatione
\& cautione per libellum ſupplicem prius tontari. Sed prudentio-
rum judicio id ſubmitto, ut ſupra ex rationib9 de cauſa hac ſtatui,
ita me circa rectioris ſententiæ præjudicium ſentire appoſitione
manus \& ſigilli atteſtans. Scribebam Stralſundi die 25. Auguſti
Anno. 1651.


Reſponſum VIII.


PErlectis diligenter Actis Judicialibus inter Laniones Steti-
nenſis Civitatis Actores ab una, \& Carnarios, qui mactatio-
ne pecorum ex popinâ ſerviunt, ibidem Reos ab altera par-
te, in eo ſtatu cauſam verſari video, ut judicetur, an quæ 26.
Martii currentis jam anni publicata eſt ſententia per imploratum
roſtitutionis in integrum auxilium reſcindi mereatur? Tria vero
iſta continet, quæ inique \& contra Juris providentiam contra ſe
pronunciata quæruntur Rei, id romedium intendentes: Primo,
quod conſirmantur priora decreta per appellationem impugna-
ta, quibus facultas fumo arefactam carnem \& viva pecora ven-
dendi prohibetur. Deinde quod ante plenariam eamq; congruam
intentionis actorum probationem, ſuæq; defenſionis deductio-
nem definitivè deciſum, quod nondum ex actis eſt manifeſtum.

K 2Ter-
[76]Additio.
Tertio, quod pœna temere litigantiũ condemnatione, tùm ad im-
penſas tum ad multam nimis acerbe ac injuſte ſibi irrogata fuit.
Quod ſuper his nomine Reoriià me rogatũ fuit conſilium, Duce
Deo veritatis \& juſtitiæ fonte ſincerè \& fideliter exponere ſatagã.
Circa primũ conſultationis articulũ non levia fateor argumenta
contra Reos facientia occurrunt, in cautis, nec cuncta ut opor-
tet, in dubiis \& intricatis cauſis conſideratius perpendentib9 fa-
cile fucum objectura. Jnitio nituntur Actores prætenſo privile-
gio, Principis Barnimi, quod anno milleſimo quinquenteſimo
quadrageſimo opificio Lanionum conceſſit, in quo reſtringitur
eorum facultas, qui mactandis pecoribus operam navant, ad cer-
tam operam \& negotiationem.
Die Kuͤter ſollen alleine/ was zu
ihrer Gahrkuchen noͤtig/ uud ſonſt in der Statt auf eines jegli-
chen Behuef und fordern in der Buͤrger Haͤuſer ſchlachten/ und
kein rohe fleiſch oder Kald aunen bey der Gewicht oder Stucken
verkaufen/ und allein ihr Ambt zu Gahrkuchen und Haus-
ſchlachten gebrauchen. Cujus intellectus videtur ſatis manife-
ſtus ex geminatim addita perticula taxativa,
alleine/ quæ ut de o-
mnibus taxativis verbis Jcti tradunt, ex l. qui in alieno. §. Libertos.
ff. de Negoc: geſt. Paul. de caſtro. conſil. 399. n. 2. vol.
1. Pariſ. Conſil.
85. n. 28. vol. 2.
taxat \& determinat diſpoſitionem, ut omnes alios
caſus prætor ſpeciatim expreſſos excluſi intelligantur. l. ſolemus.
ff. de judic. l. adverſus C. ſi adverſ. rem. Jud. l. bis ſolis. C. de revocat.
donat. Fr. Vivius. deciſ. 380. n. 11. lib. Decian. Conſil. 29. n. 45. vol. 2.

ideoq; vim expreſſæ prohibitionis habet Amat. Deciſ. 9. n. 18. \&
deciſ. 14. n. 5.
Nihil vero ſanctius ſervari debet, quam quod civium
privilegiis continetur, amor \& obſequium erga ſuperiores, civiũ
inter ſequies \& concordia civitatis, ſalus \& vigor ordinum, omni-
um juſta harmonia, ſingulorum Spiritus \& victus, ideoq; non im-
merito tales prærogativas ſibi ſervari magni faciunt provinciales,
l. obſervare 4. §. ingreſſum. 5. ff. de offic: Proconſul: iisq; violatis
multum turbarum enaſcitur, \& tota civitatis compages non mi-

nus
[77]Additio.
nu, conturbatur, quam ex unius memori ægritudine totum cor-
pus langveſcit. Secundò in ſtatutis opificii lanionum, quo Ro-
tulum ſeu
der Fleiſhauer Rolle vulgo vocant, ab Illuſtriſſ. Po-
meraniæ Duce, \& Ampliſſ. Senatu urbano confirmatis ſic deſi-
nitum legimus, \& quidem art. 11. quod ceteri Carnarii ſeu qui ma-
ctandis pecoribus addicti ex magna aut minuta pecude nihil fru-
ſtatim juxta pondus vendere, ſed iis quæ ipſis attributa ſunt, con-
tenti eſſe debeant \& deinde art. 12. quod liberum \& nulli oneri
obnoxium penes eos ab immemoriali tempore fuerit, jus compa-
randi in provincia quas vis pecudes cujusmodi indefinitè conſti-
tuta à collegiis negociatorum \& opificum in ſua firmitate durare
debet. l. 2. § fin. C. de Conſtit. pecun. ſicut de ſtatutis ejusmodi col-
legiorum Jcti tradunt, valere \& obſervari debere. Bartol. in d. l. 2.
§. fin. de in l. fin. C. de jurisdict. ib. Bald. Sichard. n. 3. Schurff. Conſil.
34. n. 6. cent. 3.
præſertim ſi ſuperioris Magiſtratus autoritas \& con-
firmatio accedit. Quæ licet juris neceſſitate ad ſubſtantiam ejus-
modi ſtatutorum non deſideratur. Jaſon. ad l. omnes populi. 37. ib.
Bartol. n. 23. ff. de Juſt. \& Jur. Vultei. in d. l. fin. n. 18. C. de Jurisdict.
omn. Jud.
Multum tamen roboris, juris \& conſtantiæ addit, quo
\& ſuperior eò magis collegiatos juxta illa tueantur, \& à ceteris re-
verentibus obſerventur. Schneidevvin. in §. Conſtat. n. 15. Inſt. de
jur. Nat. Gent. \& Civiì.
Tertiò provida antiquitas circumſpecte
prudenterq; pro Civitatum ſuſtentatione \& annonaria cuta, quã
bene formare publicè expedit, l. 1. C. de Offic:. Praf. urb. prodina-
vit, ut collegiis diſcreta eſſent negocia \& opificia, tum ad hæc
non ſumerentur \& exercerentur cum ſui impedimento \& tur-
bationibus confuſè, tum ut qui exercere vellent, eò rectius pro-
barentur, tum ut legib9 uſui communitatum accommodatis con-
ſtringerentur. Jſti inſtituto, per quod ſingulis non impedita ma-
neret victum ſibi ſuisq; quærendi \& neceſſaria civitati ſubmini-
ſtrandi ratio, conſequens eſt; ut eorum quæ uni collegio opificũ
ſpeciatim attributa ſunt, non pateat licentia ceteris. Jd quod à

K 3juris
[79[78]]Additio.
in avth. Niſi breviores. num. 4. C. de ſent. ex brevic. recitand. \& qui-
dem ſimplici ejus informationi atq; relationi tribuatur, Fulv. Pa-
cian. de probat. l. 1. cap. 48. n. 78. maxime in iis, quæ aliis non tam
facile poſſunt eſſe perſpecta, Felin. in cap. tum à nobis. 28. n. 12. X.
de Teſtib.
vel quæ ad jura aut mores civitatis pertinent, quorum
nulla quam ex curia, quæ leges ſcire \& tenere cenſetur, poteſt pa-
rari cognitio. Octavò aſſeritur, Lanionum proprias \& peculia-
res eſſe partes, ne in civitate deſit copia carnis, ideoq; non poſ-
ſunt ſine culpa ſe immiſcere rei ad ſe non pertinenti, l. culpa 36. ff.
de reg. Jur.
nec ex alterius actibus quicquam ad alteram partem
illicita uſurpatione transferri debet. l. in provinc. 4. C. de Numerar.
Actuar.
Nonó, quia Regis nullibi reperitur conceſſa ea facultas
vendendi infumatas carnes, aut vivas pecudes, ſibi ipfi ſumere
non debent eam licentiam, præprimis cum ad Politicam ordina.
tionem \& curam annonæ ſpectet, talia Jura \& privilegia negocia-
tionum indulgere. l. fin. C. de Commerc: \& Mercator. Decimó,
arguitur factum Reorum, præſertim quo ad jus emendi \& venden-
di viva animalia, contrariari politicæ ordinationi Civitatis, quæ
continetur in Civiloquio, quod quotanis publicatur ê curia, \&
prohibet ejusmodi præemtiones, ex quibus vexatur \& flagellatur
annona. Quod genus illiciti mercimonii illi exercent, qui mer-
ces præemunt, ut aliquando carius vendant, quos Dardanarios
vocamus, quorum avaritiæ obviam itum eſt tam mandatis, quam
Conſtitutionibus, uti ait Jctus in l, annonam. 6. ff. de Extraord. cri-
minib.
Jdeoq; velut pernicioſi annonæ flagellatores ſeverè cum
jam allegato textu juris communis, tum \& legibus patriæ puniun-
tur. Undecimò, quia Regis ſingulari gratiâ \& indulgentia con-
ceſſum eſt, mactare \& in macello vendere per certa tempora car-
nem dorcinam, hircinam \& caprinam, non trahendum in in con-
ſequentiam. l. jus ſingulare. 16. ff. de leg. ſed inde colligendum, quo-
modo aliarum carnium venditio prohibita ſit, l. 1. §. 2. ff. ad Mu-
nicipal.
Duodecimò, cum Actores, quo ad jam memoratas ſpe-

cies
[78[79]]Additio.
juris præcepto, quo ſuum cuiq; relinquere \& tribuere jubentur,
l. juſtitia. §. juris 1. ff. d. juſt. \& jur. alienum eſt. Ex quo proficiſ-
citur, quod injunctum alteri fuit, ab alio Collegii jure uon præ-
ſumendum nec agendum à cunctis, quod ſingulis credebantur,
l. 2. C. de Executor. \& Exactor. ne, ſi multis paſſim liceat, confuſio
oriatur, l. pateant. 3. §. de his qui ad Eccleſ. Quartò, cum multi-
plicibus ſæpius iteratis magiſtrat9 tam ſuperioris quam immedia-
ti decretis \& judiciorum ſententiis Reis injunctum ſit, intra Can-
cellos ſui opificii ſemet continere \& à turbationibus abſtinere,
non poteſt non adverſus ea injuſte \& contumaciter, ob quod to-
ties Rei condemnati funt fieri. Rebus judicatis omninò ſtandum
eſt, l. 1. C. de re judic: nec inſtaurari finita rerum judicatarum pa-
titur autoritas, l. permitti. C. eod. Quintò, allegatur rerum con-
feſſio, ſibi non competere facultatem mactandi boves \& oves, quæ
non modo probationum omnium probatiſſima eſt, ſed rei judica-
tæ æquiparatur, l. poſt rem. 56. ff. de re jud. unde confeſſus pro ju-
dicato habetur, qui quodammodo ſua ſententia damnatus fuit,
l. 1. \& 2. l. certum. 6. §. ſed etſi fundum. 2. ff. de confesſ. l. un. C. eod.


Sextò, fundat ſe Actorum intentio in transactione eaq; judi-
cili, quâ ſic referunt Anno 1647. die 7. Mart. litem compoſitam,
quod Rei ab omni turbatione impoſterum deſiſtere debeant. Cu-
jus non minor, quam res judicatæ autoritas eſſe, l. non minorem,
20. C. de Tranſact. ideoq; quod conventum, etſi ſtatim pœniteat,
reſcindi \& his inſtaurari non debet. l. quam vis C. eod. Septimò,
pro Actoribus facit Dn. Camerariorum velut primæ inſtantiæ ju-
dicum aſſertio, qua teſtantur \& declarant, non eſſe reis jus infu-
matas carnes \& pecudes vendendi. Quorum dicto multum fidei
tribuendum eſſe videtur, ſicut conſtat, quod judici velut viro bo-
no, pro cujus iutegritate militat præſumtio, quod religioſus, ho-
neſtus, \& candidus, ideoq; veriſimiliter ſuæ ſalutis non oblitus
nec falſum dicturus ſit, cap. in noſtra. 4. X. de procurat. Mynſinus.
in cap. quoniam contra. 12. n. 121. X. de probat. in dictis fides.
Bartol.

in
[80]Additio.
cies de jure ſuo ceſſerint, \& plus quam competiit reis indulſerint,
eò iniquius hi cupiditates extendunt, quibus ſatis eſſe abundeq;
ſufficere debuit, vel in paucis per amicos ſibi conſuli, l. Tutori. 20.
C. de Negoc. geſt. l. tutores. 39.
§. qui ſe negociis. 2. ff. de Admin. \&
Peric: Turtor.
Quam ſpecioſè vero hæ dubitandi rationes pro acto-
ribus adducuntur, tam parum illorum intentioni proficiunt, ſi
conſideratur quo pacto huic cauſæ male applicantur. Longe po-
tioribus innititur rationibus Roorum defenſio. Primam pro iſtis
decidendi cauſam præbet commerciorum libertas, quam gentium
conſenſus \& jurisprudentia conſtituit, l. ex hoc jure. 5. ff. de Inſtit.
\& Jur.
ex qua libera unicuiq; poteſtas eſt habendi vel non haben-
dicontractus, l. ſicut. 5. C. de obliq. \& Actionib. quæ nemini ſine in-
juria adimi poteſt, niſi lex ſpecialiter quasdam perlonas hoc fa-
cere prohibuerit. l. dudum. 15. C. de contrah. empt. At nulla lex ex-
tat, quæ Reis, aut qui ejusdem conditionis ſunt, iufumatas car-
nes autviva peeora comparare \& iterum vendere interdicitur.
Ex quo exſurgit ſecunda decidendi ratio, quod in iis, quæ ſunt de
genere permiſſorum, quicquid non reperitur prohibitum, id in-
telligitur permiſſum. l. mutus. 43. §. cum quæritur. 1. ff. de procur.
l. qui accuſare in pr. ff. de Accuſat.
præſertim quorum licentia durat,
donec ſpeciali lege adimitur. Tunc ubi deeſt lex, manet libertas.
l. nulla. 4. C. de jur. dot. \& jure ſuo eorum, quæ prohibita non re-
periuntur, unicuiq; libera facultas non denegatur, l. ſtatuas, 7. C.
de religioſ. \& ſumt. fun.


Cui accdit tertia ex conditione eorum, quæ opificibus ſui
collegii jure competunt. Nam ex quo opificia ſunt diſtincta, \&
ſingulis jus Collegii, \& ex hoc certa ſpecialia jura ſunt data, per
quæ uni conceſſum alteri non licet, ideoq; circa ea, quæ peculia-
riter jure opificii competant, adverſus alios prohibendi jus naſci-
tur, eam immotam certamq; regulam, ex qua jura opificii æſti-
mamus, juſtè \& rationabiliter conſtituimus, quod quæcunq; in
ſtatutis ſeu rotulis velut fundamentali lege opificiorum, iis qui

illa
[81]Additio.
illa exercent ſunt aſſignata, atq; peculiariter addita, ea illi, quam
qui in collegium opificum ſunt aſſumti, exercere nequeant, ſed
jure collegii recte prohibeantur: E contra, quicquid collegio ſeu
opificio non eſt proprium redditum, ſeu lege certa adſignatum,
id quoq; ſibi ſolis opifices vindicare, \& alios ab illo ab arcere ne-
queant. Quod cum non mutatur, illud in naturali lege ſtare non
prohibetur, ſancimus 2. C. de Teſtam. \& quicquid lege ſpeciali col-
legii ſeu opificii non expreſſum reperitur, id veterum legum con-
ſtitutionumq; regulis omnes relictum intelligant, l. praeipimus.
§. fin. C. de Appellat. Quare cum inter privilegia ſtatuta opificie
Lanionum non reperiatur ullo verbo iis aſſignatum jus vendendi
illa de quibus nunc agitur, utiq; firmiſſimum oritur argumentum,
iis, cujus conceſſione carent, jus prohibendi aut agendi non com-
petere. l. ſi pupilli. 6. §. fin. ff. denegot: geſt: ê contra Reis opitulari
eam exceptionem, quod liberas ædes habemus, l. loci corpus 4.
§. pen. ff. ſi ſerv. vindic: Quartò, quæ opificiis ita indulgentur,
ut ſoli opiſices iſta exerceant, elaborent \& vendant, alias ſi non
extaret ſpecialis proviſio, cujus vis exercitio vel mercimonio li-
bera, fiunt privilegia \& jura ſingularia jus commune limitantia,
extra verborum tenorem \& proprium ſonum non extendenda.
l. jus ſingulare. ff. de legit. Panorm. in cap. Abbate. num. 6. X. de V.S.
continenda intra caſus \& terminos in privilegio poſitos, Jaſon.
in l. ſi conſtante num. 71. ff. ſolut. matrim: Bolognet. in l. omnes populi
n. 235. ff. de juſt. \& jur. Cravett. in tr. de Antiq. tempart. 4. num 75.

quare quod privilegium non dicit, noſtrum non eſt dicere, arg. l-
ult. C. de falſ. cauſ: adject. Alber. de Roſa. ad l. boc legatum. ff. de Leg.
3. Natta. conſil. 139. n. 10.
At quæcunq; Actores hactenus exhibue-
runt privilegia \& prærogativas, nullum verbum de controverſiis
rebus continent nedum iſtarum mercimonium ſolis Laniis addi-
cunt. Ex quo certiſſima illa atq; indubitata ad litis hujus deciſio-
nem vel ſola ſufficiens oritur concluſio, quod cum nullo privile-
gio aut ſtatuto carnium infumatarum \& vivorum pecorum mer-

Icimo-
[82]Additio.
cimonium Laniis conceſſum reperiatur, illos adverſus reos pro-
poſitum tam in juſte uſurpare, quam ſine litera ad privilegia \&
jura provocant Facti ſunt privilegia. Gail. 1. obſerv. Pract. 1. n. 9.
nec præſumuatur aut argutiis colliguntur, ſed manifeſte proba-
ri debent. l. 1. c. de mandat. Princip. cap. tum in jure. ib. Dd. X. de offic:
Delegat.
Bald. in l. fin. c. de re jud. Quintò huc facit quod privi-
legia ſunt ſtricti juris. Socin. Regul. 381. Diaz. reg. 588. ſtrictiſſimè
acciptenda \& interpret anda
, Weſenbec. conſil. 78. n. 8. Cephal. 616.
n. 25. \& conſil. 704. n. 9. vol. 5.
ut quam minime ludant aut tollant
jus commune, Bartol. in l. fin. off. de conſtitut. Bellon. conſil. 52. n. 3.
præſertim, no quod alteri jure communi competit, auferant, l. nec
avus. C. de Emancip. liberor. l. 2. §. merito. §. ſi quis à principe ff. ne
quid in loc. publ. l. ſi impuberibus. 16.
Bartol. ff. de Adminiſtr: tutor:
Cacheran. deciſ. 90. num: 11. Sextó non ad controverſas ſpecies
pertinere privilegia \& ſtatuta lanionum, apparet ſatis ex eorun-
dem fine, cujus ipſamet mentionem faciunt. Jdcircò enim indul-
ta ſunt, ut in macello ad pondus \& particulatim mactatæ carnis
emendæ copia à certis ad id conſtitutis præberetur, qui dum ab
aliis præripi ſibi lucra metuere non cogerentur, eò diligentius iſtæ
curæ vacarent. Jd verò non ſpectat ad carnes fumo arefactas \& vi-
vas pecudes, quæ in macello venum non exponuntur, ut privi-
legia ad unum finem \& cauſam conceſſa ad alium porrigi non de-
bent, ne quidem etſi eadem occurreret ratio. Gloſſ. in l. bene à
Zenone. c. de quaar. præſcript. Septimò, quicquid privilegiis la-
nionum continetur, ſpectat ſaltem ad ea quæ ſunt illorum opifi-
cii, ſeu ob quod hoc paratum eſt. Quemadmodum de ceteris o-
pificum juribus \& prærogativis ex ratione creditur \& aſſeritur,
minime ea porrigenda ultra limites, cauſas \& finem opificii.
Gloſſ. Azo. Bald. Sichard \& Dd. alij in fin. c. de jurisdict. om. jud.
Quæ igitur non ſunt certi alicujus opificii, illa nec ab opificibus
ſolis aſſumi, nec aliis negari queunt. At minime ad opific iũ lanio-
nũ, qua tales ſunt ſpectat infumatas carnes \& pecora viva vẽdere.

Hoc
[83]Additio.
Hoc mercaturæ, non opificii eſt. Velipſum nomen Knochenhau-
er aliud innuit, à quo argumentum jurisprudentiæ ducere con-
ſvevit. l. ſi idem. 7. c. de jur. Codicill.


Octavò, cùm ut refertur, in actis omnibus aliis, tam pere-
grinis quam civibus in mercimonium, de quo in præſenti cauſa
agitur licitum ſit, nec prætextu privilegiorum per laniones im-
pediri poſſit, inde firma ducitur collectio, in Civitate Stetinenſi
non id eſſe jus peculiare ſeu privilegium opificii lanionum, ſed
liberum commercium, \& licitam cuivis mercaturam. Privilegium
enim eſt jus ſingulare, lex privatorum, cap. privilegia dict. 3 quaſi
privans legem ſeu juri communi detrabens. coler. de proceſſ. execu-
tiv part. 1. cap. 4. num. 3.
Menoch. Conſil. 279. n. 24. Nec poteſt
haberi pro jure ſingulari aliquorum, quod ab aliis communi jure
uſurpatur \& exercetur.


Nonò, pro Reis valdè facit quod ſub eodem genere opificii
cum Actoribus comprehenduntur mactandis nempe pecudibus
intenta communi functione, ſed ad diverſum finem, qui diſtin-
ctas poſtea ſpecies conſtituit, ut nempe Actores in macello ve-
num exponerent mactatas carnes, Rei popinis inſtruendis \& do-
meſticis civium nec eſſitatibus operam commodarent. Jnde mul-
tis illis adhuc communia eſſe memoratur, adeò ut tam minimè
inter ſingulorum artificium interſit, ut qui ab altera parte didice-
rit artem eandem, in alia ſpecie viciſſim exercere queat. Jnter
communia eſt, emere \& vendere pecora \& carnes. Jſtis conſe-
quens, quod, in quo alteri parti vel ſpeciei communis generis non
reperitur data prærogativa, in eo quoq; ceſſet differentia. Quæ e-
nim olim fuere communia, permanent talia quamdiu non re-
periuntur expreſſim diviſa vel diſtincta. Nec enim oportet diſtin-
gvere, quæ lex non diſting vit. l. de precio. 8. ib. gloſſ. ff. de publ. in
rem act.


Decimò obtendunt Rei \& juxtaſe probare velle a ſſerunt
poſſeſſionem vel quaſi venditionis carnium infumatum \& vivo-

L 2rum
[84]Additio.
rum pecorum, eamq; longævam \& tanti temporis, ex quo jus,
quod non competit, quæri ſolet. Cujusmodi actus tam diu longa
ſerie continuati non modo obfervantiam docent, \& ſunt certus
interpres privilegiorum, quæ ab adverſa parte allegantur l. ſi de
interpret. 37. ff. de Legib.
ut appareat, iis non eſſe prohibita, quæ
tamdiu ſunt, nemine hactenus per legitima remedia impugnante,
exercita, ſed efficiunt, ut rei tuti ſint longæ poſſeſſionis præroga-
tiva, l. apparet. 5. §. ſi quis 3. ff. de Itin. actu[ꝙ] privat. Ea vetuſtas
mercaturæ vel exercitii venditionum femper pro lege habetur li-
tium minuendarum gratia, l. ſi in ſumma. 2 pr. ff. de aq. \& aq. pluv.
arc: \& juris
autoritatem præbet, etſi jus alias non probaretur. l.
fin. ff. eod.
Jdq; eo magis obtinet, quod Actores non probarunt a-
liquod iſtis actibus longo annorum ſpacio exercitis contrarium,
unde iſtos prohibere potuerint. Quare \& fruſtra vitioſam illam
poſſeſſionem arguunt, dum jus in quod peccatum ſit, non docent
Quinimo, ſi jus prohibendi iis competiſſet, ramen ex diuturno
ſilentio deſiiſſet. Qui in longo prolixoq; ſpatio jus ſuum conſecu-
tus non eſt, fera pœnitentia ad priſtinam prohibitionem vel po-
ſtulationem revetti deſiderat, l. fin. pr. c. de ſervitut.


Undecimò tendit Actorum deſiderium ad introducendum
pro ſe monopolium, quod cum multifariam committatur, ut ex-
ponitur per Menoch. l. 2. A. l. Q. caſ. 569. Damhaud. in Practic:
criminal. cap. 34.
tum maxime, quando apud unum vel paucos ſal-
tem eſt facultas vendendi aliquas ſpecies, arg. l. un. C. de Monop,
Carpzov. in reſponſ. Electoral. 41. num. 10. tit. 5 l. 1. At quicquid
monopolium ſapit, jurecommuni \& Jmperii Romani Conſtitu-
tionibus prohibitum \& ſeveris pœnis obnoxium eſt, velut reip. \&
fingulorum commodis valde pernicioſum, d. l. un C. de Monopol.
Receſſ. Imper. Auguſtan. de Anno 1500. tit.
von wucherlichen Con-
tracten. Roceſſ. Imper. Sprienſ: de Anno 1526. §. Jtem
nachdem die
monopolien. Receſſ. Auguſtan. de Anno 1530. §. und nachdem etwan/
Receſſ. Ratispon. de Anno 1532. tit. Policey-Ordnũg zu Augſpurgk/
de
[85]Additio.
de Anno 1648. tit. die Monopolia Policey-Ordnung zu Franck-
furth/ de Anno 1577. tit. 18. die Monopolia. Et licet aliqui exiſti-
ment, ex ſpecialibus privilegiis aut præſcriptione induci poſſe
monopolia. Siehard. in d. l. un. num. 11. C. de Monopol. Borchold.
conſil. 17. reſol. 1. id tamen conſtitutionibus Imperialibus, quæ tol-
lunt privilegia, \& conſvetudines contrariatur, uti expreſſe con-
ſtitutum in utraq; proxime memorata Ordinatione Politica, tit.

die Monopolia. 18. verb: Vnd ſie hinwieder einig geleidt/ Si-
cherheit oder Freyheit/ in was Schein die immer ſeyn/ oder fuͤr-
gebracht werden moͤchten/ weder ſchuͤtzen noch ſchirmẽ noch fuͤr-
tragen. Rationi non congruum, ideoq; ab Jctis potioribus non
probatur. vid. Johann. Gœddeum in Conſil. Matpurgenſ. 17. num:
188. \& ſeq. vol.
4. Præterea h. l. nulla tenus applicabitur, ubi ta-
le privilegium aut conſvetudinem Actores pro ſe nondum pro-
duxêre, in quibꝰ ipſis ſolis controver ſa vẽditio conceſſa ſit, ideoq;
eò in juſtius ac iniquius ſibi arrogant.


Duodecimò Adverſatur Actorum intentio, com̃erciorum
libertati, quæ maxime promovenda, minimè verò reſtringenda
eſt. Coler. de Proceſſ. Executiv. part. 1. cap. 10. num. 68. Cum com-
mercia ſint ubera civitatis atq; terrarum, quæ quo ſunt am pliora a-
lunt \& beãt incolas feliciꝰ faciliusq;. Aliquando quidm utilitatis
publicæ cauſa ad certos limites rediguntur, \& conſtringuntur quo-
modo \& fieri videmꝰ per conſtituta collegia mercantiũ \& opificũ.
Carpzov. in Reſponſ. Electoral. 43. num. 16. tit. 5. lib. 1. ſed talis quo-
ad controverſas ſpecies non occurrit, quin potius cum multa in
civitatem adduci pecora ad conſequendi facilitatem \& ad amoli-
endam caritatem expediat publicè quoq; \& privatim utile ſit à
pluribus vendi, quibus plures præſertim pauperes egent, non ſi-
net noxa com̃unis ad paucos redigi tam neceſſarium mercimoniũ.


Tandem cum hæc res ad curam annonæ ſpectet ſi magiſtra-
tui, qui velut communis omnium pater, Cravet. Conſil. 9. num. 37.
omnia ad ſubditorum utilitatem dirigere debet, l. ſi quis filium. C.

L 3de
[86]Additio.
de in off. Teſt. incumbat ſtudere, quæ annonæratio firmetur \& am-
plietur. l. 1. C. de off. Præf. urb. nec iſta oneretur aut vexetur. l.
annonam. 6. ff. de extraord. Crim
: utiq; non poterit permittere,
ut in paucorum arbitrio ſit quid \& quanti ad iſtã ſpectans venum
exponere velint. Jd quod nihil aliud foret quam ſocietatë coire,
quo annona carior fiat, id quod valde damnoſum \& expreſſo jure
vetitum, l. 2. pr. ff. ad L. Jul. ae Annon. Ei quod pluribus utile eſt,
cedit merito, quod paucorum lucra concernit, l. un: §. hæc autẽ.
14. C. de caduc: tollend.


His ut decet recte diligenterqve conſideratis, in propatulo
eſt, qvomodo qvod in reis arguitur libertati commerciorum na-
turali innitatur, nulla lege ipſis interdictum. Qvod vero ab acto-
ribus petitur ab ipſorum jure alienum, nullo juſto fundamento
ſeu legitimæ petendi cauſæ innixum, nullis eorum privilegiis i-
pſis ſolis attributum, aut aliis ademtum utilitati publicæ \& ſin-
gulorum adverſum ſit, ideoqve qvæopponuntur nullo negocio
exiſtis diluuntur.


Primum argumentum contrarium intendit privilegium Bar-
nimi qvod verò ejus loco oſtentatur, minime privilegium eſt,
ſed decretum in qvo aliqvid controverſiæ, qvæ Lanionibus cum
aliis interceſſere deciduntur. Qvod non poteſt extendi ultra ob-
jectum, ſuper qvo facta fuit. Id enim cuivis diſpoſitioni conve-
nit, ut reſtringatur ad ſuam cauſam, Bald. in l. jubemus. c. ad SC.
Vellejan. nec extendatur ultra caſum ac ſuper qvo facta fuit, l.
præcipimus infin. ib. Bartol. c. de Appeliat. Autb.
qvas actiones C. de
Appellat.
tam includendo qvam excludendo regulanda intra ter-
minos, Bald. in l. ſi defunctus, c. de ſuis \& legit. Simon. de Præt. conſil
90. n. 79. vol. 1.
Termini vero \& objectum dicti decreti qvoad ea
verba, qvæ inde actores pro ſe adducunt, ſunt controverſia, qvæ in-
ter iſtos fuit, minimè concernens mercimonium ſeu jus venden-
di infumatas carnes \& vivas pecudes, ſed ſaltem uſurpatum à Re-
orum prædeceſſoribus venditionem recentis carnis in macello
ſecundum pondus, ut habent verba:
Daß auch die Kuͤter ins ge-
mein
[87]Additio.
mein des freyſchlachtens und roh Fleiſch mit der Gewicht abge-
wogen zu verkauffen/ zuverſellen/ und des Schlachthauſes zuge-
brauchen ſich unternommen. Super hac Lanionum qverela de-
ciſio ea facta, ſuper qva ſe fundant Actores, ut manifeſte appare-
at particulam illam taxativã
allein excludere ſaltem, quæ in que-
relam \& ſub deciſionẽ fuere deducta; non pertinere ad alia præ-
ſertim ea, qvæ non ſunt pars \& proprietas opificii, ſed communis
\& nulla lege reſtrictæ libertatis naturalis atqve commercii publici
qvale eſt mercaturam, de qva agitur, ſatis in ſuperioribus proba-
tum fuit.


Eum intellectum oſtendit expreſſe formula \& tenor verbo-
rum:
Daß ſie ihr Ambt alle in zur Garkuͤchen und Haußſchlach-
ten gebrauchen ſollen; Unde indicatur, hæc eſſe ſola opificii reo-
rum. At in macello juxta pondera venditionem carnium eſſe o-
pificum Actorum. Cum autem ad horum opificium id, de qvo
hic agitur, non ſpectet, velut ad caſum longè diverſum, \& in qvo
diverſitas rationis apparet, non trahenda diſpoſitio, cum nec de
iſto verbulum aliqvod ea contineat, reſtringenda ſaltem ad ex-
preſſa, l. 3. ff. de Transact. Burſat. Conſil. 13. n. 17. vol. 1. Præſertim
ubi in eo privilegium ſuum ſeu jus ſingulare à reis prætenditur,
qvod ſtricti juris cenſetur, \& ultra ſonum verborum extenſionem
non patitur, uti in 4. \& 5. decidendi ratione expoſitum.


Secunda dubitandi ratio ex ſtatutis Lanionum deſumta eo
ipſo dicitur, qvod de vero rectoqve ſenſu præfati decreti Ducis
Barnimi apparet. Ad id ſi referunt, \& ex eo redigere eum teno-
rem, ut nihil magis continere debeant qvam relatum, l. 2. 16. Bald
de Error. Advocat.
Decius in l. certi §, ſinummos num. 17. ff. de reb.
Credit.
cum fidem ſint termini referentis, qvi ſunt termini relati
l. ſi ita ſcripſero. ff. de Condit. \& Demonſtrat. l. aſſe toto. ff. de hæred.
inſtit. Bald. in Autb. ſi qvis in aliqvo C. de edend.
Qvandoqvidem
ergo certum ex litera \& mente decreti nihil aliud Actorum præ-
deceſſoribus ademptum exeo, qvod antea opificii utriusqve ſub

eodem
[88]Additio.
eodem genere commune fuit, qvam ne venum in macello carnes
recentes exponerent, in ſtatuta aliud redactum non fuit, nec et-
iam redigi debuit \& potuit. Non enim talia ſtatuta valent, ſi rati-
oni non congrua juri communi ad verſa. l. fin. ff. de colleg. \& cor-
porib.
ſi aliorum juri damnoſa. l. unꝰ § ante omnia ff. de Pact. Scbnei
dewin. in
§. conſtat. num. 15. inſt. de jur. Natural. Gent. \& Civil. ſi
monopolium ſapiunt. l. un. C. de Monop. Moller. l. 2. ſemeſtr. cap.
15.
ſi negocia quæ ad opificium ſpectant excedunt. arg. l. fin. ff. de
jurisd. Vultoj. in l. fin.
C. de Jurisd. Hujus modi eſſe quod hic Au-
tores obtendunt ſed non probant, ex ſuperioribus conſtat. Eoq;
minus verba cum decreti Ducalis, tum prætenſi ſtatuti, quando
quod omnibus licet, non prohibent Reis, nec Actoribus ſolis at-
tribuunt, ad reſtringendum commercium jure Gentium liberum,
ut ut aliquod ducium ſuborietur, extendenda ſunt. Jd quod nemo
non intelligit, qui recte conſiderat, quomodo diſtingvenda ſint
quæ opificii lanionum propria ſunt reddita, à quibus removentur
Actores, \& quæ illorum opificio non ſunt, cum proprietate aſſig-
nata: In quibus Reis manſit libertas lege non reſtricta, Actoribus
nullum jus prohibendi competit.


Hoc confirmatur ex olauſula confirmationis Ducalis ſalvô
jure tertii, cujus is eſt effectus, quod omne præjudicium à jure li-
bertate \& facultate alterius removeat \& iſti non obſtent, quæ iſta
mediante confirmantur Afflict in cap. inter monaſterium n. 3. X. de
ſent. \& re jud.
Modificat illa quod conceditur \& reſervat, quod
ante quis habuit, quatenus non in illo inſtrumento adimitur,
gloſſ. in l. item Labbeo, ib. Bald. ff. de famil. erciſ. Pariſ. conſil. 70. n.
15. vol. 3. Angel. conſil. 290. n. 4.
ubi ſcribit, eam habere tantam vim,
ut cum non invenit, quod modificet orationem præcedentem ex-
ſtingvat potius \& ad nugationem reſolvat quam ut otioſa ſit. Ac-
cedit tandem ad reſolutionem omnis dubii obſervantia, quæ eſt
omnium interpretationum regina. uti eam vocat Johann. Baptiſt
Coſta. in tr. de jur. \& fact. ignor. inſpect. 47. n. 7. Dum ab imme-

moriali-
[89]Additio.
moriali tempore Rei in poſſeſſione vel quaſi juris vendendi mer-
ces controverſas mauſêre, nec à magiſtratu, nec à Reis unquam
ampediti, unde conſtat, quæ in decreto vel conſtituto habentur
minime ad illos actus pertinere. Obſervata enim non fuiſſe illici-
ta, aut per diſpoſitionem prohibita inde neceſſariâ conſequentiâ
colligitur. Cravett. conſil. 836. n. 10. Menoch. conſil. 451. vol. 3.


Tertia dubitan diratio pertinet ad ea, quæ opificii vel col-
legii cujusq; ptopria ſunt reddita, quorum illa eſt conditio ut aliis
non liceant, ideoq; is effectus, ut \& quibus conceſſa alios prohi-
bere queant, \& quibus non indulta exercere non debeant.
At minime porrigi iſta poſſunt ad ea commercia quæ nemine nec
ſpeciatim attributa nec interdicta. Quorum licentia ceſſante pro-
hibitione manet non interrupta Equorum genere id mercimoni-
um eſſe de quo agitur, ex ſupra ſcriptis.


Quæ circa quartum dubiũ toties inclamãtur, \& ingeminãtur
judicata cauſæ hujus objectum minime concernunt. Ut nunquam
de jure infumatas carnes \& viva pecora vendendi fuit, ante hac
controverſia, ſic nec, de iſto potuit pronunciari aut pronuncia-
ta intelligi ſententia. Sententia debet eſſe conformis libello. l.
ut fundus ff. commun. dividund. l. cum quidam: C. de fideicom:
\& hæc
tua ſemper in proceſſu correſpondere oportet, petitionem, pro-
bationem \& ſententiam Alphonſ: de Azeved. in Conſtit. Hiſpan.
Reg. lib. 4. t. 17. lib. 10. n. 118. ſeq.
ita ut nec quod deeſt petitioni aut
probationi judexſupplere queat, Glosſ. in l. verbum oportere ff.
de verb. ſignif.
Bald. in cap. 1. de milit. vaſal. qui contum: unde quod
articulatum, deductum \& probatum, certiſſimum ſententiæ in-
tellectum præ bet \& eam regulat. Jaſan. in l. ſub prætextu num.
6. C. de Tranſact.
Matth. de offlict. deciſ. 95. n. 8.


Quare cum nunquam in libellum aliquem, no dum dedu-
ctionem aut probationem pervenerit id, de quo hæc movetur a-
ctio, certum eſt, male ſuper aliis capitibus judicata huic ab iſtis
alienæ \& diverſæ liti opponi. Mala eſt à diverſis illatio. l. fin. ff. de

MCa-
[90]Additio.
Calumn. Nec ex ſententiis, quæ non idem concernunt punctum,
deſumenda cum iſtæ jus opponendi non porrigunt, niſi ubi idem
corpus idem jus eadem quantitas, eadem cauſa petendi, eadem
res eſt, l. cum quæritur, 17. l. ſeq. ff. de except. rei jud. Stricti quoq;
juris ſunt, ultra verborum tenorem non intelligenda, l. 1. C. ſiplur.
un. ſent. l. terminato. 3. ib. Dd. C. de fruct. \& lit. expenſ.
Quisquis
verba judicatorum inſpexerit, quæ opponuntur, ex iisdem ſatis
dis piciet, quam ad alias lites ab hac diverſiſſ mas, \& præprimis
ad cauſas non mercimoniorum, ſed opificium ejusq; leges con-
cernentes. Unde in quibꝰ fit quædam prohibitio venditionis con-
junguntur hæc duo
ſchlachten und kauffen/ ut eluceat, reis inter-
dictum mactare publice pecora, \& carnem vendere; ex qua pro-
hibitione minimè ſequitur, quod viva pecora vendere, id quod ad
lanionum opificium non pertinet licitum ſit.


Nihil moratur quinto loco oppoſita confeſſio, veluti quæ
nullibi reperitur. Perinde ſexta allegata Transactio, quoad con-
troverſa in præſentiarum capita, actis non educetur. Nam ut ſen-
tentiæ quædã, ita \& compoſitio facta agit \& loquitur conjunctim
de mactatione \& mactati venditione. Dum in ædibus publicis ma-
ctare pecora \& carnem in macello vendere non debent, inde mi-
nime prohibentur, quæ ſub hac lege opificii non continentur, car-
nes \& pecudes vivas emere \& vendere. Transactio eſt ſtricti juris
Glosſ. ad l. ſub prætextu. ib. Bartol. n. 6. Jafon. n. 5. C. de Transact.
nec extenditur à re ad rem non expreſſam. Bald. in l. 1. C. de Tit.
Weſenbec: conſil. 15. n. 4. Jdeoq; quod in eadem ſpeciatim non
continetur, à judice non ſuppletur l. ad probationem C. de probat.
Bald. in l. intereſt. C. de ſolut.


Ad ſeptimum reſpondetur, allegata pertinere ad ea, quæ
facta legitimâ cauſæ cognitione, \& per quis ita veritate pronunci-
at. Pro iſtis præſumi bene non negamus, ut ut appellatum fuerit.
At minimè porrigendum id eſt ad aſſertiones vel atteſtationes ju-
dicum quas pro altera partium pendente proceſſu proferunt.

Oportet
[19[91]]Additio.
Oportet judicem de allegatis \& probatis pronunciare, non vero
de allegatis teſtimonium ferre, \& ultra quam probatum in alteriꝰ
partis præjudicium afferere debet. Felin. in cap. cum à nobis 28. n.
5. X. de teſtib. \& atteſt.
id enim ab officio ejus, quod in quamvis
partem æquum \& neutri, niſi in ſententia, adverſum eſſe debet
alienum erit. Quo circa aſſertioni judicis ad detrimentum alteriꝰ
partis non creditur. Jacob. Menoch. l. 2. A. L. Q. caſ. 187. n. 38.
Fulv. Pacian. de probat. l. 1. cap. 48. n. 20. ſed id teſtimonium ſu-
ſpectum habetur, velut favori ejus pro quo judicatur dicatum.
Farinac: in tr. de teſtib. quæſt. 60. n. 89. \& ſeq. Deinde judicis ſeu-
tentia, à qua appellatum fuit, non facit plenam fidem, nec præ-
ſumtionem juris \& de jure, hanc enim cum effectu illius ſuspen-
dit appellatio, l. 1. §. ult. ff. ad SC. Turpill. cap. venientes X. de jure
jur. cap. cum ad ſedem X. de reſtit. ſpollat.
Felin. in cap. quoniam con-
tra. n. 19. X. de probat.
ſed ſaltem aliqualem opinionem atq; præ-
ſumtionem, quæ tamen contraria probatione \& demonſtratione
diluitur. Paulus de Caſtr. in l. ſi inſtituta 27. §. de in offioioſ. 2. in 3. lect.
n. 3. ff. de in offic. Teſt.
Menoch. de præſumt. lib. 2. præf. 67. n. 37. \&
47.
Mynſing. in cap. quoniam n. 121. \& ſeq. X. de probat. At ſi quæ
inter decidendi rationes adducta ſunt, recte perpendantur,
præſertim conſiderata, tum hujus contro verſi mercimonii nullis
legibus circum ſcripta libertate, tum opificii conditione, tum in
veterata poſſeſſione \& uſu, apparet aſſertionis iniquitas \& con-
trarietas. Et cum nulla à judice dicti ratio adjicitur, ei cæca fides
haberi non debet.


Octavum argumentum ſpectat ad eam, quæ opificii pro-
pria ſunt, nempe fruſtratim, \& ad pondus vendere carnes in me-
cello, At reliqua mercatura pecorum præſertim vivorum non eſt
opificii pars, nec lanionibus, propria nec aliis interdicta, ideo
allegatis regulis non obnoxia.


Nona dubitandi ratio nihil movere poteſt, cum jus venden-
di merces in foro \& alibi venum exponi ſolitas ſit libertatis com-

M 2munis,
[92]Additio.
munis, \& ad commercium gentium jure liberum ſpectet, cujus
non oportet impetrare ſpeciale indultum vel privilegium, ſed ſi-
ne hoc licentia eſt.


Superflaũ eſt precibus poſtulare quod communi jure per-
miſſum eſt. l. un. C. Theſaur. Sufficit, non reperiri id mercimoniũ
lege aliqua eſſe prohibitum, id quippe permiſſum \& licitum cen-
ſemus. l. nulla. 4. C. de Jur. Dot. Jn iſtis enim, quæ ſunt de genere
permiſſorum, uſurpamus Jcti fententiam in l. Magiſtratus. 25. ff. ad
L. Municipal.
Lege municipali etſi non ſit datum, dum modo non
denegatum, moribus competit. Circa decimam dubitationem
diſcernere oportet comparationem pecudum aliarumve merciũ,
quæ ſtatim venum exponuntur, \& eam quæ ſupprimit merces do-
nec exorta caritate liceat longe carius \& cum incommodo homi-
num vendere. Hæc Dardanariorum propria eſt, \& quia annonam
vexat \& flagellat, illicita l. fin. ff ad L. Jul. de annon. \& pœnis coer-
cenda. l. 3.
§. fin. ff. de Stellion. l. in Dardanarios. 37. ff. de Pœn. Jlla
vera eſt advectio rerum ad victum ſpectantium civitati utilis, au-
gens annonam, non vexans, ideoq; non illieita nec prohibita
neq; in ulla civitate id civibus interdictum foras emere victui ne-
ceſſaria, \& iterum in civitate vendere. Hoc nifi permiſſum foret
præſertim quoad pecora multis decederet occaſio de victu com-
mode proſpiciendi, imo ad monopolium noxium lanionum re-
cideret res pecuniaria, id quod minime concedendum l. un. C. de
Monopot.
Jntereſt inter Pantapolas ſeu Propolas qui alibi emunt,
\& in urbẽ ut revendant advehunt, quorum diligentiã in emendis
vendẽdisq; mercibꝰ ab urbe ſecludere, utilitati annonæ adverſum
judicavit Jmp. \& inter Dardanarios qui ex añonæ caritate lucrum
ſperant minusq; uberem annonam exſpectant, ut quæſuppreſſe-
runt ſub iuiquo lucro, aliorum damno tunc expromant, ad quos
ſpectant leges ſupra allegatæ ut plutibus hoc expoſuit Cujacius
lib. 10. obſ 19. Reliquæ duæ objectiones nihil huc faciunt, dum
conſtat quæ jam in litem devenere, non competere actoribus jure

opifi-
[93]Additio.
opificii; reis licere jure liberi mercimonii. Quare nihil hi uſur-
pant illiciti, aut in quo gratia adverſariorum opus habeant.


Spectant cetera ad opificii partes, cum quibus hæc, de quibꝰ
agimus, minime confundenda eſſe apparet. Nec valet ea con-
ſequentia. Ex iis, quæ ad opificii ſui jus ſpectabant, indulſiſſe acto-
res reis, ideo iis non licere, quæ non dependent ex illorum vo-
luntate, ut \& hactenus exercuerunt, \& aliis permiſſa ſunt. Hoc
foret contra jura, beneficium dediſſe captioſum l. Paulus. 8. pr ff.
de Præter. Stipulat.
\& ſub benevolentiæ ſpecie texiſſe injurias. con-
tr. l. nec avus. 4. C. de Emancipat.


Quando vero ex hactenus breviter diſcuſſis conſtat, quomo-
do intentio actorum jure careat, defenſio vero reorum libertati
communi valde favorabili, poſſeſſioni in veteratæ, publicæ utili-
tati, ab omnibus annonæ juvandæ facilitati innitatur, ex inde ſi-
mul diſcitur, quã in juſte ſententia Jlluſtrisſ. Dicaſterii Stetin en-
ſis reſciſſa ſit, quæ nihil complectitur, quod non æquum, juſtum
\& rationabile, ideoq; minime impugnandum, aut revocandũ fuit.


Omne quod pronunciat innititur voluntati \& conſenſui a-
ctorum, a quibus id expreſſe conceſſum \& oblatum fuit, quod in
ſententiam poſtea redactum, ut quis conſenſum, quem ſemel ac-
commodavit, revocare nequit. l. per fundum. ff de ſervit. ruſtic.
præd l. in diem. ff. de aqua \& aqu. pluv. arcenda. l. 1.
§. prodeſt. ff.
quod Legator.
Jta nec audiendus, qui contra id quod ſemel ap-
probavit, venire cupit. l. poſt mortem. ff. de Adopt. l. ſicut. C. de Ob-
lig. l. cùm providearis. C. de Donat.
Unde nec petitur, nec conce-
ditur juſte contra ſemel placidum reſtitutio in integrum, cum de-
ſiciat gravamen, dum volenti nulla poteſt fieri in juria. d. l. in diẽ.
§. 1. ff. de aq. \& aq. pluv. arcend. concedunt hoc Actores, ſed re-
plicant, ſine voluntate ſua à quibusdam collegiis conſenſum ad-
ditum iis, quæ rata habere non poſſunt. At apparet ex actis, ſenio-
res collegii, \& quidem iſtos, quibus jus curandi \& negocia agen-
di, opificii ſeu collegii nomine ſtetiſſa in judicio \& cauſam com-

M 3munem
[94]Additio.
munem egiſſe; Deinde notum eſt ex vulgata conſvetudine, iſtos
ſeniores eſſe velut curatores \& Actores rerum \& litium collegii,
quibus cum ſtatutis tum conſenſu data poteſtas illas tractandi, \&
in ſtatutis lanionum Stetinenſium id expreſſim ſic ordinatum re-
peritur. Jſtis conſequens oſt, eos ſeniores eſſe volunt Actores col-
legii legè conſtitutos. l. nulli 3 ff. quod cujus[ꝙ] univerſ. per quos,
quod communiter agi fieriq; oporteat, agatur \& fiat, l. 1. §. 1. ff.
eod.
Sichard. in l. fin. C. de Jurisdict. Hos conſtat aſſimilari procu-
ratoribus, quorum partibus finguntur. l. item eorum. 16. §. fin. ff.
quod cujus[ꝙ] univerſ.
Quicquid autem à procuratoribus factum,
id ut prodeſt, ſic \& obeſt iis, quorum oauſam agunt. l. reſcriptum.
10.
§. fin. l. nam. \& 12. ff. de Pact. l. jus jurandum. 17. §. fin ff. de jure jur.
l. ſi procurator C. de procurat. l. tranſactiones. C. de Tranſact. l. 1.
§.
fin. ff. quand. appell. ſit ibid. gloſſ. Bartol \& Dd. Et ſi vero commu-
ni Jctorum ſententia exiſtimetur, dari dominis reſtitutionem in
integrum adverſus geſta procuratorum in iis, qui pecuniariam
exiſtimationem recipiunt, ſi procurator ſolvendo non ſit, alias
ſine diſtinctione facultatum ſicut id prolixius expoſuit Gail 1.
obſerv. 45. per tot. Hartm. Piſtor. Pract. quæſt. 36. numer. \& ſeq. part.
1. Græven. pract. concluſ. l. 1. cap. 45. tamen id minime huc appli-
cari poteſt, ubi nulla apparet læſio, nec dum probata eſt, ſine qua
tamen reſtitutio in integrum non conceditur. l. 1. l. 2. ff. de reſtit.
in integ. l. 1. \& tot. tit. ff. ex quibus cauſ. major.
Nec enim aut fe-
cere Seniores opificii, nec judicatum in illuſtriſſimo judicio, quod
non juſtum, æquum \& judiciorum ordini congruum fuit. Jd
quod ab omni læſione abeſt, cum juſtanon habeant in juriam. l. in-
juriarum 13.
§. 1. ff. de injur. Nec enim læditur, qui fecit ad quod
de jure tenebatur.


Primum quod eſt ſententiæ, ut permisſum ſit reis, id quod ex
carne, quam venum exponere licet, non venditur, infumare atq;
fruſtratim vendere, id conſequens eſt licentiæ recentem iſtam
carnẽ vendendi, ex qua dum laniones ſibi ſolis quoad ceteras car-

niũ
[95]Additio.
nium ſpecies adſtruunt jus vendendi in fumata, nulla æquitatis ra-
tione poſſunt non ſinere Reis ob eadem facultatem vendendi ex
licitis infumata.


Quod quis juris contra alium uſurpat, eodem ipſemet con-
tra ſe, ut iſte utatur, permittere debet, l. 1. \& tot. tit. ff. quod quis[ꝙ́]
jur.
Si ea ratio ab actoribus juſta putatur ad inferendum pro i-
pſis jus peculiare venditionis carnium in fumatarum, utiq; \& juſtã
reputare debent contra ſe pro Reis ad arguendam com̃unem li-
centiam, quoad ea, quæ communiter mactare \& vendere licet.


Altetum quod Actores obtulere \& lententia impoſuit, de-
probando præten ſo jure prohibendi, ex quo conſtet Reis non es-
ſe permiſſum, id de quo controvertitur mercimonium, jure ali-
ter fieri non debuit nec potuit.


Jd enim incumbit ipſis ut Actoribus, tum ex proceſſus na-
turali ratione, quia Actoris eſt probare. l. actor. C. de probat. eoq;
non probante reus licet nihil præſtiterit, abſolvitur l. qui accuſare
C. de Edend. l. fin. C. de rei vindic.
tum conditionis Actorum inten-
tionis aſſerentium, Reos jure prohiberi facere, quod alias juris \&
libertatis communis eſt, quibus eam exceptionem ex certa lege
probare opus eſt l. ab ea parte. 5. pr. ff. de probat. tum ex Reorum
poſſeſſione eaq; inveteratâ, cujus is fructus eſt, quod poſſeſſorem
ab onere probandi relevat, \& id in adverfarium transfert. cap. ſæpe.
X. de reſtitut. ſpoliat. cap. ad. aures. X. de præſcript. cap. ex literis X.
deprobat. l. 2. l. vis ejus. 15. l. ſive poſſidetis. 16. C. eod.
Jdq; non in ve-
ra, ſed \& in quaſi poſſeſſione obtinet. Joſeph. Maſcard. de probat.
Concluſ. 1194. per tot. vol. 3.
Non poteſt quoq; proſpici, quomo-
do læſos ſe queri poſſint Actores, ideoq; reſtitutionem in integrũ
inpetrare, dum certa eſt reorum poſſeſſio vel quaſi, jus autem ad-
verſariorum ſub lite \& valde dubium, cum liti, eventus poſſit eſſe
incertus. l. quod debetur ſi ff. de pecul. non poſſint allegare à Seni-
oribus aliquid remiſſum quod ſibi competit. Præterquam autẽ
quod nulla læſto probata eſt, quæ mereatur ex æquitate aliqua in

integrũ
[96]Additio.
integrum reſtitutionem, apparet falſitas cauſæ, quæ movit Refe-
rentem, ut iſtam indulgeret, nempe quod putavit, controverſiã
hanc dudum per judicata fuiſſe deciſã, uti memorat in fine con-
ceptæ, ſententiæ. Ut vero hoc fundamentum ejus, eſt etroneum,
\& nulla tenus probatum, dum nunquam ante hac de quo jam agi-
tur in controverſiam venit, nedum aliquo judiciali pronunciato
ſuper eo quicquam definitum fuit, adeoq; ex errore reputatum,
quas Actores ad Acta tulere ſententias alia capita concernentes,
huc pertinere, dum ab iis hæc lis diverſiſſima eſt, ita quod ex ea
ratione conceptum nullum \& in validum.


Sententia continens expreſſum facti errorem, aut falſam
erroneamq; cauſam, qua judex ad ſic pronunciandum motus fu-
it, ipſo jure nulla eſt. Joh. de Ferrar. Pract. in form. ſent. defin. in
verb
: non Bernhardinus verſ. item eſt nulla. Mynſing. reſponſ. 6.
num. 62. cent. 1.
Marauth. in ſpecul. aur. part. 6. ac ſententia. num.
118.
Ceſſante cauſa ſententiæ, Ceſſat ſententiæ effectus. Socin. Sen.
in l. ſi à te per ill. text. ff. de except. Sub \& obreptitie enim impetra-
ta cenſetur, ut detecta falſitate cauſæ \& allegationis adverſæ par-
tis nequeat effectum aliquem ſortiri. Oldrad. conſil. 81. num. 1. \&
conſil. 227. num. 12. \& ſeq.


Tertiæ inſpectionis noſtræ de pœna litis temerè motæ diſ-
cuſſio prolixior, ſuperflua eſt, cum quid de iſta cenſendum ex
ſuperioribus ſatis eluceat. Juri quidem convenit, ut qui ſine ju-
ſta cauſa \& legitima petitione convicti fuerint litigaſſe, omnes ſũ-
tus, quos ab exordio controverſiæ captæ ipſorum vitia alii toleras-
ſe conſtiterit, redhibere cogantur, ut hac cenſuræ juſtiſſimæ for-
midine revocari qui improbis aſſiduè conflictationibus occupan-
tur, acquieſcant l. omnes 33. §. fin. C. de Epiſc. \& cleric. attamen
non irroganda eſt illa pœna ubi victus juſtam litigandi cauſam ha-
buiſſe reperitur l. qui ſolidum. 78. §. etiam reſp 2. ff. de Legat. 2. Ga-
il. 1. Obſ. 151. num. 2. 3. ſeq.
Non enim victoriæ meritum aut præmi-
um, ſed temeritatis ſupplicium iſta condemnatio eſt. l. eum quem

79
[97]Additio.
79. pr. ff. de judic. Rationes vero decidendi ſupra allatæ omnes
ſpero evincent, inique reos in jus vocatos eſſe, ne dum juſte eos
ſe contra petitionem defendiſſe.


Juſtitiam cauſæ quoq; arguit, quod per ſententiam judex ad
quem appellatum eſt, gravamina Reorum, quæ pro juſtificanda
appellatione attulerunt, relevantia fuiſſe recipiendo pronuncia-
vit, poſtea pro Reis tulit ſententiam, actoribus injuncta, ut opor-
tebat, probatione allegati juris prohibendi. Qui pro ſe obtinuit
ſententiam, ut ex hac præſumitur fovere juſtam \& non deſeren-
dam cauſam, ita in expen ſas condemnari non debet. Gail. 1. obſ.
152. n. 5.
Cothman. conſil. 146. vol. 2.


Quando etiam ab Actoribus delatum eſt Reis juramentum
calumniæ, ab hic accopta jurandi conditio \& impleta fuiſſet, niſi
adverſarii ſententiam impugnaſſent, adeoq; uti impoſitum fuit
primo loco ſine ſuſpicione ſauciæ conſcientiæ jur are recuſaſſent,
ideoq; juramentum acceptatum pro præſtito habetur, cum pa-
ria ſint, id acceptare, \& in continenti jurare. Bartol. in l. non erit. 5.
§. ult. num. 2. ibid. Jaſon. in pr. ff. de jureiur. præſertim ubi ne præ-
ſtaretur, per adverſarium ſtetit, ſuſpicio temeritatis purgata fuit.
Unde non ſine ratione exiſtimatur, quando juramentum calu-
mniæ præſtitit, aut quod perinde eſt, pro præſtito habetur, victum
non damnari in expenſas. Carpzov in jurispr. forenſ part. 1. con-
ſtit. 31. defin. 30.


Cauſa hujus condemnationis refertur \& ponitur in præten-
ſa contumacia, \& hæc arguitur ex contemtu ſæpius judicatorum.
Sed cum juxta ſuperius demonſtrata nulla unquam de iis capiti-
bus, quæ jam ſub lite ſunt, controverſia fuerit, ideoq; nulla ſen-
tentia ſuper iisdem proceſſerit, nec inde judicatum, ſalva verita-
te obtendi potuerit, utiq; falſò allegatur contemtus eorum, quæ
non exiſtunt \& in illum injuſte dictatur, pœna.


Nulla eſt judicis ſententia, in qua corruit fundamentum
iſtam proverentis. Mynſing. reſponſ. 6. n. 63. decad. 1. Divinis atq;

Nhuma-
[98]Additio.
humanis legibus id contrarium eſt, pœnam infligi ubi non eſt de-
lictum. Sine hoc enim iſti locus eſſe nequit. cap. cum ex literis, X.
de Cleric. Ordin. cap. in cunctis X. de Election. cap. quiæ fruſtra X. de
Vſur. l. ſi pœnaff. de Pœn.


Nullus dubito huic ſatis appariturum quam nihil injuſto
habeat ſententia Jlluſtriſſ. Archidicaſterii, adeoq; cauſa nulla ſub-
ſit, ob quam Actores adverſus illam in integrum reſtituti, nedum
Rei condemnari debuerit. Jdeoq; ſpero, ſi quæ pro Reis militãt
dextre diligenterq; deducantur, \& difcutiantur, alia pronuncia-
tione Reos non impunes modo, ſed \& in poſſeſſione \& uſi merci-
monii permanſuros fore. Præpedire illam ſtudebunt forte Rei
oppoſitione trium conformium ſententiarum, quæ ulteriorem
provationem non admittunt. l. un. ib. Gloſſ. part. \& Dd. omnes C.
ne lic. in un. ead. cauſ.
Sed fruſtra, ut puto, cum ea diſpoſitio juris,
ut ter provocare non liceat, non obtineat in remedio reſtitutio-
nis in integrum, quod etiam poſt tres conformes ſententias ad-
mittitur. Sigiſmund. Scacc. in Tract. de appellat. quæſt. 15. limit.
1. n. 64.
Sicut \& in Pomeraniæ judiciis Ducalibus id obtinere \&
admiſſum fuiſſe non uno exemplo mihi conſtat. Quo pertinet
communis Jctorum opinio, in quibus caſibus à ſententia appella-
re non licet, reſtitutionem tamen in integrum adverſꝰ eandum
locum habere. l. 1. C. ſi ad verſ. rem judic. Sfort. Odd. in tr. de Reſtit.
in integr. quæſt. 15. n. 31. \& 32. ut \& n. 44.
Veſtrius, in prax. Judic.
lib. 8. eap. 3. in pr. \& n. 1.


Cùm etiam ex falſitate fundamenti, cui ſuperſtructa eſt ul-
tima ſententia, nempe quod judicata nulla exiſtunt, conſtet de
nullitate notoria ejuſdem, utiq; ea non obſtat iis remediis, queis
nullitas arguitur aut injuſtitia accuſatur, ut ut jã his pro vocatum
ſit. Cæſ. Barz. deciſ. Bononienſ. 55. n. 5. Scacc. de quæſt. 7. limit. 1. n. 62.


Nam eſt poſt tres con formes ſententias appellabitur ſi nul-
litas ex actis conſtet, aut ſtatim poſſit probari. Alexand. in l. de pu-
pillo
§. qui opus in fin. ff. de oper. nov. nunciat. Fr. Vivius. Deciſ. 304.

n. 6.
[99]Additio.
n. 6. Oldræt. conſil. 106. Sententia quippe nulla in rem judicatam
tranſire non poteſt. l. 1. C. quand. provoc: non eſt ne ceſſ. l. 4 §. con-
demnatum 16. gloſſ. \& Dd. de re judic
: Bartol. in l. 1. C. ſent. reſcind.
non poſſ.
Atq; ita ſine mente rectiori quicquam detrahendi judi.
cio me ſentire manus \& ſigilli mei adjectione teſtor. Scribebam
Stralſundi die 1. Junii Anno 1650.


Reſponſum IX.


ANnus jam labitur ſextus, cum in cauſa quæ inter Civitatis
Stetinenſis Laniones
Knochenhawer ab una \& Carnarios
qui mactationi pecorum ac popinæ operam dant vulgo

die Haußſchlechter und Gahrbreter/ ab altera parte in
puncto
deß Verkauffs deß dreuͤgen gereuͤcherten Fleiſches und
lebendigen Viehes/ ſub judiciali diſcuſſione verſatur reſpond.
Repeti etiam juxta tenorẽ Reſponſi judicatum in Dicaſterio Re-
gio ex conſilio JCtorum \& Aſſeſſorum Scabinatus Brandenbur-
genſis die 4. Novemb. Anno 630. Et licet per appellationem ad
Illuſtriſſimum Regii in Pomerania ſtatus Conſilium ea ſententia
impugnata eſſet, tamen per pronunciationem die 20. Septembris
Anno 1651. confirmatam fuiſſe. Vidi tamen ſimul ex actis non ac-
quieviſſe his ſententiis actores, ſed petitâ in integrum reſtitutione
in ſurrexiſſe adverſus pronunciata \& tandem ab JCtis Academiæ
Juliæ impetraſſe ut ſibi per reſponſum rationes redderent, quare
antea contrarium ſenſerint, \& priorem ſententiam contrariam
quam prætactaæ poſteriores correxerant pronunciandã duxerint,
ſicut eas exhibent prolixæ de iis chartæ, indeq; ſubſecutum, ut
tranſmiſſis ad Juridicá Facultatem in Academia Argentoratenſi
actis per conceptam ab illis \& publicatam die 13. Sep: Anno præ-
terito ſententiam quæ in priori continebatur condemnatio pœ-
nalis remiſſa, de cætero vero ejꝰ tenor contra poſteriores admiſſâ

N 2in
[100]additio.
in integrum reſtit utione confirmatus ſit. Jure \& ratione æquâ an ſecꝰ
dependet præcipue ex diſcuſſione atque examine eorumq; JCti Helm-
ſtadienſes ad approbandam ſententiam â ſe primo conceptã conſcri-
pſerunt velut ab adverſa parte ad commovendum judicem loco grav a-
minum imploratæ reſtitutionis prolata. De iis quid ſentiam dicere \&
quam non illa faciant ad convellenda quæ in reſponſo conſcripſi quæq;
poſtea bis judicata ſunt faciant nec in hac cauſâ attendi nedum ſenten-
tiarum poſteriorum improbationum cauſare debeant ante oculos po-
nere, neceſſitatem quandam mihi imponit tum reſponſum quod ante
quinquennium. Conſulentibus communicari, defendendi \& ab ad-
verſis ſcriptis liberandi debitum, tum illorum qui juxta illud judica-
runt ſtabilienda autoritas tum Reorum pro ſervanda ſententiarũ con-
ſtantia petitio, cui etiam qui in priori inſtantia judicavit patrocinium
negare non debet juxta deciſionem Anton. Fabri. in Cot. lib. 2. tit. 5. defin.1.
tum conſilium petentes adjuvandi æquitas, maxime cum appareat illos
ſi res eo ſtabit loco inique fore gravatos \& ſine juxta cauſâ non ſolum
privato ſuo malo ſed \& non levi publico in com̃odo ab illo quod na-
turalis libertatis nec proprietatis jurisve alterius eſt, excluſos eſſe.


Hoc vero pace illorum qui in contrarias partes abierunt ſcribere
\& præmittere liceat aberratum non parum fuiſſe â ſcopo \& ab ea quæ-
ſtione quæ vere in hac lite verſatur \& cui applicandum fuit judicium.
Nam inſpectis cum quæ in primâ inſtantiâ proceſſerunt, tum quæ acto-
res pro intentione ſua protulerunt, tum quæ JCti pro iis reſponderunt
apparet, omnia ad illam quæſtionem converti \& pertinere an Reorum
privilegiis conceſſum arefactas carnes \& vivas pecudes vendere ideoq;
id præſupponi, quod iſtis non continetur iis quoq; non licere, unde
ſine omni dubio, quod privilegia ejus venditionem expreſſam non ha-
bent in adverſum ſenſum devenerunt, eo facilius adverſæ partis ad-
miſſâ prohibitione. At ea in hac lite revera non verſatur quæſtio ſed
longe alia nimirum an quæ carnium are factarum \& viventium pecorũ
venditio naturalis libertatis nec collegio lanionũ appropriata eſt; por
hujus in ſtantiam prohiberi potuerit \& juſta prombendi cauſa adſit.
Inter quæ maxima differentia eſt. Nam in priori quæſtione præſuppo-
nitur Reos non habere jus niſi ex privilegio, ideo quod hoc non con-
tinetur non licere laniones vero qui vendiderunt arefactas carnes \&

viva
[101]Additio.
viva pecora, id ſolos habere inde prohibere poſſe, præterea Reis onꝰ
probandi facultatem ex privilegio incumbere, ea inde non probata non
immerito ſuccumbere. At in altera hæc omnia ſecus ſe habent. In ea
enim Præſupponitur ut revera eſt venditionem, de qua controvertitur
eſſe juris atq; libertatis naturalis ideo omnibus licitam quibus non eſt
prohibita, nec prohibendi jus habere niſi cui ut jus proprium addicta,
inde ſi laniones interdicere reis velint probatione opus habere ſibi ſo-
lis competere aliis lege vel conſvetudine eſſe interdictam aut ex alia
juſta cauſa interdicendam, nec ſufficere quod in privilegio Reorum
nihil continetur cum non ex eo ſed ex naturali libertate quod juris
communis eſt competat. Ne igitur in fundamento, rei, quod \& in ac-
curata poſitione ſtatus controverſiæ aberretur, neceſſe eſt ante omnia
veram facti \& litis ſpeciem præmittere. Ita vero ſe habet.


Laniones in Civitate Stetinenſi prætenderunt ſibi ſolis ex privi-
legiis ſuis competere jus venditionis carnis arefacta ac vivarum pecu-
dum \& ex eo cum eandem ex longo \& immemoriali uſu ſacerent Car-
narii qui mactant pecudes \& popineas inſtruunt ipſis prohibitam vo-
luere inſtantes apud Camerarios urbis, ut prohibitio ſieret. Et licet a-
liquando nudæ inſtantiæ tributum ut fieret prohibitio, rei tamen,
quod intelligerenteo modo nec ſe dejici poſſeſſione vel quaſi venden-
di nec jus prohibendi eſſe adverſariis. nec ſibi deeſſe facti rationem, nec
talem ſe inauditis \& non cognita cauſa factam prohibitionem jus face-
re aut pro judicato eſſe continuarunt venditionem. Quando vero
poſt aliquod intervallum \& quiete uſurpatam illam dici habitamlicen-
tiam ad Dominos Camerarios velut in jus vocarentur negarunt, qui-
bus inſiſtebat adverſariorum intentio, ſuum vero jus obtendebant.
Factum vero, ut ſine plena \& quam merebatur ea res cognitione leva-
to velo fieret die 18. Octobr. Anno 1647. Reis prohibitio, \& quidem
ſub prætextu judicatorum \& privilegiorum. Cum vero nec adeſſent,
tali quibus excluderentur ab ea facultate, nec legitimo juris ordine
actum eſt proceſſum eſſet appellârunt ad Senatum, ab hoc Camerariis
applaudente ad Dicaſterium quod Sedini eſt Regium gravamina pro-
tulerunt, proceſſus obtinuerunt Repertum juxta in ea judicio mereri
hanc litem ut audiantur de jure ſuo partes \& tentetur amicabilis com-
poſitio cavere non ſuccedente, pronuncientur juſta.


N 3Ad
[102]Additio.

Ad quod terminus extraordinarius per ſententiam die 25. Juni
Anno 1649 publicatam præfixus fuit. In illo coram judicio diſcepta-
tur illa cauſa. Ad actorum petitionem de prohibendis venditionibus
controverſis negant rei jus prohibendi ut \& prætenſa privilegia, judi-
cata \& quæ obtendantur alia, allegant inveteratam poſſeſſioncm, in
ea ſe conſervari actores ad petitorium remitti deſiderant. Actores af-
ferunt probationem illorum quæ prætenderunt ad docendum jus pro-
hibendi. Rei eum in petitorio iis ſinunt, in poſſeſſorio ſe defendi de-
ſiderant, Actores nihil ultra movent ſaltem deferunt juramentum ca.
lumniæ de cætero acquieſcunt, \& ſine ulla contradictione diſcedunt,
Publicatur inde die 11 Julii Anno 1649. decretum in quo ponitur in
quæ per tranſactionem actores conſenſerunt, inter alia hæc verba quæ
præſentem litem concernunt habentur.
Anreichend die uͤbrigẽ Streit-
tigkeiten/ wegen Schlacht und Verkauffung trucknen Ochs und Schaf-
fleiſches/ Jtem Verkauffung lebendigen Rind- und Schafviehes \&c. Weil
Klaͤgere und Appellanten ihre fernere Notturfft/ inſonderheit/ daß Be-
klagten und Appellanten beydes zuthun gaͤntzlich ihnen nicht gebuͤhre/ bey-
zubringen/ ſich reſerviret/ als wird ihnen dazu ſechs wochentliche Friſt
ſub pœnâ præcluſi hiemit concediret und nachgegeben. Immittels bleibet
die Sache billich in dem Stande wie ſie tempore interpoſitæ appellatio-
nis
befunden worden. Contra iſtud decretum implorata fuit reſtitutio
in integrũ adducta ſunt gravamina allegantia q[u]æ antea judicata fue-
runt \& in privilegiis continentur, negata â Reisin totum aut ſub qua-
litate ad hanc litem ſpectante, Submiſſio facta ab his in puncto relevã-
tiæ gravaminum eſt tranſmiſſis ad Collegium JCtorum in Academiâ
Julia actis die 26. Martii pronunciatum, Actores contra decretum de
die 11. Julii Anni 1649. reſtituendos in integrum \& quod die 15. Sept:
Anno 1648. â Senatu pronunciatum confirmandum eſſe. De utro[ꝙ́]
decreto hactenus fuit controverſia, an quod die 11. Julii proceſſit quod
duplex ſententia Dicaſterii \& Conſilii Status regii confirmavit, an ul-
timum cui Argentinenſes JCti aſtipulantur juri vel rationi magis con-
gruat. Et quia adverſus ultimam ex horum conſilio publicatã ſenten-
tiam â Reis reſtitutio in integrum petitur in eo occupabitur conſulta-
tio quod ex dictamine actorum juris \& rationis juris æquiusque ſit.


Duo præprimis circa iſtam ſunt conſideranda Primo annon
jure
[103]Additio.
jure meritoq; ante ulteriorem in puncto controverſo deciſionem de-
cretum Dicaſterii Regii quod Sedini eſt die 11. Julii Anno 1649 publi-
catu Actoribus injunxerit probationẽ juris prohibendi, ſeu non com-
petentis reis vendendi ea de quibus contravertitur facultatis. Secun-
do An ex actis appareat jus prohibendi certum ſufficiens \& iis argu-
mentis firmatum, ut ob illud Camerariorum decretum de die 18.
Octobr Anno 1647. \& illud ſecuta die 15. Septembris ſequenti anno
ſententia juxta haberi ideo ex conſilio JCtorum Helmſtadienſium tan-
dem \& Argentoraten ſium rata haberi \& adverſus tres alias conformes
ſententias pro Reis pronunciatas confirmari debeat.


Primum quod attinet. Ex actis edocemur, quomodo â Lanioni-
bus petitum ſit reis prohiberi venditionem cum carnium fumatarum
tum pecudum vivat um inque eo actorum intentionem ſitam. Ex jure
vero ſcimus ad prohibitionem talem opus eſſe â parte actorum jus ſeu
cauſam prohibendi aut faciendi conſtare. Alias obtinet quod in l. ſta-
tuas 4. C. de relig. \& ſumpt. fun.
dicitur Jure ſuo eorum quæ minus prohi-
bita ſunt liberam facultatem non denegari. Et quidem de jure prohi-
dendi â parte actorum verba ſunt notanda Petri Frideri Mindani part.
2. de Mandat: Iudic: cap. 26. n. 2.
Quia grave eſt quem ita coercere,
ut nec quid ex animi ſententia moliri, nec quod mente conceperat in-
ſtituere, nec quod jam inſtituerat perficere auſus ſit, niſi comminatam
pœnam ſub attentatorum crimine incurrere \& ex ea condemnari velit,
ſane cauſam prohibitionis in certo \& manifeſto juris fundamento ſub-
nixam eſſe oportet. Et communis JCtorum eſt ſententia prohibitionẽ
ſine caufa factam non valere. Tiber. Decian. reſp. 1. n. 142. vol. 2. reſp. 55. n.
58. vol. 3. Roland â Vall. conſil 81. n. 6. vol. 2. \& conſil 43. n. 43. ſeq. vol 4. Ruin.
conſ. 139. n. 19. vol. 5. Parisconſ. 52. n. 13. vol. 1.
Nec ſufficit juſtam ſed etiam
veram at[ꝙ́] appatentem eſſe oportet quoniam in judicio nihil attendi-
tur quod non probatur pariaq; ſunt non eſſe \& non apparere. Et quan-
do in jure proh bitionis actores in hac lite fundarunt intenuonem ſuã
\& inde contenderunt non permittendam Reis venditionem, juris or-
do deſideraverit, ut antequam ad eam prohibitionem petitam perve-
niretur prius actores probent in quo ſe fundant. Sic enim regula juris
habet, Actore non probante reum etſi nihil præſtiterit abſolvi. l. qui ac-
cuſare C. de Edend. l. actor. C. de Probat. l. ab ca parte 5. ff. eod.
Nec tantum id

obtinet
[104]Additio.
obtinet ubi affirmat actor ſed etiam ſi alii quid competere negat. Quod
enim vulgo ajunt Ei incumbere probationem non qui negat ſed qui di-
cit. l. 2. ff. dict. tit. id communi JCtorum ſententia \& Judiciorum praxi
dudum declaratum \& inde exceptum eſt cum innegativa conſiſtit fun-
damentum intentionis actoris. Sicut ea obtinet concluſio, negativam
probandam eſſe per illum qui ſe fundet in ea ſive agendo ſive excipien-
do, ſive negativa ſit juris ſive facti ſive qualitatis, uti declaravit gloß. in d.
l. 2. \& cum prolixis allegationibus tradunt Maſcard de Probat. concluſ 1092.
num. 2. Ant. Gabriel. Comm. concluſ lib. 1. de Probat. concl. 6.


Hoc quod aliàs judiciarius proceſſus poſtulat eo magis in præ-
ſenti lite faciendum fuit, quod plures occurrebant cauſæ, ob quam ne-
ceſſe erat probari ab actoribus, quo prohibitionem quam impetrare
tentabant, fundatam vellent. Primo enim id convenit præſumptioni
quæ contra prohibitionem militat. Quando enim in omni re \& perſo-
na præſumitur libertas quatenus non reperitur ſublata. Burſat. conſil. 8.
num. 17. Borgnin. Cavalcan. deciſ. 44. num. 155. Maſcard. de Probat. concluſ.
980. num. 1.
E contra alicujus rei prohibitio facta non præſumitur, ſed
licita habetur donec de prohibitione conſtat, indeq; qui hanc allegat
velut præſumptionem juris adverſus ſe habens probare tenetur. Specul.
in tit. de Probat.
§. 1. verſ. ſequitur videre Maſcard. d. tract. concluſ 1243.
num. 2.


Secundo id quod Actores reis voiunt interdictum jure naturali
liberum eſt per quod commercia omnibus libera, nemini præcluſa.
Emere vendere quærere ex negociatione victum, naturalis libertatis
eſt, \& regulariter licitum. Qui exceptionẽ allegatis probare tenetur.
cum alter in regula fundatam habeat intentionem cui ſtatur donec ve-
rificatur exceptio gloſ. \& Decius in l. i. num. 6. ff. de Reg. jur. Fulv. Pacian. de
Probat lib. 1. cap. 8. n. 12. cap. 52. n. 5.


Tertio rei dudum in poſſeſſione vel quaſi illius mercimonii quod
actores prohibitum intendunt fuere nec ab his negatur, offerunt cum
opus poſſeſſionis inveteratæ probationem. Conſtat autem poſſeſſionẽ
liberare ab onere probandi idque rejicere in adverſarium l. 2. C. de Pro
bat.
ac inde in poſſeſſione quisq; defenditur donec in petitorio aliud
fuerit obtentum. l. un. C. de Prohib. ſequeſtr. Pecun. c. in literis. c. literas x.
de Reſtit. Spoliat. Ioh. Gœdd. conſil. Marburg. 17. num. 262. vol. 4.


Quarto
[105]Additio.

Quarto accidit pro reis miltiaris præſum ptio cujus vis eſt ut onꝰ
probandi conjiciat in allegantem contrarium l. ab ea ib. Bartol. ffde Pro-
bat. Pacian. d. tract. part. 1. c. 51. num. 4. 10. \& 11.
eam enim qui pro ſe habet
fundatam intentionem gerit. l. gener aliter § ſi petitam ff. de Fideicomm. li-
bert. Roll. à Vall. conſil. 47. num. \& vol. 3.
Nec una eſt quæ pro Reis facit,
ſed multip lex. Præſumitur enim pro iis bene, tum ex diuturna poſſes-
ſione quæ præſumptionẽ juris continet ut in dubio pro poſſeſſore pro-
nunciandum ſit Bald. in l. 1. ff. famil. eroiſc. Maſcard. de Probat concluſ 539.
num. 23. Mantua. Singular. 335.
tum quod id quod faciant ex actibus
licitis eſt, publica lege \& conſvetudine non prohibitis, in quibus ſene-
per licitè quis verſari creditur l. cum Prætor 12. ib. gloſſ \& Bald ffde Iudic.
tum quia generatim fic præſumitur quidquid ſit, licitum \& non prohi-
bitum eſſe. l. merito ff pro Soc. Dec. in c. auditis x. de Præſiript. Bald in l. n.
C. de ſerv. fugit.


Quinto neceſſitatem probandi infert ejus quod ab actoribus in-
tenditur conditio. Jdeo enim reis facultatem vendendi ademptam vo-
lunt ipſi ſoli habeant quod eſt jus monopolii ſibi arrogare \& prætende-
re, Hoc enim exiſtit cum unus vel pauci in civitate facultatem venden-
di aliquas ſpecies accipiunt \& tenent. uti deſcribit Carpzov. reſponſ. Electe-
ral. 41. n. 10. tit. 5. lib. 1.
Conſtat autem monopolia non tantum civili jure
tam illo quod per Imp. Juſtinianum compoſitũ eſt ut patet ex l. un. C. de
Monopol.
quam recentiori quod continetur receſſibus imperii vid. Re-
ceſſ. Imper.
Zu Augſpurg de Anno 1500. tit. von wucher lichen contracten de
Anno 1526.
Item nach dem die monopolien Augſpurg de Anno 1530, §. und
nach dem etwan Regenſpurg de Anno 1532. ſub tit. Policey von wucherlichẽ
contracten. die Policey Ordnung zu Augſpurg auffgerichtet de Anno 1548.
tit.
von monopolien zu Franckfurt de Anno 1577. eod. tit. prohibitta eſſe, ſed
etiam pietati charitati proximi \& utilitati publicæ contraria ut hoc pro-
lixius docent tam Theologi quam ICti \& Politici vid. Bald. in d. l. un. ib. Zonẽ
in Sum. \& Schard. num. 2. \& ſeq. \& ad rubr d. tit. n. 1.
Unde non tantum
in foro ſeculari damnantur \& eriminalibus aecu ſationibus obnoxia fi-
unt, extra ordinem ſevere vindicanda, uti proli cius traditum leges apud
Boſſ. in Pract. Criminal. tit. de Vnion. \& Colleg. num. 4. \& ſeq. Beroi. conſil. 171.
num. 1. \& ſeq. vol. 3.
ſed etiam conſcientiam lædere \& in ejus foro inex-
cuſabilia creduntur ut docet Petrus Martyr in Loc. Commun. Exinde intet

Opecca-
[106]Additio.
peccata enormia referuntur, \& habentur illicita niſi doceatur caſus in
quo \& cauſa juſta ex qua licita eſſe queant. Beroi. d. conſil. 171. per tot. vol 3.
quia voro odioſa, talisnõ præſumitur ſed probatione manifeſta indiget,
nec cuiquam dubium eſſe poteſt illi qui monopolium aliquod ſibi vin-
dicat \& alios â mercimonio excludere intendit ejus probationem fa-
cere debere.


Non diffitentur hoc qui contrarias partes actorum fovent \& tu-
entur, ideo occupati ſunt ut ab iſtis amoliantur monopolii vitium.
Tria vero afferunt. Primum eſt, quod negant eſſe monopolium facul.
tatẽ quam plures habent ex privilegio vel judicato ut ſoli commerciu
de re aliqua habeant ſi juſto precio merces vendunt, veluti ceſſante in
tali ſpecie ea ratione, ob qua allegata jura monopolium damnant, ci-
tantes in hanc ſententiam c. ſignificante x. de Appellat. ibid. innocent. Dec. Bald.
Iaſon in l. quo minus. ff ne quid in loc. publ. \& conſ. 161. n. 10. Barthol conſ. 17. Ioh.
de Sol. in tr. de Emption. dubit: 38. Grot. in addit: ad lib. 2. cap. 12. n 16. ff. de
Inr. Bell. Carpzov. reſponſ Elector. 42. n. 11. \& ſeq. lib. 1. tit. 5.
Et tam con-
cedimus hoc quam experientiâ per exempla docemur, non rarum eſſe
quibuſdam collegiis in civitatibus concedi jus, ut qui ex eo ſunt mer-
ces quaſdam venales ſoli habeant verum \& hoc conſtat ratioq; dictat,
id ad eos ſaltem pertinere, qui ſingularem quandam operam circa eaſ-
dem ad comparandum conficiendum conſervandum adhibent, quibꝰ
ideo conceditur jus tale, ut civitares iis facilius potiantur. Quo per-
tinent, quæ collegiis mercatorum \& opificum indulgentur. At circa
annonam \& talia, unde communis victus haberi debet ejuſmodi reſtri-
ctiones ut inutiles imò publice privatimq; noxiæ ſic valde odioſæ \& il-
licitæ ſunt, ſicut in priori reſponſo demonſtravi, qud brevitatis ſtudio me refero,
Deinde fic obt inent iſta ſi per ſtatutum \& privilegium aliquibus in ci-
vitate certarum mercium venditio conceditur. Nec ultra quam ſtatu-
tis aut privilegiis continetur quidam ſibi ſoli talia arrogare queunt.
Sunt etiam privilegia ejuſmodi ſicut \& alia quæ vis à iure communi ex
orbitantia ſtricti iuris atq; odioſa ſunt reſtringi nec ultra expreſſa ex-
tendi debeant c. privilegia x. de Reſcript. Et nemo negabit ſi privilegiũ
ejuſve ſenius in dubium vocatur, eum qui allegat teneri probare.
Quando igitur á Reis negatum fuit, habere Actores eiuſmodi privile-
gium ex quo ius prohibendi ſit, utut valere poſſet tamen probatione

eguit,
[107]Additio.
eguit, \& dum ea in Dicaſterio Rogio iniuncta fuit, iuſte recteque pro-
nunciatum eſt.


Sexto Seniores collegii unus cum Advocato qui adfuit negato à
reis intentionis fundamento ad probationem ſemet obtulerunt, inde
decretum de melius probando eo quod obtenditur jure, proceſſit ex
ipſorummet conſenſu. Quod impugnare poſt ea non magis licuit,
quam contra id quod ſemel placuit venire cum volenti atque conſen-
tienti nulla fiat injuria l. non videtur 11. ff. ſi quid in fraud. patr. l. cum quæ-
dam C. de Adminiſtr. Tut.
Regentur eos feciſſe id ſine mandato quod
ſpeciale requiritur ad alienanda vel remittenda collegii iura. Sed ab-
ſone præſupponitur hic alien atio vel remiſſio iuris ubi de eo probando
actum negantibus ideo reis id probatione incumbente actori. Quod
ſi probare poſſint ius aliquod prohibendi \& quidem quod prætende-
bant integrum necremiſſum foret. Ut vero probarent in ſe recipere
poteſtatis fuit. Id ſaltem in iudicio verſabatur quomodo cauſa agen-
da eſſet, Habent Seniores collegii ius agendi negocia \& cauſas eiuſdẽ,
nec egent ſpeciali mand ato, ſed generale ad quæ vis Collegium attin-
gentia habent ex conſtitutione \& iure Collegii, quod illos ut rectores
\& actores eligit. Inde quæcunq; Collegii, ſunt \& per omnes colle-
giatos commode expediri nequeunt per illos tractantur non tantum
extra iudicium ſed \& in illo; unde illi ſoli citari ſolent, ubi cauſa colle-
gii agitur \& quia exactionem præ cateris cauſæ cognitionem habere
creduntur. arg. l. municipes 14. ff. ad Munic. l. aliud 160. §. 1. ff. de R. l. illi
reſpondere \& iuramenta præſtare iisque reſpondent aut iurant colle-
giati ſtare tenentur Coler. part. 1. deciſ. 115. num. 13. Rauchbar. part. 1. quæſt.
8. num. 13. Carpzov. in iurisprud. Roman. part. 1. conſtit. 13. defin. 1. num. 4.

Nec eſt ut de eo diſputemus cum ubiq; circa opificum collegia notoria
conſuetudo id obſervet. Nec in Civitate Sedinenſi in cauſis collegio-
rum aliud obſervetur, Et ipſi Laniones per Seniores hanc cauſã agen-
do ut quæ proſe iis agentibꝰ decreta volunt eſſe rata ſic \& per ipſos acta
impugnare non debent, poſcente hac ratione, ut quos negocia noſtra
agere patiunt, eorum tanquam ex mandato noſtro non improbemus
arg. l. qui patitur 18. ib. gloſſ. \& Dd. ff. Mandat. Nec eſt cauſa cur collegiũ
per iſtos ſe in hac læſum dicere ideo iure quod actum retractare queat.
Id enim factum quod facere oportuit, De quo fuſius nihil addam cum

O 2\& in
[108]Additio.
\& in priori reſponſo id ſatis expoſitum ſit, \& ſuperius hic ſcripta abun-
de doceant, \& ratio unicuiq; inſinuet, quod â reis negatum omnino ab
actoribus fuiſſe probandum.


His conſideratis mihi perſvaderi non patior quenquam ex ratio-
ne ſecum ſtatuere poſſe Actoribus fuiſſe juſtam de decreto, prætacto
per quod ſuæ intentionis probatio injuncta fuit conquerendi cauſam,
ob quod petita reſtitutio in integrum, relevantia \& fimul vera requi-
rens gravamina prærequirens impetrati potuit multo magis mirum,
quod JCti Helmſtadienſes contra ſolitum proceſſus ordinem ſtatim re-
ſciderunt decretum juris rationi, juſto proceſtus ordinem ſtatim reſci-
derunt decretum juris rationi, juſto proceſſus ordini, adverſariorum
conſenſui innixum Actores in integrum reſtituerunt, \& ad obſervantiã
ſententiæ quam impugnaverant, cum gravamina appellationis ut rele-
vantiam in Dicaſterio Stetinenſi recepta \& ad ulteriorem diſcuſſionẽ
devoluta eſſent, condemnaverant Cum non ultra atq; in puncto re-
levantiæ gravaminum ſubmiſſo facta eſſet, \& ſi viſa fuiſſent hæc relevã-
tia decuiſſet, ad ea reſponſionem Reis injungere Sic ſervat Praxis fori ex
Ordinatione Judiciali, Nec decuit â ſty lo judicii recepto, qui legis in-
ſtar eſt \& vim habet recedere l. 2. C. teſtam quemad. aper. l. fin. C. de Iniur.
Eberhard. Iun. conſil. 27. num. 17. vol. 1.
Receſſus ab eo manifeſtam ini-
quitatem judicis arguit. Cravet. conſil. 201. num. 22. \& decretum red-
dit nullum Panorm. in c. ex literis num. 6. ſeq. x. de Conſtit. Ex quo in
hac cauſa eo major conquerendi cauſa fuit Reis, quo reputatis per Ad-
verſarios prolatis gravaminibꝰ relevantibus nec tamen communicatis,
ſedſtatim inde iſtis condemnatis perinde eſt atq; ſi non auditi condem.
nati fuerint. Quo nulla gravior in proceſſu iniquitas ac nullitas con-
tingere poteſt. Ad excuſationem non auditis reis pronunciatæ defi-
nitivæ ſententiæ adducitur ea Poteſtas judicis, quod poſſit pro abbre-
vianda lite ex officio cauſam pro concluſa accipere, ideo exceptiones
articulos \& ſimilia ut irrelevantia rejicere arg. Auth iubemus. C. de iudic,
arg. c. Paſtoralis de cauſ. poß. \& propriet Mynſing. 3. obſerv. 17. n. 14. Gail. 1. obſ. 81.
n. 14. \& 15.
Veruntamen hoc aliter fieri non poteſt quam ſi vel magna
adverſæ partis ſit contumacia, aut malitioſa tergi verſatio, ut de eo caſu
loquitur allegatus Mynſing. d. l. verb. ſi datæ ſint ſufficientes dilationes.
vel ſi
articuli plane ſint impertinentes ac irrelevantes, prout in iis terminis

ſcripſit
[109]Additio.
ſcripſit Gail. d. l. vel ſi quæ proferentur nihil novi, niſi quod in actis prio-
ribus continetur, ſatisq; expoſitum eſt, nec ulteriori deductione egent,
continent, ſicut in appellationis inſtantia procedi poſſe demonſtrat Gail. 1 ob-
ſerv. 118. n. 4. ſeq.
Sed neuter hic occurrit caſus. Nec enim rei potuerunt
alicujus accuſari contumaciæ vel tergi verſationis, qui nunquam ſuper
iis, quæ actores pro imploratione reſtitutionis in integrum adduxe-
runt, auditi ſunt. Quæ loco gravaminum ab iis adducta, pro relevã-
tibus habita nec rejecta ſunt, ideo non potuit ab ea cauſa Pro conclu-
fa accipi, antequam Rei velut implorati audirentur. Si id fieri debuis-
ſet, oportuiſſet rejicere gravamina ut irrelevantia \& non habuiſſet lo-
cum in integrum reſtitutio. Poſterius ad ſpeciem præſentem plane
non quadrat. Pertinet ad appellationes, quæ fiunt ex nullis novis
cauſis, ſed ſolo tenore præcedentium actorum juſtificantur, ideo ap-
pellantes nihil novi proferunt, ſed aut petunt ex iſtis de cauſa judicari,
aut judex deprehendens ex iſtis notoriam ſententiæ iniquitatem inde
pronunciat. Veruntamen longè alia ratio eſt implorationis pro re-
ſtitutione in integrum, quæ aliam petitionem habet, ac quæ contine-
tur in prioribus actis, ad receſſionem ſententiæ tendit, læſionem ex cau-
ſis oſtendere debet, quæ, ex quo adverſa pars per ſententiam jus quæ-
ſitum habet, ad mitti non Poteſt contra non auditum. Deinde ſic ob-
tinet illud ubi gravamina adducta \& nihil novi habent, \& ex actis prio-
ribus notoria ſunt, \& judici appareat, nullam reo probabilẽ exceptio-
nem aut oppoſitionem ulterius competere, quæ tria concurrere opor-
tet, ut patet ex coniunctione eorum quæ Gailius d. obſerv. 128 num. 4. 5. 6. \& 7.
Ubi alterum ex his deficit, gravamina articulata non admitti modo, ſed
\& ad reſpondendum ad verſario communicari debent. Bartol. \& Salycet.
in l. prolatam C. de Sent. \& Interloc.
atq; ſic Praxis forenſis circa appella-
tiones in Camera Imperiali obſervat, \& in Patriæ foris idem ſequimur.
At nullũ ex ſupra pictis adeſt. Qui grav amina implorationis inſpexe-
rit, multa nova in iis deprehendet, quæ in prioribus actis non contine-
bantur. Deinde ex his minime notoria erant, ſed verſebantur partes
in meris contradictoriis, \& præſertim in quibus actores fundamentum
intentionis collocabant, nempe privilegiis \& judicatis minime huc
quadrare, nec actioni convenire à Reis opponebatur, ea juris ſpecie,
ut \& Seniores collegii cum advocato aliqua in parte cedendum, de cæ-

O 3tero
[110]Additio.
tero probationem ulteriorem ſibi neceſſariam putarent idcirco \& of-
forrent, tùm \& in Illuſtriſſimo Dicaſterio regio ulteriori probatione
opus eſſe judicaretur, Et eùm ibi contra Camerariorum mandatum \&
Senatus Stetinenſis ſententiam appellatio recepta, gravamina ut rele-
vantia admiſſa eſſent, \& hæc præſumptionem juris pro ſe haberent, quæ
pro decretis judicum ſemper militat, l. 2. C. de offic. civil. iud. Alciat. in
tract. de Præſumpt. 1. cap. 3. præſ. 9. num. 1.
Reis porro contractorum in-
tentionẽ fuiſſe probabiles non modo, ſed \& juſtas exceptiones ex actis
apparuit, \& eventus docuit. Secutæ duæ ſententiæ eas corroborarũt,
nec quæ Rei pro reſtitutione in integrũ adduxerunt ad eam impetrau-
dam ſufficientia declarârunt. Præſupponitur ab iis qui aliter ſentiunt,
per ea quæ ab actoribus adducta ſunt ſatisobtineri id quod prætendũt,
ſed quàm longe ab hoc talia abſint, ex corum conſideratione patebit,
quæ cum ad ſecundum caput hujus conſultationis pertineaut eo jam
progrediemur.


Ut verò conſtet à parte actorũ ſatis fundata ſit intentio illa, quod
jure non poſſint nec debeant Rei vendere carnes \& pecudes, de quibus
contro vertitur, præſciendum eſt, quid eos ad hanc obtinendum alle-
gare \& docere deceat, In quo intra certos terminos nec actorum al-
legationes, nec qui pro iis ſentiunt, conſiſtunt, ſed ut ſtatus contro-
verſiæ ab iis non rectè nec conſtanter poſitus, ita \& quæ de controver-
ſia ſcribuntur hactenus fluctuant. Præſertim illa movetur diſputatio,
an ex privilegiis ſuis Rei jus hebeant ejuſmodi venditionis, quod nihil
ad hanc litem facit. Nec enim opus habent illi jus, ad id quod liber-
tatis naturalis eſt, probare, quia quod expreſſe prohibitum non repe-
ritur iis licitum eſt l. uxorem 15. C. de nupt: l. nulla 4. C. de iur. dot. Jure
ſuo quæ minus pròhibita ſunt unicuiq; libera facultas non denegatur
l. ſtatuas C. de religios. \& ſumpt. fun. Inanis quoq; \& iniqua futura eſt
prohibitio, quam quis facturus eſt non ex certa lege aut ſtatuto, ſed
ex eo ſolo, quod in privilegiis non continetur. Nam ut habent ver-
ba JCti in l. magiſtratus 25. ff. ad Municip. Lege municipali etſi non ſit
datum, dummodo non denegatum, moribus competit. Abſurdi-
tatem eius argumenti â ſtatuto vel privilegio negativum, ut quod illo
non conceſſum non ſit licitum, quilibet manu tangit præſertim in his,
quæ iure communi licent aut non prohibita ſunt, In quibus hæc obti-

net
[111]Additio.
net ſententia, quod privilegio non immutatur, in eo ſequimur ius \&
facultacem naturalem. Quando igitur ex libertate naturali commerciũ
omnium rerum licet, ubi lege, ſtatuto vel conſvetudine non prohibi-
tum aut negatum. Venditio etiam carnis fumatæ aut Pecudum viven-
tium nemini, nec etiam Reis ullibi interdicta eſt, etſi privilegia ſeu iu-
re peculiaria non faciunt mentionem, inde non erint ab illa licentia
excluſi. Nec ipſi adverſarii ſi id argumentũ valeret, poſſent venditio-
ne iſta uti, cum in ipſorum privilegiis minimè concedatur. Sed fruſtra
in eo laboramus, cum dudum more \& ratione damnata ſit ea opinio,
opificiis nihil amplius licere, quam ex tenore privilegiorum habent.
Non ultra id admitritur, quàm in his, quæ ſingulari iure cõtra ius com-
mune prætendunt. At quæ ex iure communi ſine privilegio libera
aut licita ſunt, non obſtante collegii iure ipſis remanent, vi naturalis
libertatis \& iuris commerciorum, cui non derogatur per ca quæ colle-
gium accepit peculiaria.


Quod ſi de jure reorum dubitationis aliquid ſubeſſe poſſet, nec
tamen \& ex eo actio aut ius prohibendi â parte actorum ſequeretur.
Sed cauſa agendi quoad hos, ſeu quæ horum iuris ſit, adeſſe debet. l. ſi
pupilli 6. §. fin. ff. de Neg. geſt:
Inde agere non poſſum, quamvis mea vi-
deatur intereſſe, ſed cognoſcere debet Prætor, an iuſtam \& probabi-
lem cauſam actionis habeam, propter quam deſiderarem, uti ICti ver-
ba ſonant in l. in hac actione 3.
§. ſi mecum 1. ff. ad Exhibend. De ſuo enim
non de alieno iure agere oportet l. uti frui 5. pr. ff. ſi uſusfr. pet. ſecus ubi
fit, locum habet non competentis actionis exceptio \& merito regeri-
tur actori, quoad te liberas ædes habeo l. loci 4. § pen. ff. ſi ſervit. vindic.
Et ſi vel â reo non opponitur, tamen ex officio judex ante omnia jus a-
ctoris ad actionem inquirere debet, \& ſi ex actis nullum deprehendit,
agentem repellere. Alexand. in l. ubi pactum num. 7. C. de Tranſactt: Ioh.
Ludovic. deciſ. Peruſin. 71. num. 18.


Hinc manifeſtum, ſi actores jure aliquid obtinere velint, conſta-
re debere de jure prohibendi â parte illorum. Id vero ſi docere velint
neceſſe eſt ipſis ſolis datam facultatẽ venditionis, quam aliis ademptã
volunt probare. Nec ſatis eſt id aliqualiter doceri, ſed oportet perſpi-
cuis \& immotis documentis, ut argumentis probari, ſpectatâ, quæ
pro Reis militat, præſumptione, poſſeſſione libertate naturali, ut in

ſupe-
[112]additio.
ſuperiori quæſtione vidimus. Contra quas longe clarioribus quám a-
liàs, opus eſt probationibus. Fulv. Pacian. de Probat. part. 1. c. 51. num. 4.
10. 11.
cum per iſtas fundata \& velut probata ſit reorum intentio, quam.
diu veræ \& manifeſtæ probationes in contrarium non habentur. Maſ-
card. de probat. vol. 1. quæſt. 10. num. 46. ſeq.
Hujus generis non reperien-
tur, quæ pro Actoribus deſiderantur, ut examen paulo accuratius o-
ſtendet, In quo ſequimur ordinem, quem obſervarunt quorum ſcri-
ptum Actores loco gravaminum adduxerunt. Dividunt illi hanc con-
troverſiam in tria capita, inde tres faciunt quæſtiones, ſed ad duo redi-
gi commode queunt; Alterum eſt de venditione carnium fumatarum,
ad quod ſpectant quæ in duabus prioribus ab adverſo poſitis quæſtio-
nib us continentur; Alterum de venditione viventium pecorum.


Prius quod attinet, cum ante omnia neceſſariò apparere debeat,
Actoribus ſolis competere jus vendendi carnes fumo arefactas, quo
jure pronibendi uti poſſint, obſervandum eſt, eos ne verbulum qui-
dem ex omnibus ſuis privileglis de eo proferre, nedum id docere poſſe.
Nullibi enim aut id ipſis inſolidum attribuitur, aut aliis venditionis li-
centia adimitur, ut ſic in hoc puncto ſtatim deficiat fundamentum
actionis.


Potiſſimum in quo Actores \& qui ipſi conſulunt, omniaq; ab ipſis
allegata ſe fundant, eſt Decretum Jlluſtriſſimi Principis Barnimi, pro
deciſione aliquot controverſiarum die 13. Septemb. Anno 1540. factũ.
Quod autem quàm nihil ad hanc cauſam ſpectet videamus, Primò te-
nor oſtendit ſuper lite in cauſa vertente inter Collegium Lanionum \&
eorum, qui extra illud mactant, \& in maccllo vendendi jus \& privi-
legium acceperant, quos
Freyſchlechter vocamus, decretum id ſubſe-
cutum, in illa vero lite Collegium Carnariorum qui ab his non fuiſſe
ut verba ejus habent,
Zwiſchen den Alter Leuten und Meiſtern deß Kno-
chenhawer Handwercks unſer Stadt Alten Stettin eins/ und den Frey-
ſchlechtern \&c. Unde nec Reis, velut qui in lite non fuerunt, præjudica-
re nequit, cum ſententia inter alios quam ſolos litigatores jus non fa-
ciat. l. ſæpe 63. ff. de re iud. l. 1. tot. tit. C. res int. al act: ideo nec aliis oppo-
ni queat. l. \& an eadem 14. l. ſeq. l. cum. de hac. 27. ff. de Except: rei iud. De-
iude id decretum de jure venditionis carnium fumatarum aut iſtius
prohibitionis nullum verbum nullam ſyllabam habet. Eſt vero ſtricti

juris
[113]Additio.
juris omne decretum omnisq; ſententia judicis, inde \& ſtricte interpre-
tari oportet. l. terminatis 3. ib. Dd. C. de fruct. \& lit. expenſ. l. 1. C. ſi plur.
un. ſentent.
Et quod in ſententia expreſſe non continetur, ejus non po-
teſt dici res judicata. Natta conſil. 559. num. 3. Tertiò fit quidem mentio

deß rohen Fleiſches/ ſed ita ut Actorum ſeu Laniorum collegio ejus ma-
ctatio \& venditio debeat certo modo eſſe permiſſa, qui his verbis in §. 2.
exprimitur,
daß alle und jede Meiſter deß Knochenhawer Ampts/ ſo viel
rohes Fleiſches als er vorſelben (male \& impe riti aliqui pro hoc verbo
poſuerunt
verſaltzen/ quem errorem concedunt adverſarti) und ver-
kauffen mag/ ohne alle verhinderung der andern Knochenhawer verkauffẽ
zu jederzeit waß im gefellig in dem gemeinen Schlacht Hauſe und in den
offenen Scharen feill haben moͤgen. non continet hæc permiſſio prohi-
bitionem aut excluſionem aliorum, aut ſi continet ad illum modum iis
in terminisintelligenda eſt, ut verba ſonant, ideo extra illum illosve
aliis non ſimul eſt interdicta. Quarto ſi vel ex ea mens præter imo vel
contra verba conceditur, quod facta ſit aliorum excluſio \& quædam
prohibitio carnis, quæ
rohe Fleiſch dicitur, haud tamen, ut ab adverſo
nimis ſubtiliter ideo inutiliter prætenditur, ſub illa voce continetur ca-
ro fumata
gereuchert Fleiſch. Illa enim vox rohe Fleiſch/ hic ut male
præſupponitur, non denotat carnem non coctam, non opponitur car-
ni coctæ, ſed ſignificat carnem recentem ſeu recens mactatam \& oppo-
nitur omni aliæ carni, quæ in macello non venditur, ut mens ſit, lanio-
nibus licere carnem recens mactatam
friſch Fleiſch in macello vendere.
Nec ad aliam ſpectare illam vocem
rohe Fleiſch multis argumentis con-
vincitur. Initio enim, ſi antecedentia ſpectes, expreſſe dicitur, eam
ducalem deciſionem eſſe declarationem \& confirmationẽ privilegiorũ
\& jurium opificii, ideo materia illius non alia quam horum, \& de qua
carne hæc loquuntur, de illa intelligendum eſt, quod ad iſta ſe refert,
cum relatum inſit referenti cum omnibus qualitatibus l. aſſe toto ff. de hæ-
red. inſtit.
\& hoc ex illo ideo eſt intelligendum l. Prætor §. fin ff. de re iu-
dic. l. fin. C. de falſ. cauſ. adiect:
regulandum Cacheran. deciſ. 110. numer. 3. \&
reſtringendum l. edita C. de Edend. Cravett. conſil. 956 num. 3. ut neq; plus
neq; minus in referente ſit quàm in relato. Dec. conſil. 65. num. 6. Maſ-
card. de Probat. concluſ. 382. num. 1.
Verba autem in relato, nempe pri-
vilegiis Lanionum, ita ſonant:
Sollen die Knochenhawer alle Wochen
Pdie
[114]Additio.
die Stadt/ die Buͤrgerſchafft und wer es begehret Arm und Reiche/ mit
aller bey gutem und friſchen Fleiſch jegen billig geſetzte bezahlung vorſorgẽ.
Quisquis ibi obſervaverit in relato verbum friſch Fleiſch/ ille ſinenlte-
riori dubitatione reperiet \& ſtatuet, quod in referente
rohe Fleiſch di-
citur, nihil aliud eſſe aut ſignificare, atq; ita non ſolum coctæ ſed ma-
gis fumo arefactæ opponi. Idem exigit ſubjecta materia, ſecundum
quam verba ſemper accipere convenit, l. ſi quis domum §. quod tamen ff.
Locat.
Loquitur decretum expreſſe de illa carne, quæ in publico ma-
cello venditur. Idq; notorium eſt non niſi recentem ſeu
friſch Fleiſch/
minime vero fumo arefactam ibi vendi, Unde cui non convenit quod
dictum, id quoq; in mente dicentium haud fuit. Porro certum hujus
rei argumentum eſt, quod nunquam præſertim eo tempore in contro-
verſia fuerit venditio fumatarum carnium, nec etiam de ea quidquam
actum. Unde ſequitur, nec vocem
rohe Fleiſch ſic acceptam, ut op-
poneretur coctæ carni, \& omnem non coctam contineret; quia quod
non eſt in mente, non quoq; venit in verba. Idem creditore perſua-
det ſubſecuta obſervantia optima verborum interpres l. ſi de interpreta-
tione l. minime ff. de LL. certi C. de Iudic.
quam oſtendunt facta ſubſecuta,
quibus nihil melius declarat antecedentia Mandell. conſ. 62. nu. 9. Non
negatur ab iis qui ſunt ê Reorum collegio ſemper venditas fuiſſe car-
nes fumo ſiccatas, nec reperitur anterioribus temporibus illi venditio-
ni actorum anteceſſores, contradixiſſe, nedum eo nomine litem mo-
viſſe, cùm tamen ſemper de aliis contenderint, \& nunquam ſine litibus
fere cum iis fuerint. Quis ſibi perſvadere patietur, ſi eo decreto facta
fuiſſet ejus venditionis prohibitio, aut ſub verbo,
rohe Fleiſch/ omnis
carnis non coctæ, nec ſaltem ejus, quæ recens in macello diſtrahitur,
mercimonium iis ſolis privative addictum fuiſſet, eos tanto tompore
fine interceſſione acquieturos. Silentium verò \& patientia lon-
gæva certiſſimum argumentum eſt, nunquam in eo, qui nunc affingi-
tur \& ex quo prohibitio fundatus, intellectu vocem illam eſſe acceptã
Sic enim accipienda ſunt ſemper quæ dicuntur, ut veriſimiliter intelligi
poſſunt. Bald. inl. fin. C. de Hæred. inſtit. Inde \& alio argumento â ſub-
ſequentibus, quod in jure firmiſſimum eſt, cum præcedentia ſemper
declarentur perſequentia l. hæredes §. ſin. autem ff. de Teſtam. l. ſi ſervus §.
ult. ff. de Leg. 1. Roll. â Vall. conſil. 22. num. 30. vol. 2. infertur valde, longe

alium
[115]Additio.
alium eſſe ſenſum vocis, cum poſt illud decretum ante litem jam mo-
tam â lanionibus in macello carnes fumatæ in macello nunquam ê con-
tra â Carnariisſemper ſint venditæ. Ex quo porrò \& legitime colligere
licet, etſi vel ex illo decreto tale jus illas carnes vendendi, ex quo aliis
prohibere fas eſſet, Lanionum collegium impetraſſet, illi tamen pati-
entia diuturna amiſiſſe \& renunciaſſe. Qui enim ſciens patitur agere,
quod ſui juri adverſum, is idem approbare \& jus quod habet remittere
cenſetur l. ſi filius ff. ad SC. Macedon. Clem. 1. de Procurat. Bartol. in l. quæ do-
tis n. 22. ib. Alexand. n. 27. ff. Solut. Matrim.


Quod ſi \& proprietatem vocis ſcrutari velimus juxta eam fu-
matæ carnes
gereuͤchert und gedreuͤget Fleiſch non continentur ſub voce
rohe Fleiſch/ nam rohe proprie ſignificat id quod crudum eſt, ideo cru-
das carnes dicimus
rohe Fleiſch/ verum fumo ſiccatæ minime crudæ
ſunt.


Tandem uſum vulgi, ex quoverba præſertim in iſtis vulgaribus
accipi \& intelligi debent, l. cui dens 11. ff de Ædil. Edict. c. 1. x. de Cleric.
non reſident Eberh. in Top. Legal. in Loc. â Commun. accidentib.
ſi reſpicimꝰ,
nec ex
rohe Fleiſch/ ſignificat ex fumo ſiccam carnem, ſed ea voce vul-
go utimur ad denotandam recentem carnem, Nemo enim qui hanc e-
mit vendit, aut alias de ea loquitur, vocat eam
rohe Fleiſch ſed ſpeciali
nomine dicit
treuͤge oder gereuͤchert Fleiſch.


Et utrumq; ſit. Si vel concedatur rohe Fleiſch continere ſub ſe
carnes fumatas, \& eſſe illius venditionem ſub nomine generis prohi-
bitam, tamen non ſequitur, etiam omnes ejus ſpecies \& quidem hanc,
de qua controvertitur, eſſe ſub prohibitione, cum conſtet expreſſe in
præcedentibus, ubi de jure lanionum agitur, ipſis venditionem carnis
crudæ
deß rohen Fleiſches permiſſam \& addictam cum limitatione, quæ
in macello ad pondus venditur. Cum vero conſtat non aliam quam
recentem, aliam fumatam ibi non vendi, aperta mens conſtat, de illa
una ſpecie diſpoſitionem eſſe intelligendam, Species quippe in præce-
dentibus demonſtrata, in ſubſequentibus ad ſe ipſam reſtringit genus,
nec ad aliam ſpeciem porrigi debet l. fin. §. cui dulcia 2. ff. de Vin. Fictic.
leg. l. emptor. §. Lucius ib. gloſſ. ff. de Pact: l. ſi de certa ib. Dd. C. de Tranſact.

Ex his apparet, quam nulliꝰ momenti ſunt, quæ ex illa voce
rohe Fleiſch
inferuntur \& argute colliguntur. Nempe (1) eâ comprehendi carnem
P 2omnem
[116]Additio.
omnem non coctam (2) uſu vulgari rohe dici quod non coctu das nicht
gar iſt (3) rohe opponi dem das nicht gar iſt/ \& quæ alia ſunt. Superiora
docentlonge alio ſenſu eam vocem accipi. Sed ſi vel ſe iſta habeant
ita \& concedantur, tamen minime ſufficit, niſi oſtenſo in eo decreto,
quod adverſarii pro privilegio habent, ſic eam vocem uſurpari. Mul-
tis argumentis docuimus, ita non accipi voci rationi, contextui, uſui
convenientiorem eſſe ſſgnificationem aliam. Ab adverſo vero nullo
contrarium adhuc demonſtatum eſt. Et ſi vel aliud non eſſet, quod ei
interpretationi obſtaret hoc ſolum, quod addo, ſufficeret, inde ma-
gnam naſci abſurditatem. Argumentum validiſſimum eſt, quod de-
ſumitur ad devitandum abſurdum Eberhard in loc. legal. ab abſurd. Cra-
vett. conſil. 582. num. 4.
\& certa interpretationis falſæ regulæ eſt, ſi illa in-
currat in abſurdum l. un. §. pro ſecundo. C. de Caduc. tollend. Clem. 2. x. de
Magiſtr. c. ex ore ib. Panorm. x. de Maior. \& Obæd.
Id vero falſum abſur-
dum ſequitur ex adverſariorum interpretatione, quod iis ſolis etiam
liceret ſalitas carnes
Peikel Fleiſch vendere, nam ſecundum illorum
mentem \& ſignificationem, quia non coctæ ſunt, ſub
rohe Fleiſch con-
tinerentur, Ut vero notorie id falſam ita \& interpretatio falſa.


Quod ſi ultra hic alicui ſuperſit dubium, nec puter ſatis perſpicu-
um eſſe quod ſub ea voce contineri debeat, illum ſequi docet vulga-
res interpretationis regulas, quæ omnes faciunt pro reis. Volunt e-
nim præferendam dubiæ vocis interpretationem, qua inter partes ſer-
vatur æqualitas l. ſi id quod. §. fin. ff. de reſcind. vendit. l. pen. C. Commun.
div. Cravett. conſil. 13. num. 24.
quæ minimum recedit ab eo quod juris
communis l. ſemper ff. de Reg. Iur. quæ utriq; parti conſulit. l. adoptivus.
§. 1. in fin. ff. de rit. nupt. Bald in l. bonorum. quæſt. 3. C. qui admitt: ad bon.
poſſeſſ.
quæ neutrioneroſa l. cum apud C. de Commun. ſerv. manum. cravett.
conſil. 333. num. 13. quæ
minus præjudicat l. ff de Suſpect. tut. Cravet. conſil.
20. n. 12,
quæ id infert, quod Poſt dictum fuit ſolitum nec recedit â con-
ſvetis l. certi §. ſi nummos ff. de reb. credit. Menoch conſil. 177. nu. 10. quæ nõ
inducit aliquid novi Philipp. Matthæ. conſil. Marpurg. 26. num. 50. vol. 2.
quæ fit contra eum qui in dubio \& obſcuro ſemet fundat cum illi incũ-
bat intentionem ſuam dilucide probare gleſſ. in l. liberorum ff. de his qui
ſunt ſui vel al. Decius ad cap. in præſentia nu. 25. x. de Probat.
Nihil non ex
his applicatum facit, pro ea ſententia quæ illam vocem refert ad recen-

tem
[117]Additio.
tem carnem, quæ in macello venditur. plenius primum Adverſario-
rum argumentum examinare lubuit, quod ex eo cætera omnia depen-
dent.


Veniamus ad alterum, quod ſumitur ex diſcrimine opificiorum,
Quæ cum diſtincta ſint, putatur non eadem convenire carnariis quæ
lanionum collegio licent. Sed cui intellectus eſt videt pertinere e-
juſmodi concluſionem ad ea quæ cujusq; opificii ſeu collegii facta ſunt
propria, Quod unus eſt, alterum ſibi aſſumere non debet, ſed quæ nõ
alicujus reddita fuerunt peculiaria ea manent ſub jure communi \& li-
bertate naturali, quomodo de privilegiis dicitur, quod quatenus ni-
hil ſingulare tribuunt, relinquunt cætera ſub diſpoſitione juris com-
munis Bartol. in l. fin. ff. de Conſtit: Princip. Cravett. conſil. 817. num. 22.
Idq; ad omnia pertinet quæ non verbo tenus \& expreſſe in opificii ſeu
collegir privilegio continentur, cum ſtricti juris ſint, ideo ſtricte in-
telligenda ac interpretanda. c. hoc tamen. quæſt. 1. c. cum tua de Decim. Bar-
tol. in l. 1. C. de iur. \& fact ignor.
Quod maxime pertinet ad ea, quæ Col-
legio opificum conceduntur ſuper venditione ac confectione certarũ
mercium vel operum, quæ quia vicina ſunt monopolio, liberæ magi-
ſtratuum diſpoſitioni multum præjudicii afferunt poteſtatem eorum li-
mitant, commerciorum libertatem coarctant licentiam civitati inuti-
lem, qua opifices ſæpe abutuntur, fovent, non adeo favorabilia habe-
antur, ſed ſtrictim ſunt accipienda nec ultra verborum tenorem ſibi a-
liquid arrogare poſſunt. Quando igitur ea venditio carnium fumo
ſiccatarũ non eſt reddita propria \& peculiaris collegio lanionũ, quo-
ad eam non habent diſtinctum jus, nec in eo differunt collegia, ſed
qui ex utroq; ſunt, licentiam talem habent ac retinent, quæ citra colle-
gium competit. Sicut extra ea quæ lege aut conſvetudine fingularia nõ
ſunt facta collegii ſequimurjus commune.


Tertio magnum momentum ab adverſariis ponitur in ea diſpo-
ſitione decreti ducalis in artic.
Die Kuͤter aber ſollen alleine was zu ihrer
Gahrkuͤchen noͤthig und ſonſt in der Stadt auff eines jeglichen behueff und
fodern in der Stadt Haͤuſer Schlachten und kein rohe Fleiſch oder Kal-
daunen bey dem gewicht oder ſtuͤcken verkauffen/ und ihr Ambt alleine zu
Garkuͤchen und Haußſchlachten gebrauchen. Unde eam concluſionem
faciunt. Quæ non ſpectant ad popinam \& mactationem domeſticam

P 3non
[118]Additio.
non eſſe opificii Carnariorum. Verum præterquam quod rei negant ſe
illos eſſe, qui ibidem
Kuͤter vocantur, ut nec conſtat eos in lite iſta per
decretum deciſa fuiſſe, attendendum, quæ ſi materia circa quam alle-
gata traduntur de qua \& circa quam intelligenda ſunt, quæ decidan-
tur aut diſponantur l. ex conducto 15. §. Papinianus ib. gloſſ. \& Dd. ff. vocat
Apparet verò ex præcedentibus, agi de venditione carnis recentis ſeu
ſangvinolentæ in macello vendi ſolitæ. Quæ cùm addicta eſſet Lanio-
nibus, in dubium venit, annon \& popinariispermittenda, additur igi-
tur, quo ad popinam opus eſt, mactare licere, \& id ſolum opificio
conveniens. Non poteſt autem amplius eſſe in oppoſito, quam fuit in
propoſito, quæ iiſdem terminis continentur \& regulanrur ut oppoſitũ
in oppoſito non plus operetur quàm propoſitum in propoſito. l. etſi
contraff. de Vulg. \& Pupill. l. ſi filium. ff. de Legat. 3. l. peculium. §. ſicut ff de
Pecul.
Deinde ſi liceret extra hoc punctum, de quo actum, extendere
eam diſpoſitionem, nondum probatum eſt, fumo arefactas carnes à
popina eſſe alienas. Nam cum ſæpedeſiderentur in popinis ad victũ,
qui poſſit dici non pertinere ad popinam? Hujus enim eſt quidquid
ad cibum uſurpatur. Tum erroneum eſt, huc ſaltem pertinere carnem
recentem, ac ſi dicere velimus, carnes arefactas non eſſe cibum aut eſ-
cam. Conſvetudo \& obſervantia optima eſt doctrix ejus, quod po-
pinæ convenit. Et quando qui eam inſtruunt ſemper carnes quæ jam
ſub lite ſunt venales habuerint, ſine lite \& contradictione antequam
poſt longæ ætatis obſervantiam nuper hæc proceſſit, inde diſcimus ab
ea id non habitum alienum. Porro ſi vel popina id non foret conve-
niens, tamen inde non ſequitur, Reos ab eo fore excluſos. Diſcer-
nenda ſunt quæ certo ſunt addicta opificio, \& quæ extra hæc, jure libe-
ri mercimonii, venerunt nulli collegio appropriata Quod priora atti-
net, ea nemo uſurpare poteſt, niſi qui eſt de collegio opificum, \& qui
ex hoc ſunt exercent jure privilegiis ſingulari. Ideo ſi quid foret,
quod lanionibus proprium ex privilegio id carnarii non liceret, \&
quod ſuo privilegio acceperunt, id virtute illius ſoli obtinent. Quid-
quid autem eo non comprehenſum, id nec illi ſibi recte ſub obtentu
collegii arrogant, nec alius communi jure libertatis exercere prohibe-
tur, eſt enim \& manſit meræ facultatis. Quare etſi decretum ita ſo-
nat, quod collegium Carnariorum ſolum exercere debeat quòd po-

pinæ
[119]Additio.
pinæ congruũ, non tamẽ id aliter intelligendũ, quam de eo, quod jure
opificii ſingulari id ei conveniat. Extra id, quod naturalis libertatis
\& commerciorum jure omni civi integrum, ſibi ſumere \& exercere
minime prohibetur, nec aliis, quibus id lege publica proprium factũ
non reperitur, inde jus prohibendi competere poteſt. Hæc dum con-
funduntur erroris cauſa ſunt.


Quartum argumentum deſumitur ex tranſactione die 17. Martii
Anno 1647. inita. Sed ea nihil aliud habet, quam ut unumquod que col-
legium \& qui ex eo ſunt privilegiis ſuis contenti juxta ea opificiũ exer-
cere debeant. Quando verò in iis nec lanionibus appropriata venditio
iis contentioſæ carnis, nec cæteris adempta aut interdicta, male in fer-
tur inde contra Reos. Nec enim in tranſactione ſe referente ad privile-
gia amplius continetur, quam in iis reperitur expreſſum, ſeu eſt in re-
lato. Auth. ſi quis in alioquo C. de Edend. l. 1. C. de Mandat. Princip l. un. ib.
Bald. C. de ſuperind.
Deinde jus \& ratio cuilibet inſinuat, tranſactionẽ
non eſſe de alia re quàm quæ in iite fuit per illam compoſita. l. qui cum
9.
§. ff. de Tranſact. l. 2. l. 5. C. eod. De quo non fuit actum, de eo non po-
teſt dici tranſactum d. l. qui cum 9. §, fin. ff. dict. tit. Sed in eo quo fuit ſta-
tu manet. l. cum Aquilina. 5. ff. eod. Nec præſumitur in hac materia quid
quam, ſed aperte conſtare debet, quandoquidem tranſactio ſuâ natu-
râ ſtricti juris eſt. gloſſ. in 1. ſub prætextu. ibid. Bartol. n. 6. Iaſon. n. 5. C. de
tit.
ideo ſtrictiſſime intelligenda, nec à perſonâ ad perſonam, nec à re
ad rem extendenda. Bald. in l. 1. C. de Tranſact. VVeſenbec. conſil. 15. num. 4.
In eo vero ſuper cognitione \& compoſitione cauſæ habito protocollo
ut \& reliquis actis ne verbum quidem eſt, unde appareat de venditio-
ne fumo arefactarum carnium actum aut tranſactum eſſe, nulla earum
ibi mentio eſt, ſed longe alia ſunt quæ memorantur. Et licet ab adver-
ſo dicatur, in libello quodam ſupplici de iis dictum fuiſſe, ille tamen
in lucem \& ad acta nondum venit.


Quintum deſumitur ex decreto Senatus 30. Martii Anno 1647.
publicato, ita inferendo; quibus aliquarum ſpecierum, cum crudæ ſeu

rohe ſunt, venditio permiſſa, addito reliqua cocta vendi deberi, ea quæ
non cocta ſunt prohibita intelligi. Sed recidit hoc ad eam quæſtionẽ
quid ſub voce
rohe ibidem comprehenditur ſatisq; jam demonſtratum,
non de alia carne accipiendam, quàm recenti quæ in macello venditur.

Deinde
[120]Additio.
Deinde inſpiciendum, de qua carna actum in lite, ſuper qua proceſſit
decretum. Semper enim quod decernitur aut pronunciatur intelli-
gendũ eſt ſecundũ articulata, deducta \& quæ in proſecutione fuerunt.
Felin. in c. licet. Heli. num. 28. x. de Simon. Iaſon. in l. ſub prætextu. nnm. 6. C.
de Tranſact. Pariſ. conſil. 113. num. 3. lib. 1.
Ex iis ſententia ſemper decla-
rationem accipit. Gail. 1. obſerv. 66. num. 1. \& rectè ſic colligitur: quæ
non venerunt in litem, ea quoque non ſubintelligenda ſunt in ſententia
Matth. de Afflict. deciſ. 98. num. 8. Ruin. conſil. 135. num. 2. vol. 4. Ex nullo
vero apice hactenus demonſtratum, nec protocollum aut acta indicãt,
de venditione carnis fumo arefactæ actum aut querelam aliquam mo-
tam fuiſſe, Ideo nec eo porrigi poterit decretum. Non leve autem ar-
gumentum ex eo deſumi poteſt adverſus actores, quando in eo conti-
netur multa irrogata Jacob.
Schuſtern/ quod carnem bovinam recen-
tem
friſch juxta pondus vendit. Si peræque carnes fumatas vendere
non licuit, cur non \& id puniiſſent, cum Rei eorumq; anteceſſores eas
ſemper venales habuerint, impunitas ejus certum argumentũ eſt non
factæ prohibitionis.


Sextò, ab adverſo allegantur decreta \& ſententiæ aliæ quæ ſub-
ſecutæ ſunt. At quia nec demonſtratur nec demonſtrari poteſt, un-
quam fuiſſe controverſiam de hac venditione, quæ nunc in litem venit,
tàm male opponuntur, quám prava \& illegitima eſt illarum extenſio
extra ea, quæ in lite, ſuper qua decretum vel pronunciatum, fuerunt.
Et quando ultima decreta ſe referunt ad priora, ea vero ad hanc con-
troverſiam non pertinere ſatis demonſtratum fuit, nec iis plus quam
relatis tribui poteſt. Qui illa decreta pro Actorum intentione comu-
lant decepti ſunt \& decipiunt, ex iis inferentes quæ minimè continent,
Nec enim ſuper quibus controverſum interpoſita, nabuerunt quid-
quam de præſenti lite, ſeu quæ ſub ea verſatur venditione, nec ipſum-
met ullum verbum in eam materiam ſonans continet, Igitur recordari
debent, ut ſententiæ ſtricti juris ſunt ita ſtrictè accipiendas, nec proba-
re, niſi illud quod verbis expreſſe continetur, aut ex verbis de neceſſi-
tate colligitur l. ſi iudex. ff. de his qui ſui vel alien. iur. C. de ord. cognit l. Div.
ff. de Liber. cauſ. Bartol in l. Iulianiis. 5. ff. de Condict Indeb. Cravett. conſil. 188.
num. 6.
Etſi vel ſubeſſet, unde dubitatio aut præſumptio ſuboriri pos-
ſet ſententias de hâc materia accipipoſſe, quam certe juſtam \& funda-

tam
[121]Additio.
tam hic non video, tamen non deberenteæ porrigi, ut ſine manifeſto
tenore privarent reos eo, quod juris libertatisq; communis eſt, \& ipſis
diu non prohibitũ licuit, \& conſequenter magna ex parte panis quo-
tidiani parandi medio. Decet ſic accipere ſententias ut condemna-
tus quam minimum inde incommodum ſentiat Bartol. \& Cravett. d. l.


Septimum petunt ex iis, quæ de die 18. Octobris Anno 1647. co-
ram Camerariis acta \& pronunciata fuerunt. Hæc ipſa ſunt, quæ huic
liti cauſam dederunt. Tunc primum Actores tentârunt venditionem
fumo ſiccatarum carnium diu ſuetam Reis interdicere, antea nunquã
impugnatam, ſicut nullum ejus veſtigium acta, fide digna exhibent.
Quod à Camerariis pronunciatam fruſtrà allegatur, dum legitimis re-
mediis impugnatum, adhuc ſub lite \& diſputatione verſatur. Ideo at-
tendinon debet, antequam confirmatio in ſuperiori judicio facta \& vi-
res rei judicatæ nacta fuit, quia appellatum dicitur. Calderan. conſil. 436.
per tot. Dyn. conſil. 53. num. 4.


Qui inſpexerit protocollum, videbit omnia confuſè acta, cauſã
legitimè non cognitam, ab executione, nempe prohibendo, ſtatim
initium factum, nihil probatum, nthil inter contradicentes eventila-
tum. Ubi porro conſideratur decretum \& in quo fundatur, ſimilis
apparet nullitas. Proloquitur, privilegiis \& judicatis contrariam ideo
prohibendam eſſe eam venditionem. Sed ubi ſunt ea privilegia? ubi
judicata? Nulla lucem viderunt hactenus quæ id de ea ſpecie venditio-
nis dicerent, ut ex ſuperioribus conſtat. Nec ullo verbo vel actoribus
datum privativè jus vendendi fumatas carnes, nec judicatum adverſus
reos, ne venderent. Quo circa ubi erronea eſt cauſa, quæ movet judi-
cem erronea eſt ſententia \& ipſo jure nulla. Marant. de Ord. Iudic in 2.
part. 6. part. princ. numer. 18. Sed Vant. de nullit. ſentent. ex def. proceſſ. num.

28. ſeq. nec magis poteſt valere, quam fundamentum, cui ſuperſtruitur,
reperitur verum Mynſing. reſp. 6. num. 62. cent. 1.


Tandem ſubtiliter ſic infertur, in pluribus decretis poſt permis-
ſionem cortarum ſpecierum addi generalem prohibitionem imactionis
pecudum cæterarum. Hâc vero prohibita, non poſſe non prohibitum
eſſe mercimonium carnis fumatæ, quod ſine illâ uſurpari non poſſit,
tum antecedentis prohibitio excludat conſequens. Sed levius hoc eſt,
ac ut prolixe refutari mereatur. Decreta ſatis oſtendunt \& ratio dictat,

Qnon
[122]additio.
non indefinite mactationem peeudum prohiberi (illa enim proprie ad
opificium carnariorum ſpectat, nec ſine ea aut popinæ ſervire, aut o-
piſicium civibus præſtare poſſunt) ſed illam, quæ cum venditione car-
nis in macello ad pondus conjuncta eſt, unde hæc verba junguntur

Schlachten und Verkauffen. Abunde jam demonſtratum, illam per-
tinere ad carnem recentem, de cujus venditione actum, quando decre-
ta proceſſerunt, ideo non aliter quam de ſubjecta materia accipi que-
unt. Supereſt ut de altero capite præſentis litis ſpeciatim videamus,
concernente pecudum viventium, venditionem. Circa hoc jus pro-
hibendi nullum apparet à parte actorum. Nec en im ſuper iis mercimo-
nium his ullo ſtatuto, privilegio aut ſimili indultu conceſſum eſt, ut
ſoli poſſent idem exercere aut alios ab eo removere. Ad quod proban-
dum ſatis eſt, nullum in id demonſtrari literam aut ſyllabam. Nam u-
bi actor caret jure agendi, inanis eſt actio, \& ille à limite judicii repel-
lendus, etſi nihil à reo opponitur. Felin. ad c., ſuper his numer. 18. x. de
Accuſat. Cravett. conſil. 182. numer. 8.
Ratio hoc cuivis dictat, quod ces-
ſante tali jure ex quo ſoli alicui eſt facultas, ceſſat jus alios prohibendi.
Et ſi accuratius examinabitur hæc res, nec quidem jus id mercimonium
exercendi Laniones habent, nedum ut ſoli exerceant. Haud in ipſorũ
privilegiis ullo verbo ejus facta reperitur licentia ut deficiente lege \&
jus deficit, nec opificio eorum cohæret, imô potius alienum eſt, cum
illi conveniat, mactata pecora \& ex iis carnes vendere macello. Ven-
ditio autem vivorum pecorum non eſt opificii ſed mercaturæ genꝰ nec
in macello fit, ſed ubique. Nec modo deficit á parte actorum jus pro-
hibendi, ſed nec eſt à parte reorum cauſa, eos ab iſto mercimonio ex-
cludendi. Quod enim ad commercia attinet, ſunt illa juris gentium,
liberæ facultatis, nec ex iis alicui quidquam ſine juſta cauſa adimendũ
aut præcludendum l. 1. l. 2. C. de commerc. l. an C. de Monopol. In talibus,
quæ naturali gentiũ jure licita ſunt, eam ex naturali ratione, quæ ſum-
ma lexeſt, petitam uſurpamus regulam. Licitum eſſe \& manere quod
non reperitur prohibitũ. Quando ipſi actores talis venditionis licen-
tiam ex ſuis privilegiis ſeu opificii juribus ſingularibus non habent,
ſed præter hæc ſibi uſurpant quo jure quod ſibi ſumunt, aliis quibus
nullum jus commune aut ſpeciale reſiſtit, prohibent. Æquitatem illã
obſervant quod alteri non invideri debeat, quo ipſimet utimur l. 1. tot.

tit.
[123]Additio.
tit. ff. quod quisque iur. Emunt vendunt alii, qui ſunt in civitate, cur non
debet eadem eſſe horum hominum licentia? Deinde alia in iis, quæ li-
bertatis publicæ aut naturalis facultatis ſunt, habetur regula, nemini
niſi gravi legibusq; comprobatâ ex cauſa eſſe prohibenda. Quetta con-
ſil. 46 num. 13. ſeq. vol. 1. Cognat. in l. 1. num 67. ff. de contrah. Empt.
Sed quæ
hic cauſa? ſane nulla. Mera eſt actorum invidia negantium aliis, quæ
ipſi faciunt, \& cujus prohibendi jus nunquam acceperunt, interdictũ
cupientium, quo plura in ſe commoda derivent, aliis nihil relinquunt,
contra text. in l. hac parte 10. C. de Prox. Sacr. Serin.


Levis omninò momenti ſunt, quæ ad fundandum jus prohibitio-
nis ab adverſa parte adducuntur. Primo ex decreto Ducali ſuperius
ſæpè memorato de Anno 1540. repetitur diſcrimen utriusq; opificii, \&
quod ex eo ſaltem popinæ \& mactationis domeſticæ cura ſit relicta, in-
de prohibitio adjecta actorum collegio non officiendi. Verum jam in
ſuperioribus demonſtratum, quam ad illa pertineat diſpoſitio, quæ
utriusq; opificii Propria, ex quibus ſunt diſtincta. Inter quæ non eſt
mercimonium illud, non ad opificium ſed ad commercium publicum
ſpectans. Deinde nec probârunt nec probare queunt actores, ſui o-
pificii jus eſſe eam pecudum vivarum venditionem, ideoq; nec ex illa
eſt diſcrimen utriusq; collegii. Et ut ſibi ſolis actores eam jure opificii
arrogare non poſſunt, nullibi ipſis conceſſam, aliis in civitare teſte ex-
perientia liberam, ita nec ſub obtentu diſcriminis reis prohibere po-
terunt. Poſitum præterea eſt ante oculos in ſuperioribus, quomodo
ea, quæ jure ſingulari opificii competunt, diſcernenda ſint ab iis quæ
jure liberi licitiq; commercii fiunt, qua ratione etiam, quod per illud
aliquando aliqua aliis peculiariter attribuuntur, inde aliis præcluſa mi-
pimè quæ poſterioris generis ſunt inde adempta ſint. Nihil frequentius
quam unum hominem conſiderari duplici reſpectu, \& prout diverſis
qualitatibus præditus eſt, ſic pro diverſis perſonis haberi. Gail. de Ar-
reſt. cap. 6. Cavalean, deciſ. 23. numer. 13. lib. 5. Gylman in Symphorem. tom. 2.
part. 1. vol. 31. numer. 5.
Status quippe hominis dividuus eſt, \& iſtam
diſtractionem admittit Dauth. de Teſtam. numer. 150. Ex quo evenit, ut
quando plura diverſa concurrunt in eadem perſonâ, perinde ſit \& ha-
beatur, atq; ſi concurrent in perſonis diverſis. l. tutorem ff. de his quib. ut
indian. §. ſi tutor. Inſt. de Inoff. Teſtam. l. cum quædam C. de Admin. tut.
Unde

Q 2etiam
[124]Additio.
etiam fit, ut quod ſub uno reſpectu non competit, ſub altero liceat,
ſub uno non ſolitum, ſub altero exerceatur. Quare quæ aliqui non
exercent ut opifices, ideo non prohibentur exercere ut cives. Jus ſin-
gulare circa aliqua non excludit juris communis beneficia.


Secundo argumentantur de decretis de Annis 1604. 1608. 16. 7.
1647. ſupra allegatis in quibus venditio pecudum aliarum quam in iis
conceſſarum prohibetur. Verum ſæpius jam dictum eſt, \& hic iterum
repetendum, non aliter accipi poſſe \& deberi ea decreta, quam de ea
venditione quæ in contentionem venit, de qua conſtat non vivi ſed ma-
ctatipecoris fuiſſe. Nec vel monſtrata fuit Syllaba, ex qua deprehendi
poſſet illam, de qua nunc agitur, in lite fuiſſe. Deinde verba decre.
torum manifeſta idem oſtendunt, cum omnis eorum tenor ſit de ejus
carnis venditione. Nec dicitur de nudâ venditione, ſed conjungitur
ipſi mactatio, \& verba ita ſe habent
daß ſie ſich deß Schlachtens und
Verkauffens enthalten ſollen/ Quæ in diſpoſitione conjunguntur, con-
junctim quoq; ut locum habeant, requiruntur l. unde etiam pr. ff. de Vin.
act. privat. l. habeat in pr. de Inſtit action; l. 2. §. quod diximus ib. Bartol. ff. ſi
quis caution.
Talia enim connexa ſemper habentur individua. Menoch.
de A. I Q. col. 95. num 5. 9. Cravett. conſil 102. num. 1.
ut niſi omnia verifi-
centur, non habeat locum prohibitio. Iaſon. l. ſed ſiplures. §. filio. num. 3.
ff. de Vulg. \& pupill.
Unde per iſta decreta nec ſola mactatio nec ſola ven-
ditio pecoris prohibita, ſed utraq; ſaltem conjunctim. Nec enim al-
terutra ſolis Lanionibus competit. ſed cum utraq; conjungitur. De-
claratur id ipſum in decreto de die 18. Septembris Anno 1609. ubi re-
fertur quid in eo, quod die 2. Aug. Anno 604. emanarent, contine-
tur, ejusq; obſervantia his verbis jungitur.
Es ſolle vorige E E. Ra-
htes Vorordnung mit ernſt erhalten/ den Haußſchlechtern deß Schlachten
der Boͤcke/ vielmehr aber des andern Viehes zu ihrem Vorkauff verbotten
ſeyn. Quæ allegantur ex iis, quæ die 18. Octobr. Anno 1647. dicta a-
cta \& decreta eadem ſunt, quæ ſub hac lite verſantur, ejusq; cauſam
dederunt, dum ab iis appellatun fuit, tantumq; abeſtut confirmatio
decretorum proceſſerit, ut adhuc lis pendeat, \& quidquid factum im-
pugnetur. Tertio agunt illicitum ſibi arrogare propolium
der Vor-
kaufferey/ quod non modo in benè ordinatis rebuspubl. ſed \& in Steti-
nenſi civitate prohibitum. Non nego ejus prohibitionem ſpectare ut

utilita-
[125]Additio
utilitatem publicam, nec quid annonæ pernicioſiùs, unde damnatum
in Conſtitutionibus Imperii. Verum ejus vitii eſſe hoc de quo impræ-
ſentiarum agitur mercimonium, negandum, nec ulla ratione oſtenden-
dum, præfara ad hanc ſpeciem poſſe applicare Propolia vitioſa \& pro-
hibita ſunt illa mercium aucupia queis aliqui iſtas omnes ad ſe traſſere,
ideo ne in foro, niſi apud ſe, venales ſint, impedire ſatagunt, quo pe-
nes ſe ſit precii arbitrium, nec alia emendi occaſio. Hoc ut ad flagel-
landam annonam ſpectat illicitũ \& monopolii ſpecies eſt. At tale non
evenit in præſenti ſpecie. Non enim rei ſibi hoc ſumunt, quod ſoli ve-
lint emere \& vendere pecudes, ſed ſibi cum aliis permitti intendunt, i-
deo in re plane licitâ verſantur. Deinde cum id exercent, eo plures
erunt in civitate, qui annonam augent \& præcia imminuunt, ut ſic non
noceatur ſed multum commodetur annonæ. Quo plures ſunt qui ad-
vehunt \& vendunt, eo copioſior \& ideo vilior annona erit. Ideo \& ces-
ſat ratio propolii
der Vorkaufferey/ quam Rei admiſſi ad hoc commer-
cium removent, futurum alias apud actores, quibus occaſio ex pro-
hibitione foret inducendi monopoliũ, \& pro lubitu preciũ ſtatuendi.
Ut hoc inſpecto vero dici poſſit, quod in Reis malè \& incongrue ar-
guitur, hoc actores intendere, aut certe, ſi petitis illorum locus erit,
conſecuturum. Porro nemo non videt, quanta iniquitate utantur
Actores hoc argumento, dum id cupiunt ſibi relictum. Si ex eà ratione
quæ adducitur, non permittenda erit Reis venditio, magna impuden-
tia erit ab actoribus iſtam ſibi aſſeri, dum idem factum, eadem ejus ra-
tio eſt. Non admittendi aut audiendi ſunt in aliis accuſantes quod ipſi
faciunt aut cupiunt 6. pen. x. de Accuſat. l. qui accuſari ib gloſſ ff. eod. Bar-
tol. in l. 1. ff. quod quis[ꝙ́] iur.
Quando verò ex ſupra ſcriptis manifeſtum
reor, à parte actorum jus prohibendi nullo modo eſſe fundatum, à
parte vero reorum nullam juſtam rationem, cur prohibeantur, quod
non eſt alieni opificii peculiare jus, ſed liberi commercii \& libertatis
naturalis, ſeeure concludo quidquid viſum aliis, ex jure, æquitate \&
utilitate publicâ non eſſe, ut reis fiat interdictum, ſed abſolvendos \&
in poſſeſſione vel quaſi hactenus uſurpatæ venditionis re-
linquendos imò \& defendendos
eſſe.


Q 3Reſpon-
[126]Additio

Reſponſum VI.


AMbigua de Joachin N. N. à collegio Sutorum excludendo con-
troverſia eſt, cui hæc facti ſpecies cauſam dedit. Jlle poſt mor-
tem Jacobi
Dacken/ Sutoris in Civitate Stetinenſi â vidua ejuſ.
dem in miniſterium officinæ Sutoriæ aſſumtus, poſtquam huic
ſtuprum intuliſſet, quaſi eandem in uxorem ducturus celatâ impræ-
gnatione petit ſe aſſumi in collegium. At ubi ob ſpem nuptiarum cum
vidua receptus erat, mox apparet, hanc dudum, antequam ſponſalia \&
jura opificii peteret, intra annum luctus ab eodem vitiatam, impræ-
gnatam \& utramq; perſonam ſtupri ream eſſe. Quo circa Collegium
Sutorium ipſum putat indignum ſuo ordine \& opificii juribus, tum
quod fœmina, cujus cauſa in iſtum receptus erat, iis ſe indignam red-
diderat, tum, quia ipſemet turpis fac inoris reus, remotionem move-
ri videbatur, tum deniq; quod ob turpitudinem conjugis illum exclu-
di ſtatuto conveniebat, cujus hæc in Rotulo Jurium Sutorii Collegii ab
Jlluſtrisſ: Principe confirmato habentur verba:
Daß niemand in unſer
Geſellſchafft eine Haußfrau haben ſolle welche ſich ungebuͤhrlichẽ Handels
oder unrichtigen wercke uͤbet; Wer darwieder ihun/ oder beſchlagen wuͤr-
de/ derſelbe ſoll aus der Geſellſchafft oder Ampt geſtoſſen werden. Remo-
vit itaq; \& prohibuit exercere ea, quæ ad opificium ſpectabant; Sed cũ
remotus de eo apud Senatum conquereretur, id impetravit, ut pen-
dente lite relinqueretur in poſſeſſione vel quaſi opificii, an vero re-
movendus ſit, nec ne, ad ulteriorem diſcuſſionem remitteretur. Meam
de eoconſcribere rogatus ſententiam, \& ſub ductu S. S. Spiritus, cujꝰ
auxilium imploro, exprimere ſatagens, id inquirendum duco, an ſa-
tis juſta à Collegio excludendi cauſa adſit? Ex hac enim ſtatuendum
eſt, jure an injuriâ facta ſit excluſio, indeq; de ceteris omnibus, quæ
circa hanc controverſiam accidunt, capiendum erit judicium.


Prima fronte videbitur forte ob id, cujus inculpatur prænomi-
natus N N. ejusq; uxor, injuſte remotionem fieri. Prima dubitandi
cauſa eſt, quod excluſio ê Collegio non ob quodvis delictum fieri po-
teſt, ſed tale ſaltem, unde infamia irrogatur. Eſt enim illa pœna non
levis, ſed ex quâ ordine moti infames redduntur. l. etſi ſeverior. 3. C. ex

quib.
[127]Additio.
quib. cauſ. infam: l. 1. l. 2. C. de his qui in Exil. dæt. Marq. Freher. de Infam. l.
3. cap. 4. n. 6.
At ſtuprum non inferre ſtupratori aut fœminæ ſtupratæ
infamiam, Jcti opinantur.


Secundo pœnas non promiſcue infligere oportet, ſed ex præſcri-
pto legis, ideoq; ubi ex lege non reperitur expreſſe \& ſpecifice pœna
impoſita, injuſte irrogabitur. l. ad ſi quis. §. Divus. ff. de religioſ. \& ſumt.
fun. Nov. 2. cap. 3. verſic.
Sicut enim patres. verb. nec quælibet eſt lex
tale aliquid dicens. Menoch. Conſil. 607. num. 11. \& Conſil. 808. num. 27.
Honded. Conſil. 72. num. 8. vol. 1. Surd deciſ. 200. num. 1. præſertim pœna
privationis alicujus rei vel juris non aliter locum habet, quam ſi in jure
reperiatur expreſſum. Novell. 115. cap. 3. Novell. 2. cap. 3. Menoch. l. 2. de
A. J. Q lib. 2. caſ 275. num. 1. Iaſon. in l. ne[ꝙ́] pactio. num. 12. C. de Tranſact.

Schrader. de Feud part. 1. quæſt. 3. num. 7. At nullo jure conſtitutum eſt,
ut qui ſtuprum intulit fœminæ, indignus aut incapax habeatur opifi-
cii, aut in Collegium receptus, poſt illud repertum reſcindi debeat.


Et eò minus tertiò videtur ad eam ſeveritatem concluſionis in
hoc caſu deveniendum eſſe, quoniam præfatus N. N. cum fœmina,
quam per ſtuprum imprægnaverat, poſtea matrimonium contraxit,
per quod ſubſecutum omnis culpa \& macula aboletur, omne vitium
purgatur, ſicut illud jurisfictione retrahatur \& perinde habeatur, atq;
ſi ante carnalem copulam contractum ſit. cap. tant a. ib. gloſſ. Panorm. num.
4. \& 7. \&. Conaniſtæ omnes. x. qui filii ſine legit: Gail. 2. obſ. 141. num. 2. Tira-
quell. in l. ſi unquam. C de revoc. donat. verb. ſuſceperit. num. 71. \& 98.
Jdq;
putatur procedere non tantum quoad liberos ex tali concubitu natos,
quos per ſubſequens matrimonium legitimari \& legitimorũ jura nan-
ciſci, ideoq; legitimis per omnia æquiparari certum eſt. Novell. 12. cap.
fin. Novell. 74. cap. 1. \& 2. Novell. 92. 8. S
ed \& quoad ipſos conjuges ſeu
parentes, quorum macula ex anticipato concubitu per ſubſecutas nu-
ptias deſinit. Johan. Lup. in Tr. de Matrim. \& legitim: part. 2. num. 24. \&
ſeq.
Unde exiſtimatur legitimato per ſubſequens matrimonium teſti-
monium dari poſſe, quod ex probis honeſtisq; parentibus natus ſit.

Daß er von frommen ehrlichen Eltern/ und aus einem unbefleckten/ rei-
nen und keuſchen Ehebette gebohren. Vid. Carpzov. in Iurisprud. forenſ.
Romano-Saxon. part. 2. Conſtit. 6. de fin. 15. Richter. Deciſ. 80. num. 15.


Quartò, in termiuis ita traditur, \& deciſum legimus, non minꝰ
in
[128]Additio.
in Collegium opificum recipiendum eſſe, multo minus excludendum,
qui duxit uxorem, quam ante imprægnaverat Carpzov. dict. tr. Con-
ſtit. 6. defin. 13.
ubi aliquot reſponſa Scabinatus Lipſienſis in eam ſenten-
tiam addit. Richteri. dict. deciſ. 80. num. 18. ubi refert ab Jctis Juridicæ
Facultatis in Academia Jenenſi ita aliquoties reſponſum. Quæ deci-
ſiones Clariſſimorum collegiorum in terminis videntur pluris facien-
dæ, quam hominum imperitorum opiniones.


Quinto, facit ea Jctorum ſententia, quam ex ſuperioribus colli-
gunt, quod qui ab alio imprægnatam ducit in matrimonium, ê colle-
gio removeri non debet. Vid. Carpzov: dict. Conſtit. 6. defin. 14.


Sextam dubitandi rationem præbet, quod communiter dicitur,
ex quo jus divinum ſanxit, ut ſtuprator aut ducat aut docet ſiupratam
Exod. 22. v. 16. 17. Devt, 22. v. 28. id ſaltem injungendum delinquenti,
nec alia pœna ſtuprum eſſe afficiendum, ideo nec in terris imperii ul-
tra puniri ſtupratorem. Salycet. in l. eum qui duos, num. 3. C. ad L. Jul.
de Adulter. Coler. part. 1. deciſ. 176. num. 87. \& ſeq. Anton. Teſſaur. deciſ. 3.
num. 3.
Damhouder. in Prax. Crim: cauſ cap. 92. num. 6 Eademq; in
hoc eſt ratio virginis \& viduæ ſtupratæ. Menoch. de A. J. Q. l. 2. caſ.
288. n. 2.
Damhouder. dict. cap. 92. num. 3. Pet. Gregor. Tholoſan. in Syn-
tagm. lib. 36. cap. 9. n 1.


Septimò, Etſi ſtupri id eſſet meritum, ut rei redderentur in fames,
aut excluderentur ex Collegiis, non tamen referendum id eſſet ad im-
prægnationem ſponſæ, quam pro ſtupro haberi non oportet. Carpzov.
in Prax. Crimin. part. 2. quæſt. 69. num. 47. Stuprum enim dicimus, quod
extra conjugium in virginem aut viduam honeſtam committitur l. 6. §.
1. ff. de adulter.
at quandoquidem nuptias non concubitus ſed conſenſꝰ
facit. l. nuptias 30. ff. de reg. Jur. l. ſufficit. ff. de ſponſal. Sponſus \& Sponſa ex-
tra conjugium eſſe non cenſentur, ſed pro marito \& uxore habentur
tam jure divino. Deut. 22. v. 23. Matth. c. 1. v. 18. \& ſeq. quam humano
canonico cap. 1. \& ſeqq. 27. quæſt. 2. cap. ſi inter. x. de Sponſal. \& Civili, l. ſi ut
certo.
§. interdum. ff. Commad. l. ſi ſponſa. ff. de Jur. dot. l. lex Julia. ff. de fund.
dotal. l. aſſiduis §. 1. ff. qui pot. in pign.
Ex ea ratione longe mitius agitur
adverſus perſonas deſponſatas ante ſacerdotalem copulationem ſe
commiſcentes, vid. Carpzov. in Jurisprud. forenſ. part. 2. Conſtit. 27.
Defin. 12.


Octavò
[129]Additio.

Octavò honori matrimonii id deberi exiſtimatur ut pœna pro-
merita remittatur, ſicut conſtat adulterii, ut ut longe gravioris crimi-
nis ſupplicium non irrogari, ſi conjux intercedat, quo conjugio ſuus
honor remaneat. Damhouder. in Pract. Criminal. cap. 89. n. 45. Hejus.
Illuſt. quæſt. 29. in fin. part. 2.


Nona dubitandi ratio eſt, quod licet quædam macula ſupereſſet
in perſonis quæſe ante nuptias carnaliter miſcuerunt, non tamen ſuffi-
ceret ad eas excludendas ab opificio, perinde ut indignas reddere ſo-
let honorabili officio. Cum multum inter hæc interſit, nec ab uno ad
illud, præſertim in iis, quæ dignitatem concernunt, argumentum va-
leat. Quia opificia non continent dignitatem aut tale quicquam, cui le-
vis macula impedimento eſſe queat.


Decimo, etſi videripoſſit N. N. ſe indignum reddidiſſe collegio,
quod intra annum luxus nupſerit, \& cum ſponſa concubuerit, quod
prætor infamia notandum cenſuit. l. 1. l. genero. ff. de his qui not. infam.
Attamen inter omnes conſtare putatur, cum jure divino viduis alia li-
centia data reperiatur. vid. Epiſt. Paul. 1. ad Corinth. 7. \& ſacri canones ab
eo receſſerint. cap. pen. \& ult. x. de ſec: nupt. id jus in uſu eſſe deſiisſe,
nec am-
plius inter nos obſervari. gloſſ. in l. liberorum. ib. Bartol. ff. de his qui not. in-
fam.
Præterea ſi in uſu adhuc eſſet, tamen juſtius videbitur in hoc ca-
ſu, ubi ratio illius ceſſat, ei locum non eſſe, cum ad evitandum ſangvi-
nis ſeu ſeminis turbationem ſub infamiæ metu à præmaturis nuptiis ho-
mines deterrantur. l. liberorum. 11. §. 1. ff. dict. tit. ideo[ꝙ́]. ubi illa non me-
tuenda eſt, intra annum luctus ſecundæ nuptiæ liceant.


Undecimò memoratur, cum in aliis collegiis, tum etiam in his i-
pſis Sutorum receptos \& non excluſos eſſe ſtuprireos. Jdeo non ap-
paret, qua æquitate erga præſentem reum ea acerbitas ſtatuatur, ut ab
iſto, cum tamen longe minus ac alius ſtuprator deliquerit, exul eſſe
debeat. Æqualitas in omnibus ſervanda eſt, l. pen. C. Commun dividund.
\& in paribus cauſis paria iura deſiderantur cap. in pari. de Reg. Jur. in 6.


Duodecimò, pro reis allegatur placitum collegii ſeu ſeniorum
ejus, dum ſcivere imprægnatam à ſponſo fœminam \& nihilominus re-
ceperunt: Sciens enim \& non contradicens, multo magis recipiens,
intelligitur conſentire. cap. qui tacet. ib. Dec: Cognol. x. de Reg. Jur. l. fide
inſſor. §. pater. ff. de pignor, act. l. ſi hypothecas C. de remiſſ. pignor. \& onane ius

Rquod
[130]Additio.
quod actui opponere poſſet, remittere. l. ſi filius. ib. gloſſ. \& Dd. ff. ad SC. Mace-
don. Clement. 1. de Provinciat. quare ſemel probatus reprobari nequit. l. Pom-
ponius. 9. ff. de Neg. geſt. l. licent. 12. C. de Aſſeſſor. \& Domeſtic.


Decimam tertiam dubitandi cauſam ſuggerit modus in ſtatutis intelli-
gendis \& admittendis adhibendus, cum conſtet non aliter ea valere ac
intelligi, quam quatenus rationabilia ſunt. Jdq; etiam pertinet ad ſta-
tuta opificium. Etſi enim collegia eorum jure talia de rebus ad iſta
pertinentibus condendi gaudent. l. ult. C. de Jurisd. omn. iud. l. 2. fin. C.
de conſti. pecun-Bartol. in l. omnes populi. num. 6. ff. de Juſtit. \& Jur. ibid. Ja-
ſon. num. 37.
Condita tamen non valent ſi juri divino atq; natutali ſunt
contraria vel irrationabilia, vel cum aliorum iniquo præjudicio con-
juncta. Jaſon in l. dicta. omnes populi num. 27. \& ſeqq. nec ut in uſum deve-
niant, perverſa conſvetudine effici debet. Möller. l 2. ſemeſtr. cap. 15.
Etſi vero ſtatutum exſtet, quod ob uxoris turpitudinem maritus remo-
veri debeat, ex collegio, ratio tamen jubet, id non aliter accipi, quam
ſi ex eo or iatur, unde Maritus ejuſdem merito fiat particeps \& correus,
ut ſimul pœnam mereatur, veluti ſi ux or adulterium committat, \& ma-
ritꝰ tolerando lenocinii reus fiat; ubi nihil Criminis in marito repe-
ritur, eum ob delictum uxoris caſtigari rationi non convenit. l. aliud
eſt fraus, 131. ff. de verb. ſignif. l. ſancimus. 22. C. de Pœn. l. ſi ideo. 5. ib. Bald C.
de his quibus ut indign.


Decimo quartò ſtatutum in quo ſe fundant, qui remotionem in-
juſtam putant, videtur ſaltem pertinere ad turpitudinem, quæ deriva-
tur ex facta uxoris in maritum, \& perpetuo durat. Ea enim quæ deſi-
nit \& aboletur, poſtea non ampliꝰ nocere debet. l. Imperator. 8 ff de Poſtul.
l. etſi ſeverior. 3. C. ex quib. cauſ. infam. l. 1. C. de his qui in exil.
At poſt ma-
trimonium contractum abolitam eſſe turpitudinem credibile eſt, cum
id, ut ſupra dictum, omnia vitia purget.


Quam ſpecioſa autem hæc ſunt, \& pleraq; juris textibus \& ſen-
tentiis ſuffulta, indeq; in genere conſiderata facilem applauſum aſſe-
quentur, tam minime ſi, ut oportet, ſpeciei applicantur, ſufficient ad
improbandam factam à Collegio excuſſionem. Jd quod eo clarius elu-
ceſcet, ſi prius rationes, ex quibus illa defenditur, diſpiciamus. Quas
ceteris longe potiores magisq; probabiles nemo non fatebitur, præ-
ſertim ſi collegiorum, in qua coiêre publico permiſſu opifices, jura \&

mores
[131]Additio.
mores recte conſiderentur. Secundum iſta enim hanc quæſtionem
examinare atq; decidere, non autem ſolum ſpectare oportet, quid jure
communi conveniat. Huic enim per iſta derogari conſtat. Jaſon. in l.
omnes populi. num. 37. \& ſeq.
Möller. dict. cap. 15. Angel. in §. ius autem ci-
vile 4. num. 4. Inſtit. de Jur. Nat. gent. \& Civil.
Jd verò in maritimis
Anſeaticis civitatibus, in quas non poſtrema Stetinum eſt, generali
conſvetudine circa opificia præſertim majora ê quibus Sutorium ha-
betur, receptum \& approbatum reperimus, ut quo omnia in iis hone-
ſte, decenter, \& quiete procedant, nemo recipiatur, niſi qui honeſte
natus, honeſte præteritam ætatem tranſegit, honeſtè Collegii jura im
petrat, \& poſt impetrata honeſte ſe gerit. Cum maxima pars civilis ſo-
cietatis in urbibus conſiſtat in iis, qui opificia exercent, ideoq; eos
intra honeſtos mores \& pacatam vitam contineri, ad tranquillitatem
publicam maxime pertine at reipubl. intereſt, quam rigidiſſime id ob
ſervari, ut nec recipiatur, quam qui honeſtæ novitatis \& ante actæ vitæ
teſtimonia proferat, \& receptus poſtea honeſtis moribus degat. Jnde
quidquid pro eo obtinendo faciunt \& amplectuntur opifices, magi-
ſtratus pro ea, quæ reip. debetur cura tueri \& promovere decet. Ut eò
ſanctius curetur \& obſervetur, jura collegii \& cum iis quædam jurisdi-
ctio \& poteſtas in collegiatos permiſſa ſunt. Jmo inter Collegia Ci-
vitatum Anſeaticarum ea honeſta \& valde utilis introducta \& probata
eſt communicatio, ut invicem quaſi obſervatores \& cuſtodes ſint, eo-
rum quæ ſervari debent, indeq; quæ ſe indignos collegio in una civita-
te reddunt, in nulla ad mitcunt ad opificia, \& ſi tales conniventia colle-
gii toleret, ceteræ non admittendo miniſtros \& diſcipulos, qui ex iſto
proveniunt turpitudinis fomenta ſevere caſtigent, quo nempe honeſtas
eò ſanctius ubiq; obſervetur, nec tranſgreſſioribus promeritas pœnas
evadendi aut contumacibus effugia quærendi occaſio ſuperſit. Jnde
inter opificium collegia honeſtatis rigidiſſima placet obſervantia, quæ
multis in locis in proverbium abiit, ut dicatur:
Die Ambter und Zunff-
ten in den Staͤtten muſſen ſo rein ſeyn alß wenn Sie von den Tauben geleſẽ.
Jtem: Waß unehrlich koͤnnen die Ambter nicht leiden. Hoc velut præ-
ſentis cauſæ principio præmiſſo, atq; ut immoto fundamento ad ejus-
dem definitionem locato, facile apparet, non injuſte ab opificio ex-
cludi eum, qui non honeſte, antequam reciperetur, vixit, aut non ho-

R 2neſte
[132]Additio.
neſte vel non debito modo jus collegii impetravit, vel cum impetras-
ſet, turpiter egit, præſertim ſi ſtatuto quodam ſpeciali \& certa cauſâ a-
licujus remotio approbetur. Multiplex verò ratio remotionem ab o-
pificio juſtificat \& urget.


Primô enim, id quod in recipiendis primum \& ſemper neceſſa-
rium eſt, ut vitam anteactam honeſte tranſegerint, ejusq; teſtimonia
afferant, deeſt reo, ideoq; ſine dubio pro incapace illius juris \& colle-
gii, in quod niſi qui honeſtæ vitæ \& famæ ſunt, recipi non debet. Quod
autem incapax vel indignus per errorem aut fraudem aſſecutus eſt, id
eidem merito aufertur. tot. tit. ff. \& C. de his quib. ut indign.


Secundo certum eſt, ſi ſeniores Collegii ſciv iſſent, reum inquina-
tum iſtâ vitiorum macula, quam facinoris eventus detexit, nullo jure
potuiſſe compelli, ut eum reciperent in collegium, ſed merito excluſis-
ſe. Nec enim magiſtratus aut juſtæ illorum excluſioni indignari, aut
male meritum ope ſua ſublevare potuit. Quando vero ille celavit cri-
men, ſe ut honeſtum virum \& nullius criminis reum fimulavit, atq; ita
jus opificii impetravit, iniq; ex ſua fraude \& diſſimulatione veri id lu-
crum habebit, ut invitis collegis remaneat ſub ſocietate, in quam à
conſciis nunquam receptus eſſet. Fraus ſua nemini prodeſſe debet. l.
ſed \& ſi 11. §. 1. ff. ad exhib.
ideoq; nec permittendum, ut propter callidi-
tatem quis jus vel actionem habeat, l. ſi remunerandi. 6. §. fin ff. Mandat.
quin potius obviandum fraudibus. l. qui ſub prætextu. 9. C. de SS. Eccleſ.
\& præcavendum, ne quis impune fraudem patiatur. l. ſi longius. 18. §. 1.
ff. de Judic:


Tertio, cum ea conditione opificii jus petiit \& præcepit, quod
viduam prædeceſſoris fui ducere velit, ſeu ut phraſis vulgara habet.

Hat auf eines Meiſters Witbe das Ambt geeſchet. Huic vero conſe-
quens, ut ſi vidua indigna \& incapax ſit jurium \& beneficiorum colle-
gii, nec per eam id impetrare queat qui ſub conditione deſinat, quod
ſub ea conceſſum. l. ſi quis fundum. 37. ff. de contrah. emt. l. qui heredem.
Mævius. ff. de condit. \& demonſtrat. l. pecuniam. ib. Alexand. num. 4. ff. ſi cert.
pet.
At illa quæ duranteviduitate ſtuprum patitur, ex collegio opificũ
excludi meretur, in quo poſt obitum mariti manſit. prout hoc. ê pluribus
rationibus confirmat.
Carpzov. in Electoral. reſponſ. l. 6. tit. 10. reſp. 100. per tot.
Et quod illa meretur, id per jus \& æquitatem ſimul luit reus, cum iſti

cauſam
[133]Additio.
cauſam dederit, \& delicti ſeu turpitudinis correus ſit, ut improbare mo-
res non poſſit, quos ipſe cotrupit. l. cum mulier. 47. ff. ſolut. matrim.


Quarto ex ſtatuto ſeu privilegio, quod ex conceſſione Am-
pliſſ. Senatus, confirmatione Jlluſtriſſ. Principum habet Sutorum col-
legium, comprobatur ea remotio, quæ irrogatæ eſt reo, cum expres-
ſe in illo diſponatur, quod nemo in collegio tolerari debeat, cujus
conjux indecentis vitæ \& injuſtarum actionum rea eſt, ſed ſi quis mani-
feſtus fuerit, talem habere conjugem, ejiciatur ex ſocietate. Quis ve-
rò dubitabit, Rei uxorem per levitatem, impudicitiam, ſtuprum in vi-
duitate haut diu poſt prioris mariti obitum admiſſũ contractas etiam
intra annum nuptias, in juriam defunctô. ignominiam liberis illatam,
turpiter, inde center \& injuſte egiſſe. Mulier in viduitate vivens in
primo matrimonio conſiſtere intelligitur. l. ſi fin. verſ. ſive in primo. C. de
bon matern. l. fœminæ 8. ff. de Senatoribus l. filii 22. §. ad municip. \& indurare
creditur. Nov. 22. cap. 20. §. 1.
exinde ut eo intuitu vidua privilegia, digni-
tatem, \& jura defuncti mariti retinet. l. fin. 16. Bartol. C. de privileg. ita ſi
levitate, impudicitia \& ſtupro famam commaculet eam turpitudinem
admittit, idemq; mæretur incommodum \& ſupplicium, quod infligẽ-
dum, ſi vivo marito ita peccaret. Si igitur nihil aliud commiſiſſet, ta-
men ex ſtatuto ſufficeret, quod \& talem fœminam non gaudere ſinit be-
neficiis opiſicii jus commune. ut tradit Carpzov. dict. Reſponſ. 100. n. 13.
in fin.


Quintò cum ex ſtatuto maritus ob delicta \& turpitudinem uxo-
ris ex collegio ejici debeat, quanto magis, ubi \& ipſe deliquit ac ma-
culam contraxit, merito idem patietur? Jd quod rationi non modo,
ſed \& conſvetudini convenit, ut per ſonæ turpibus facineribus inquina-
tæ ab opificum collegiis excludantur. At non unum crimen commi-
ſit. N N nec levi nota adſperſus eſt. Grave crimen eſt viduæ, quæ in
matrimoniali habitu fuit, attentare pudicitiam. l. item apud. 15. §. ſi quis
virgines. 15. ff. de Iniur.
Gravius eſt inferre ſtuprum, id quod maximis
ſubjacere caſtigationibus ait Jmp. in Novell. 19. c. 3. princ. Graviſſimum
autem redditum, tum ex tempore, quia illatum antequam maritum
elugeret, tum ex perſona, cum vidua opificis eſſet, mater quinq; libe-
rorum, quorum magis intereſt à parentibus relinqui honeſtam memo-
riam, quam amplam hereditatem, tum ex debita fide. Receptus enim

R 3erat
[134]Additio.
erat in miniſterium officinæ, cui ut famulus inſerviret, ideoq; fœmi-
nam ut dominum colere \& venerari, eiq; omnem fidelitatem præſtare
debuit. Turpe eſt eam fidem fallere. l. 1. ff. de Conſtit. pecun. \& ei perſonæ,
quæ honeſta ac ſancta eſſe debeat. l. liberto. 9. ff. de obſeq. parent. \& patr.
tantam fœtidatem inferre. Creſcit turpitudo facinoris ex noxa, dum
ex iſto pluribus irrogatur ignominia. Prima credit autori, ut in ſe-
quentibus oſtendetur. Altera fœminæ, ad cujus infamiam ſpectat at-
tentata pudicitia. l. 1. §. omnem 2. ff. de iniur. nedum ubi tam fœdum ſtu-
prum commiſſum. Tertia defuncto marito, quem velociter denunci-
avit. Novell. 39 cap. fin in princip. ad quem non poteſt non pertingere in-
juria, per maculam viduæ, quæ ejus imago eſt, \& ut thorum continu-
are, ita \& cum in viduitate ſcelere inquinatur, commaculare cenſetur.
Quarta liberis prioris matrimonii, ad quospertingit injuria, quæ his
fit, in quorum poteſtate, aut ſub quorum affectn ſunt. l. 1. §. item aut 3.
ff. de iniur.
iiq; partu matris improbo injuriati ducuntur. in Novell. 30. cap.
fin. in princ.
Quinta collegio, quod fœtidorum membrorum acceſſio-
ne in communionem contumeliætrahitur. Si vero ob egregium facinus
ex collegio reum excludendi jus eſt, ſicut id controverſia caret, utiq;
hic tale deprehenditur, quod illud meretur.


Sextò, conſtat ob leviora facinora juſtam haberi excluſionem
collegio, veluti ob furtum, ſicut nemini aliquando judicatum. At tur-
pius facit, qui ſtuprum honeſtæ infert fœminæ, ac qui furtum fecit. l. ve-
rum. 39. in fin. ff de fuit.
Eoq; minus de hoc dubitandum, quia ſepti-
mò juris non incogniti eſt, ex ſtupro ſtupratori irrogari infamiam. Jd
quod expreſſo textum l. etſi libidine. 25. C. ad L. Jul. de Adult. confirma-
tur, ubi diſtingvitur, inter compreſſam fœminam liberum \& ancillam,
\& ob hanc vitiatam, dicitur ſententiâ gravatam potius opinionem,
quam afflictam infamiâ; at certo argumento innuitur: ſi libera ſit ſtu-
prata, in famiam ſequi, indicat idem textus in d. l. verum. 39. ff. de furt.
ubi ſtupro ignominia tribuitur, quâ voce infamia ſignificatur. l. nullum.
14. C. ex quib. cauſ. infam.
Nec mirum. Æquiparantur enim ex l. Julia a-
dulterium \& ſtuprum noneſtæ fœminæ. l. inter liberos. 6. §. 1. ff. ad L. Jud.
de Adult.
Jndeq; de hoc etiam publicum judicium publicamq; infamiã
eſſe concluditur. Marq. Freher. in Tr. de infam l. 3. cap. 16. num. 21. cum o-
mnia publica judicia infament. l. infamem. 7. ff. de Publ. Judic. Diſtin-

gvunt
[135]Additio.
gvunt quidem aliqui inter infamiam juris \& facti, ſeu quæ lege irroga-
tur, \& quæ ex opinione hominum graviorum naſcitur. Et ex hac ſtu-
prum ſaltem ignominio ſum eſſe concedunt. Jnſpectis vero ſupra alle-
gatis legibus id factum apparet. Et licet concederetur, ſaltem ex facto
ſeu opinione hominum ſtuprum onerare pudorem, tamen non minus
inde ex collegio, quod non niſi honeſtos viros continet ſtuprator ex-
cludendus eſſet, quam inde peræq; infamis fieret. Jnfamia enim de-
finitur læſæ dignitatis ſtatus, legibus ac moribus reprobatus, l. cogni-
tum. 5. ff de var. \& extraord. cognit.
ideo, ut quis infami habeatur, non
ſolum ex legibus, ſed etiam ex moribus \& judiciis rationabilibus ho-
neſtorum virorum ſtatuendum. Heig. part. 1. quæſt. 21. num. 34. Quod ho-
die apud plerosq; iſti delicto facilis contingit venia, \& multis idem ju-
dicium, quod apud Terentium in Adelphis legitur: Virginem vitiaſti,
quam te jus non fuerat tangere, jam id peccatum primum magnum \&
humanum tamen, facere alii ſæpe idem boni; inde non decedit vel cri-
mini turpitudo vel legibus \& honeſtis viris ſua cenſura. Jnter opifices
id pro gravi \& amiſſione juris collegii plectenda haberi ex communi
opinione conſtat. Non ita, uti per jus Lubeccenſi iſti crimini detra-
cta eſt infamia, ſic \& per mores civitatis Stetinenſis hoc conſtat.


Octavò alia accedit infamia ex eo, quod intra annum luctus
ſtuprum viduæ illatum \& nuptiæ inita ſunt. per text. in l. 1. verb. cumve
ſciens quis uxorem duxerit. ff. de his qui not. infam. l. decreto. 15. C. eod.


Nono, honeſtas quæ primo præcepto juris continetur. l. iuſtitia.
10. n. ff. d. J. \& J.
id exigit, ut diſparis conditionis ſint, qui honeſte vi-
vunt, \& qui facinorum turpitudine ſtatum ſuum inquinant. Nec ſer-
vabitur iſta, ſi in eadem ſtatione utriq; eodem jure beneficiis \& lucro
fruentur.


Decimò, non poteſt cuſtodiri honeſtas \& diſciplina opificiorum,
ſi criminum rei eorundem jura nihiloninus obtinent, quam ſtrictisſime
ſervari publice intereſt. Multum turbarum accedet reip. ex eo, quod
iſti decedit. At unicum ejus vinculum \& nervus eſt, ut qui turpiter vixe-
runt, ii exeſſe cogantur, indeq; juventus eo terrore ad adoleſcentiam
honeſte caſteq; peragendam commoveatur. l. capitalium. 28. §. pen. ff. de
pœn.
Unius pœna metꝰ multorũ eſſe poteſt. l. 1. C. ad L. Jul. repetund. At

impuni-
[136]additio.
impunitas \& conniventia irritamentum eſt ſcelerum, ideoq; nulli ac-
commodanda. l. quisquis. §. 1. C. de Poſtuland.


Undecimò, ſicut hodie, proh dolor, laſciva \& petulans juven-
tus ad nullum crimen, quam attentationem pudicitiæ \& ſtupra proni-
or eſt, \& fere inter peccata non numerat impudica indeq; ea frequen-
tiſſima fiunt, ita ad reip. utilitatem ſpectat, adeoq; non æquum modo,
ſed \& neceſſarium eſt, talium maleficiorum ſupplicia exacerbari, quo-
ties multis perſonis gliſcentibus exemplo opus eſt l. aut facta. 16. §. fin.
ff. de pœn.
Vix poſſibile erat caſtitatem \& honeſtatem in collegiis opiſi-
cum ſervari, ſi idem præmium maneat fœdos \& honeſtos, nec pœna e-
oſdem diſcernat


Duodecimò, ad deciſionem multum faciunt exempla aliorum
collegiorum in Civitate Stetinenſi, dum conſtat, ab opificiis quoſdam
remotos, quod ſtupri commiſſi rei fuerant, ut ut id vitium nuptiis e-
mendare conati ſint. Etſi enim legibꝰ \& non exemplis judicare oportet.
l nemo, 13. C. de ſentent. \& interloc. Attamen ab his legitimum ducitur ar-
gumetũ, quid juri magis conveniat, Bartol. in d. l. nemo. Alexand. ad l. 1.
num. 12. de offic. eius cui mand. quo[ꝙ́] conſvetum ſit. Menoch. lib. 2. de Arbitr.
iud. quæſt. lib. 2. caſ. 81. num. 3.
quod enim permittente magiſtratu alias
factum reperitur, id ex exemplo impoſterum juſtum præſumitur. Innoc.
in cap. cum Apoſtolica x. de his quæ fiunt á prælat.


Decimo tertiò, obſervantia vicinorũ locorum ad jus opificiorũ
\& quæ eorum cauſa habentur collegiorum; demonſtrandum maximo-
pere pertinet. Conſvetudines enim de loco ad locum vicinorum, non
habentem diſſimilia jura, porrigi debent. Anton. Gabriel. commun. con-
cluſ. lib. 5. de præſcript. concluſ. 7. num. 15. Rauchbar. part. 1. quæſt. 32. num. 15.

Unde \& ſtatuta \& vicinarum urbiũ jure \& conſvetudine interpretamur.
l. de quibus ff. de legib. Cravett. Conſil. 118. num. 3. \& 4. Menoch. Conſil. 9. n. 22.
lib. 1.
Et quidem id circa opificia eò magis obtinet, quod in urbibus
Hanſeaticis non modo paria ſint eorum jura \& mores, ſed etiam pro
iis exacte ſervandis quædam communicatio \& neceſſitudo. At alibi ob
ſtuprum honeſtæviduæ illatum excluſos eſſe facinoroſos à collegiis te-
ſtari poſſum.


Decimò quartò cum ex illa neceſſitudine \& conventionibꝰ, quæ
intercollegia opificum in civitatibus Hanſeaticis exiſtunt, ſtricta re-

quiratur
[137]Additio.
quiratur obſervatio, \& executio adverſus eos quæ turpia \& quæ exclu-
di debent, perpetrant, eaq; miſſa, non modo ii, qui facinoris rei ſunt,
honore debito alias priventur, ſed \& qui tolerant, eorumq; miniſtri \&
famuli, donec mulcas ſolverint, ad nullum jus aut exercitium artis ad-
mittantur maximum incommodum \& periculum inde imminet iis, qui
ſunt de collegio Sutorum in Civitate Stetinenſi, ut \& qui his miniſteria
præbent, aut ab iis artem diſcunt. Jd vero nullo modo permitti debet,
ut uni reo parcatur, ſed ob eum multi inſontes alibi incommoda varia
ſentiant, \& alieno odio prægraventur, l. ſi quis ſuo 32. §. 1. C. de in off. Teſt.
In quo deprehendimus, ſæpe nimis præcipitanter incurioſos magiſtra-
tꝰ, dum opificiis ſuæ civitatis ſæpe talia injunguntur aut in his reſiſtunt,
ob quæ illi alibi pœnas \& ignominiam luunt, non ſine incommoda ci-
vitatis, cui impedimenta iſta
das Aufftreiben/ quibus ad coercitiones
ſui generis artificum extraneorum collegia alibi utuntur, maximè no-
xia \& nonnunquam motuum occaſiones ſunt.


Decimo quintò, quid Ampliſſ. Senatus Stetinenſis de Jure colle-
gii circa remotionem rei cenſeat, non obſcuro præjudicio conſtat,
quando reo injunctum allegare \& probare exempla non ejectorum ex
collegio Sutorum, etſi ſtupri fuerint comperti: Adprobandum enim
admitti, nedum injungi non debet, quod probatum non relevat.


Quid vero opus eſſet, iſta probatione, ſi de jure excludi illi non
poſſunt, quando vetò illa injuncta oſtenditur, jus aliter ſe habere, \&
niſi contrariis actibus ei decogatum doceretur, fruſtra reum adverſꝰ
actores niti.


Hæc quæ pro decidendi rationibus adducta ſunt, qui penſicula-
tius conſideraverit, nullo negotio animadvertet, quam in contrariam
partem nihil ponderis retineant, quæ opponuntur.


Primum diluit verior \& in legibus magis fundata ſententia, ſtu-
prum liberæ fœminæ illatum reddere ſtupratorem infamem, ut in ſe-
ptima decidendi ratione demonſtratum. Circa quod etiam notandum
eſt, ad id, ut ex collegio fiat excluſio, non ſemper requiri infamiam
juris, ſed eam, quam facti dicimus, ſufficere, ſi nempe admiſſum tale
ſit, ex quo apud graves \& honeſtiores viros opinio alicujus oneretur.
Jllud quoq; obſervandum, circa excluſionem non ſolum ad infamiam,

Sſed
[138]Additio.
ſed etiam ad delicti qualitatem reſpiciendum. Jd ſigrave ſit, \& ſeve-
riori ſupplicio dignum, utiq; iſtam mereri putabimus.


Ad ſecundum reſpondetur, non modo ſpectandum, quid legibꝰ
ſcriptum, ſed etiam quid conſvetudinis, quæ legis inſtar. §. ſine ſcripto
Inſtit. de Jur. Nat. Gent. \& Civ. l. de quibus ib. Dd. ff. de Legib.
Unde quod
lege vel ſtatuto poteſt induci, juſte deduciter conſvetudine. Angel. \&
Imol. in l. 3. ff. qui teſt am. fac. Mynſing. Reſponſ. 49. num. 26.
At conſtat
conſvetudine rationabili ſic introductum \& quotidiano uſu obſer-
vari, ut qui turpi facinore aliquam infamiam meretur, vel leges colle-
gii tranſgrediendo ſe iſto indignum reddidit, excludatur, quo cum
publice, tum \& inter collegas ejusdem opificii honeſtas \& bonus ordo
conſervetur. Ex quo vero ſatis demonſtratur, quam turpiter, quamq;
indigne ſe geſſerit reus non poteſt juſte conqueri, ſe remotum eſſe con-
tra legem \& conſvetudinem.


Quod in tertia dubitandi ratione de purgatione vitiorũ antece-
dentium per ſubſequens matrimonium habetur, id quidem procedit,
quoad ipſos conjuges inter ſe, qui ſibi invicem nihil ex iſtis poſt con-
tractum matrimonium objicere queunt, ſed ea velut mutuâ compen-
ſatione tollunt, arg. l. viro at[ꝙ́] uxore. 39. ff. ſolut. matrim. Deinde obtinet
quoad liberos, qui velut criminum inſontes pro legitimis habentur,
nec luunt quæ meriti ſunt parentes. At quoad turpitudinem coitus illi-
citi \& inde enatum jus pœnæ vel actionis alii competentis vitia minime
abolentur, nedum promeritæ tolluntur. Hoc enim pertinet ad jus ter-
tii, nemp. reip cujus maximopere intereſt, delicta non remanere im.
punita, l. ita vulneratus. 51. §. 1. ff. ad L. Aquil. Jllud verò minime tollitur
per legitimationem, quæ nunquam retrotrahitur in præjudicium alte-
riq;, Novell. 74. cap. 1. arg. cap. quamvis de Reſcript. in 6. Tiraquell in l. ſi un-
quam verb. ſuſceperit. num. 64. C. de revoc. donat. Alciat. l. 3. Paradox. cap.
12.
Ex fictione enim juris retrotrahitur matrimonium ad tempus con-
ceptionis, ſed nunquam fictio fingit retro in præjudicium juris jam al-
teri quæſiti, l. ſi mulier. 20. ff. ſolut. matrim. Plane id à ratione \& æqui-
tate alienum foret, ut ob matrimonium im primis maneat, qui ante il-
lud graviter deliquit. Manet culpa \& jus infamia, Ideo quod mere-
tur non poteſt cenſeri abolitum. Uſus id quoq; obſervat, ut licet ſtu-

prator
[139]Additio
prator ducat ſtupratam, pœna nihilominus exigatur. A quâ nec immu-
nis eſt ſponſus, ſi cum ſponſa ante feſtivitatem nuptialem concubuerit,
ficut ex quotidianis exemplis conſtat.


Circa quarum allegati autores loquuntur de eo caſu, quando
quis ſponſam imprægnavit. Hic quidem non excluditur à collegio:
Jmprimis tamen non eſt punitur à magiſtratu ob ſcandalum publicum,
\& collegio quoq; ad multam aliquam tenetur. Ut verò longe gravius
deliquit gravioremq; pœnam meretur, quæ fœminæ nondum deſpon-
ſatæ durante viduitate intra tempus luctus ſtuprum infert, ita quod de
illo Jcti ſentiunt, ad hunc minime porrigi debet. Eſt enim ea illatio à
valde diverſis, quam jurisprudentia non admittit. l fin. ff. de calumn.


Quintum an hîc obtinere debeat nemo non dubitavit qui inſpe-
xerit ſingulare jus, quod Sutorio collegio conceſſum eſt, ut propter
uxoris vitia removeatur maritus. At poſito tali caſui non obeſſe ſtatu-
tum, tamen ex eo ad præſentem ſpeciem argumentum minime valet,
dum rationabilis diverſitatis cauſa invenitur. l. fin. in pr. C. de Donat. an-
te nupt.
Jn Jllo enim iniquum foret puniri maritum ob antecedens de-
lictum uxoris, cum pœna ſuos tenere debeat autores. l. ſancimus. 22. C.
de Pœn. l. aliud eſt tranſ. 131. ff. de Verb. ſignif
aut plecti qui ducendo mere-
tricem egregium caritatis opus facere cenſentur. cap inter opera. 20. de
Sponſal. cap. integritas. §. ult. 32. quæſt. 1.
Jn hoc vero tam maritus quam
uxor per ſtuprum \& præmaturum concubitũ peccavere, \& utraq; per-
ſona pœnam iſtam, de qua jam agitur meretur.


Sextum nititur falſo præſuppoſito. Nam jus divinũ quod con-
ſulit perſonæ ſtuprata, non ſuſtulit pœnam ſtupri. Jdeoq; abſurde aſſe-
ritur, quoad iſtam legibus civilibus non amplius locum eſſe. Et licet
pro pœna habenda eſſet divina ſanctio, non tamen ea pœna canonica
derogaret civili. VVeſembec: in paratit. ff. ad L. Jul. de adult. num. 21 in med.
verſic. ſed hæc pœna.
Quicqu id lege ſpecialiter non videtur expreſſum, id
veterum legum conſtitutionumq; regulis omnes relictum intelligant,
l. præcipimus. 32. §. fin. C. de Appellat. Uſus fori etiam aliud obſervat:
Nam ſtupra aliis pœnis coerceri conſtat. Præſertim ſcimus, ex iſtis
communi opinione inhærete quandam maculam reis, ex qua indigni
habeantur honeſtorum virorum conſortio.


S 2Septi-
[140]Additio.

Septimum proficeret reis ad mit gationem ſupplicii, ſi niſi fa-
cta legitime deſponſatione ſponſus cum Sponſa concubiſſet. At quia
conſtat quod ante iſtam, \& cum iſta per honeſtatem intra annum lu-
ctus fieri non poterat, ſe carnaliter miſcoerunt, haut poteſt iſta ſentia
cum iſtis applicari.


Ad octavum reſpondetur, hoc quidem honori matrimonii tri-
bui, ut pœna eousq; leniatur, quo illud per iſtam non divellatur. At
ut reus vel plane impunis ſit, vel quod jus ob delictum aliis competit
tollatur, nec cautum eſt aliquo jure, nec rationi convenit. Carpzov. in
Pract. Criminal. part. 2. quæſt. 55. n. 17.
Quandoquidem igitur ad divel-
lendum matrimonium nihil facit excluſio à collegio, illius cauſa hujꝰ
remiſſio peti nequit. Fruſtra quoq; ob honorem matrimonii aliquid
exigent rei qui iſtum matrimonio minimè habuerunt, ſed fœdo coitu
\& immaturis nuptiis id dehoneſtarunt.


Nonum diluitur ex eo principio, quod ſupra retuli, unde com-
muni confenſu \& conſvetudine complacuit, neminem in opificiis \&
quæ eorum gratia habentur collegiis recipi \& tolerari, niſi cui vita fa-
maq; honeſta ſit. Etſi igitur iis nulla adſit diguitas, ſtudium tamen
honeſtatis, pro qua conſpirarunt, efficit, ut perinde à collegiis iſtis
atq; ab honoribus excludi debeant, qui turpiter egerunt. Quando
igitur ex hoc numero ſunt, qui ſtupra inferunt, intra annum luctus
nubunt, fraudes exercent, utiq; non in juſte excludentur.


Circa decimum id quidem inficiari non licet, eam opinionem
eſſe vulgarem, quod ſecundarum nuptiarum, ut ut intra annum luctꝰ
contractarum, hodie nulla ſit infamia, jusq; Civile per Canonicum
abrogatum. At ex quam erroneo principio id profluxerit, pulchrè
oſtendit Rittershuſius in tract. de Differ. iur. Civil. \& Canon. l. 2. cap. 4.
Jdeoq; rectior eſt opinio, de jure non ceſſare infamiam ex hominum
verò præſertim vulgi judicio, eam parum attendi. Attamen ſicut vul-
gi opinionibus non multum tribuendum eſt. Hartm. Piſtor. lib. 1. quæſt.
30. num. 35.
Jta ê contra quod \& ratio ſvadet, ei præferendum. Duplici
verò ex ratione intra annũ luctꝰ nuptiæ prohibiræ ſunt. Prima eſt quod
intra metuenda ſangvinis turbatio. Altera, quia honor \& reverentia
marito debita, quæ ſanctæ cuſtodiri debet, violatur. Marq. Freher. in
Tr. de infam. l. 3. cap 17. num. 14. Salycet. in l. decreto, C. ex quib. cauſ. irroꝰ. infam.

Nec
[141]Additio.
Nec hæc poſterior minus attendi debet quam prior, in ò potior eſtes
cura habenda eſt prout docet Lud. Viv. l. 3. de Chriſtian. fœm. rit. de [...]-
mor Marit.
Alteruta verò hæc ceſſante manet tamendiſpoſitio, \& licet
caſus ita evenerit, ut perturbatio ſangvinis timeri non debeat, tamen
ob memoriam marito debitam honeſte ſervandum non co [...]-
bere vetatur fœmina \& annum luctus complere cogitur, l. 2. ib. Dd. C.
de ſecund. Caſtrenſ. in l. liberorum 11. num. 5. de his qui not. infam. Frcher. dict.
num. 4.
Nec hic opus eſt prolixius de eo agere, an \& quatenus pœna
ſecundarum nuptiarum deſierit in uſu eſſe ubi verſamur in iis terminis
quod perſonæ reæ intra tempus luctus ante nuptias ſtupro ſe polluetũt,
quas infamiam aliasq; pœnas mereri conſtitutum eſt, in Novell. 39. cap.
fin. Marq. Freher. dict. cap. 17. n. 18.
Jure Canonico, aut alia lege deroga-
tum minime eſt, nec quod iſto mitius proviſum eſt, favore nuptiarum
eo porrigi poterit. Jnde ut ut dicamus, infamiam ſecundis nuptiis in-
tra annum luctus per canones \& uſum demptam eſſe, minime colligi.
tur etiam ſtupri promeritam infamiam aboleri. Cùm diverſa ratio pa-
teat, nec in correctionibus legum, velut odioſis, ab uno ad aliud va-
leat argumentum.


Quod in undecimo allegatur, falſum eſſe aſſerunt ſeniores colle-
gii, nec verum probat adverſarius, ideò non attenditur.


Prætenſa duodecimò ſcientia \& inde collecta approbatio iidem
negatur, quare expreſſe probanda eſt. Jgnorantia enim præſumitur,
niſi ſcientia probetur, cap. præſumitur, de R. J. l. verius, in princ. ff. de pro-
bat. l. fin. ff. pro ſuo. Gail. lib. 2. obſ. 78. n. 14. Maſcard. de probat. concluſ. 880.
n. 1. \& ſeq.


Jn decima tertia dubitandi cauſa ſuggillatur, antiquum colle-
gii privilegium ſeu ſtatutum à ſuperioribus corroboratum, quaſi ra-
rione careat. Sed poſtquam per immemoriale tempus valuit, fru-
ſtra jam de ratione diſputatur. Non omnium quæ à majoribus conſti-
tuta ſunt, ratio reddi poteſt, ideò rationes eorum, quæ conſtituuntur
inquiri non oportet, alias multa ex his quæ vita ſunt, ſubverterentur,
uti loquuntur Jcti in l. non omnium. 20. l. ſeq. ff. de legib. Si vero ratio in-
quiritur, facile apparet, honeſtatẽ ab opificibꝰ ſancte colendam \& col-
legiorum diſciplinam ſpectare viſum, ut non ipſi modo, ſed \& uxores
nullis criminibus deturbarentur.


S 3Quo
[142]Additio.

Quo circa ut non honeſte uxoratus exeſſet è collegio rationabile ſtatu-
tum eſt, cui non poteſt imputari, quod inſontem puniat, cum non in
pœnam ita ſtatuatur, ſed pro honeſtate \& decore collegii, cui minime
convenit turpitudo convenit. Multum inter ſe diſtant, ob crimen uxo-
ris plecti, \& quia id, quod ſtatutum circa honeſtatem conjugium re-
quirit, non adeſt à collegio excludi. Hoc fit jure collegii, nec injuriam
infert, collegæ cum ea conditione recepto, aut cui ratio opificii eam
conditionem injungit. Juri communi hoc congruere apparet ex l. pa-
lam. 43.
§. ſenatus. 20. ff. de Rit. Nupt. Quando etiam reus receptꝰ non a-
liter eſt, quâm ut convenit legibus, moribus \& privilegiis collegii;
Inter hæc verò quia tale ſtatutum ab antiquo fuit, non poteſt de eo aut
contra id conqueri, l. pen. §. diverſum 3. ff. de inoff: Teſtam. Ad ultimã ob-
jectionem reſpondetur, verba privilegii vel ſtatuti generalia generali-
ter eſſe intelligenda, eiſq; non diſtingventibus noſtrum non eſſe diſtin-
gvere. Gail. lib. 2. obſerv. 33. n. 2. Magon. deciſ. Licenſ. 18. n. 2. ſed quibus ver-
ba eorum conveniunt, ea etiam ſub ſtatutis comprehendi. Bald. in l. in
fraudem. 15. §. fin. ff. de milit. Teſtam.
Dubio autem caret, verba allegati
privilegii \& ſtatuti contineri id crimen, eamve turpitudinem, cujus in
ſuperioribus facta fuit mentio. Male additur ea in deſiiſſe. Secus ſentit
Jctus in dict. l. palam. 4. §. non ſolum. 4. ff. de rit. nupt. non aboleri turpitu-
dinem, quæ poſtea intermiſſa eſt. Quam male ſubſecutis nuptiis ea ab-
olitio maculæ, quoad notam publicam \& promeritam pœnam, ut \&
qua jus tertii tribuatur, ex ſuperioribus manifeſtum eſt, \& quotidiani
fori praxis edocet.


Quando vero ex his dextre inſpectis apparet, adfuiſſe ſuam juſtã
cauſam removendi reum ab opificio, iſti conſequens eſt, non injuſtè
eum eſſe excluſum. Convenit hoc poteſtati collegiorum, quibus ju-
risdictio conceditur, quoad cauſas ad opificium ſpectantes l. fin. ib.
gloſſ. \& Dd. de Jurisdict.
Cujus vi \& autoritate ſtatuta condunt de his,
quo opificiorum concernunt. Bald. in dict. l. An. ib. Sichard. n. 3. Schurff.
conſil. 34. n. 6. cent. 3.
de cauſis \& litibus inter collegas cognoſcunt \&
ſententias pronunciant, Schurff conſil. 79. n. 1. cent. 2. Carpz. in Jurisprud.
Romano-Saxon. part. 2. Conſtit. 6. definit. 9.
in eos qui contra ſtatuta col-
legii peccant, pœnis ſtatutis vel arbitrariis animadvertunt, refracta-

rios
[143]Additio.
rios \& contumaces coercent Vultei. in dict. l. fin. n. 18. \& 20. Oldrat. conſil.
28. n. 2. \& 3. Paul. de Caſtr. in l. privatorum. 3. n. 5. C. de Jurisd.
ſi crimen
gravius committitur, vel honeſtas collegii violatur, aut aliàs infa-
mia collega notatur, á collega notatur, à collegio excludunt, uti hoc
probavi in Comment. ad ius Lubeccenſ. lib. 4. tit. 13. art. 3. n. 35. Etſi vero
adſtricti ſunt circa pronunciationem \& excluſionem ad ordinem judi-
ciarium, ut prius citent reum, audiant, probationes poſcant, plene de
cauſa cognoſcant, tamen id non aliter obtinet, quam ſi cauſa dubia,
obſcura aut non in propatulo eſt. At ſi crimen notorium ſit, id confi-
te atur reus, nullam juſtam excuſationem habeat, ſicut hoc caſu nihil
eſt quod aut negando aut excuſando opponitur, tunc ſine litium am-
bagibus irrogari poteſt, quod delinquens meretur. Jn notoriis enim
neceſſe non eſt nec expedit cognoſcere, vel ſententiam proferre, ſed
exequi \& punire, adeoq; ab executione ordiri licet, cap. de manifeſta.
cap. manifeſta. 2. quæſt. 1. cap. ex identia. 8. x. de accuſat. l. ea quidem. 7. C. eod.
Gail. lib. 1. obſerv. 39. n. 9.
Jn præſenti eò minus iſta excluſione peccatum
eſt, quod expreſſo ſtatuto permittitur, excludere. Cui dum ſe op-
poni excluſos, \& ſeniores collegii in litem vocat, temerè litigaſſe in-
telligitur, ideoq; expenſæ non injuſtè ab ipſo petentur, per text. in l.
cum quem 79. princ. ff. de Judic.
Atq; hæc, quæ continet ſuperius reſpon-
ſum, juri \& rationi conſentanea eſſe, ideoq; circa cauſam
præprimis attendenda eſſe reor. Jn cujus fidem ma-
num \& ſigillum addidi. Actum Stralſundi
die 23. Auguſti Anno 1651.



Extract.
[[144]]

MANTISSA I.
Extract-
Churf. Saͤchſl. Reſolu-
tion

und erledigung etzlicher Landes gebrechen/
Sub dato Torgau/ 1609.
Tit.
Von Juſtitien-Sachen.

§ 18.


FOlgends haben die von Adel und Staͤdte ſich be-
ſchweret/ daß Zeithero etzlichen Handwergen/ als Zimmerleuten/
Meurern und dergleichen von den Schloͤſſern/ ohne befehlich/
hin und wieder gewiſſe Innungen gegeben und Confirmiret wor-
den/ welche zu nachtheil des gemeinen Nutzes andere unterthanẽ
faſt zwingen wollen keine andere dergleichen Handwergs Leute/ welche die-
ſe Arbeit ſo gut als Sie und uͤmb ein viel geringer und leichter Lohn/ ver-
fertigen koͤnnen/ bey ihren Gebeuden zugebrauchen/ So wuͤrden auch ſon-
ſten von denjenigen Handwergs Leuten/ ſo von unſern Chriſtlichen Vor-
fahren Innungen erlanget/ als Fleiſchern/ Beckern/ Schuſtern/ Schnei-
dern/ Schloͤſſern/ Tiſchern und dergleichen/ ſolche Innungen/ weil ſie wuͤſ-
ſen und dafuͤr halten/ daß keiner/ wegen der in der Confirmation vorbe-
haltenen ſtraffe/ andere Meiſter von frembden orthen/ ſonderlich in die
Staͤdte fordern/ und ihnen arbeit geben darff/ in deme ſehr mißgebrauchet/
daß ſie die armen Buͤrger und unterthanen unchriſtlicher weiſe zum hoͤch-
ſten zuuͤberſetzen pflegten. Wañ wir dann ſolchen unordnungen und Stei-
gerungen teines weges nachſehen/ auch bemelte Confirmationes ſo weit
nicht extendiren laſſen koͤnnen/ daß ein jeder nur zu ſeinem Vortheil und
des
[145]Mantissa i.
des Nechſten Schaden derſelben ſich gebrauche; Als befehlen wir den
Schoͤſſern hiermit ernſtlich/ daß keiner ohne unſer vorwiſſẽ/ einigen Hand-
werge und Innungen/ bey hoͤchſter unſerer ſtraffe und Ungnade/ zubeſte-
tigen ſich unterfahe/ ſondern da dergleichen bey ihnen geſucht/ an uns wei-
ſen moͤge/ Vnd weil alle Innungen Zuͤnffte und Privilegia dergeſtalt
Confirmiret/ daß uns nichts deſto weniger nach gelegenheit der Zeit frey-
ſtehet/ ſolche zuvermehren/ zuverbeſſern/ oder wohl gar/ wegen des Miß-
brauchs/ abzuſchaffen/ So ſollen die Raͤthe in Staͤdten/ Krafft diß/ den
Handwergs Leuten aufferlegen und befehlen/ ſich des obangezogenen Kund-
baren Mißbrauchs hinfuͤro gaͤntzlichen zuenthalten/ mit dieſer ausdruͤckli-
chen bedrauung/ wo ſie in ſolchen ihren Handel und Wandel die Chriſtli-
che Liebe und gemeinen nutz nicht in beſſere und gebuͤhrende acht haben/ und
gleichmeſſig geld und Lohn nehmen werden/ daß ihnen die Innungen ge-
nommen/ und jeden Meiſtern ihres Handwergs/ in andern nechſt angele-
genen Staͤdten/ dahin ungehindert zuarbeiten/ zubacken/ zuſchlachten/
und ihre Wahren oͤffentlich zuverkauffen frey gelaſſen ſeyn ſolte/ Wie dan
einem jeden Rathe/ ſo bald ein oder das andere Handwerg deßgleichen
Mißbrauchs und vortelhafftigen uͤber ſetzens uͤberfuͤhret/ dieſe unſere ver-
ordnung alſo wircklichen zu exequiren hiermit erlaubet und nachgelaſſen
ſeyn ſoll.



MANTISSA II.
Baͤyriſch Land- und Policey-Ordnung/
Lib. IV. Tit. I.
Von Handwergs Zuͤnften und Handwergs
Knechten


Der erſt Artickul
Die mißbrauch und unordnungen in den
Handwergs Zuͤnften abzuſtellen.


WIe wohl vor alters die Zuͤnften und Meiſterſtuͤck darumb erfundẽ/
damit jederzeit in den Handwercken gute erbare Ordnung erhaltẽ/
Tund
[146]Mantiſſa II.
und allein die zu der Meiſterſchafft zugelaſſen wuͤrden/ die erbars guten
wandels/ auch ihres Handwercks kundig und erfahren/ auf daß maͤnni-
glich mit tauglicher und gerechter Arbeit fuͤrſtehen ſeyn moͤcht. So befind
ſich aber in erfahrung/ daß angeregtes altes und loͤbliches herkommen/ al-
lenthalben im Landt bey den Handwercken groͤßlich mißbraucht werdet/
auch ſonſten allerhand mißbrauch bey den Handwercks Zuͤnften eingeriſſẽ/
und obwoln alle dieſelbige mißbraͤuch welche bey jedem Handwerck inſon/
derheit ſich ereignen/ in dieſer unſer Policey Ordnung nit kuͤnden erzehlti
und abgeſtelt werden/ ſonder wir mit Rath unſerer Landſchafft ein durch-
gehende Viſitation und Reformation bey allen Handwerckern und derſel-
ben Ordnungen fuͤrzunehmen/ und ſolche/ wovon noͤthen/ zuverbeſſern ent-
ſchloſſen/ So befinden wir doch fuͤr ein Notturft daß etliche gemeine miß-
breuch/ ſo faſt bey allen Handwergern in gemein/ an vielen orthen im
ſchwung ſeyn/ in dieſer unſerer Policey Ordnung/ wie hernach in unter-
ſchiedlichen Articuln zu ſehen/ abzuſtellen. Und gebieten darauf allen und
jeden Obrigkeiten/ darunder obbemelte Handwercks Zunften ſeyn/ daß ſie
auf dieſelben ſonder gut achtung und anfmercken haben/ endlich daran
ſeyn und verfuͤgen/ damit obbemelte und andere mißbreuch wo und wie die-
ſelben jedes orths erfundeu/ gentzlich und alsbald abgethan aufgehebt und
fuͤrohin ſolche Satzung und Ordnung fuͤr genommen werden/ wie die jedes
orths gemeinem Nutz zum foͤrderlichſten/ erbarer guter Policey am dien-
lichſten/ und dem armen Handwercksman ertreglich und leidentlich ſeyn
moͤgen/ und wir nicht urſach haben bey vorſtehender ob angeregter general
Viſitation
den unfleiß eines oder andernorths Obrigkeit mit ungnaden zu
anden.


Der ander Artickul
Von den Lehrjungen und wie die ſollen be-
ſchaffen ſeyn.


NAch deme die Handwercker unterſchiedlich/ etliche fuͤrnehmere/ als
andere/ die man geſchenckte Handwercker nennet/ ſollen die Lehr-
jungen bey denſelben nicht aufgenommen noch gelernet werden/ ſie
ſeyn dann rechter ehrlicher gebuhrt/ welche aber unehrlicher/ doch nicht
von
[147]Mantiſſa II.
von verdambter geburt/ ſondern von ſolchen Eltern geborn/ die dazumahl
einander hetten zur Ehe haben koͤnnen/ da ſolche von Paͤbſticher Heiligkeit
oder Roͤm. Kay. May. wie auch von den approbirten Comitibus Palati-
nis legitimirt/
und geehlicht/ die ſollen von lernung der gemeinen nicht
geſchenckten Handwercken nit ausgeſchloſſen ſeyn/ ſondern auf fuͤrweiſũg
ihrer Legitimations uhrkunden/ da ſie ſonſten ehrlichen wandels gelernet
werden/ welche aber von verdambter gebuhrt ſeyn/ als die im Ehebruch o-
der Blutſchande oder von ſolchen Perſohnen die ein oͤffentlich geluͤbt der
Keuſchheit gethan/ oder von Prieſtern geboren weren/ ob die gleich ein
legitimation aus gebracht/ ſoll doch kein Handwerck ſchuldig ſeyn dieſe Per-
ſohnen ihr Handwergk zu lernen/ es weren dann gar geringe Handwerck/
bay welchen auch ſolche Perſonen zu lernen hiebevor gebreuchig geweſen/
und man ſie in denſelben Handwercken ungeirt hette paſſieren laſſen. Alß
ſich aber wegen der Ambt Knecht oder Schergen ehelichen Kindern/ ob die
zu den Handwerckern aufzunemen viel irr begiebt ja man bißweiln ſo gar
etlicher Meſner und Forſt Knecht Kinder nit will zu den Handwergen kom-
men laſſen/ So thun wir hierinn dieſe erleuterung/ daß man die Kinder
der Jehnigen/ welche mit den Malefitz Perſohnen bey der ſtrengẽ frag und
vollziehung der peinlichen Urtheil nichts zu ſchaffen noch hand anzulegen
haben/ ohne hinderung ſolle zu lernung der gemeinen Handwercker kom̃en
laſſen/ welche aber mit den Malefitz Perſohnen/ wie gehoͤrt zu thuen/ und
hand anzulegen haben/ deren Kinder ſollen ſich der Handwerger enthalten/
ſie weren dann erzeugt und gebohren/ ehe ihr Vater zu ſolchen dienſt oder
Schergenambt kommen/ in welchen fall ſie nicht ſollen ausgeſchloſſen ſeyn/
So viel aber die Foͤrſter oder Meſner betrift/ weil es ein offentlicher muth-
will und unfug were ihre Kinder fuͤr untauglich zu halten/ wollen wir ſol-
che ungebuͤhr gaͤntzlich abgeſtellet haben alſo daß ihre eheliche Kinder ohne
allen eintrag/ wiederred und hinderung zu den Handwerckern ſollen gelaſ-
ſen werden.


Der Dritt Artickul
Von den Lern und aufding geld.


ALß unß auch klagend fuͤrkommen wie bey etlichen Handwerckern die
Meiſter/ ſo ihnen ein Lehr Jung angedingt wuͤrde nicht allein ein un-
T 2maͤſſig
[148]Mantiſſa II.
maͤſſig Lerngeld fordern/ ſondern auch den Lehr Jungen mit unziemlichen
aufding gelt/ auch Zehrungen beſchweren/ dardurch dañ oftermahls taug-
liche geſchickte Knaben ſolcher uͤbernamb halben von den Handwerckern
abgehalten werden. So iſt demnach unſer ernſtlicher befehl/ will und
meinung/ daß die Obrigkeit jedes orths bey den Handwerckern/ da man
ſonſten Lerngeld giebt/ ein leidenlichs und gebuͤhrlichs Lern und Aufding
geld beſtimmen/ aber die Zehrung bey aufdingung oder ledig Zehlung bey
unnachlaͤßlicher Straff gantz und gar abſchaffen/ ſolche auch nicht geſtat-
ten ſollen/ ob gleich der Lehr Jung ſeine Eltern oder Vormuͤnder dieſelb un-
erfordert theten anbieten.


Der Viert Artickul.
Von den Lernjungen ſo das beſtimbte Lern
geld nicht vermoͤgen


WEil auch bey Staͤdt und Marckten und auf dem Land viel Knaben
die zu den Handwerckern ſehr tauglich unvermoͤgens halber das
Lerngeld nicht bezahlen koͤnten/ So wollen wir demnach jedes orths
Obrigkeiten ermahnt haben/ daß ſie dannoch ſo viel immer muͤglich der-
gleichen taugliche Knaben zu lernung der Handwerck auf doppelte Jahr/
oder wie man es pfleget zu nennen ein Jahr umbs ander befuͤrdern/ wann
aber ſolche Lernung gegen doppelten Jahren darumben faſt in unbrauch
kommen/ daß man einen Meiſter nicht vergoͤnnen wollen/ wan er derglei-
chen auf doppelte Jahr ohne Lerngeld angenommen Lehr Jungen ſtill haltẽ
ſollen/ Alß wollen wir ſolche Hinderung hiemit aufgehebt und zugelaſſen
haben/ wann ein Meiſter einen auf doppelte Jahr angenommenen Lehr-
Jungen ſo lang gelernet/ alß ſonſten die ordentliche Lernjahr ſeyn/ daß er
alßdann wohl einen andern Lehr Jungen aufdingen moͤge.


Es mag auch ein ſolcher Armer Lehr Jung mit dieſer maß und ge-
ding auf die ordentliche Lehrjahr angenommen werden/ daß nach en-
dung derſelben er feinen Meiſter ſo lang Geſellen weiß zu arbeiten/ und
ſich alſo zuverſchreiben ſchuldig ſeyn ſolle/ biß er ihme das gewoͤhnlich
und geſehte Lerngeldt abgedient/ oder daßelb ihme ſonſten verſtattet hat.


Der
[149]Mantiſſa II.

Der Fuͤnfte Artickul
Von Lernung des Bawrs Volcks Kinder.


WIe wohl nicht unbillig/ daß eine jede Stadt oder Marckt ihre Buͤr-
gers Kinder zu Lernung der Handwercker vor andern befuͤrdern
ſoll/ ſo iſts doch den Meiſtern in Staͤtt und Maͤrckten nicht zuver-
bieten/ daß ſie nicht auch des Bawrsvolcks Kinder bevorab/ wann dan-
noch benebens die Buͤrgers Kinder zur lernung kuͤnden kommen/ moͤgen
annehmen und lernen.


Der Sechſt Artickul/
Wie die Meiſter die Lehrjungen halten ſollẽ.


DIe Meiſter ſollen die Lehrjungen in gebuͤhrender Zucht halten ihnen
den Trutz/ Muthwillen/ und ander ungebuͤhr nicht geſtatten/ ſon-
derlich aber in unſer Catholiſchen wahren Religion und guten Sit-
ten ſo viel muͤglich unterweiſen/ an den Feyertaͤgen zu beſuchung des Got-
tes Dienſts halten/ und zur Kinderlehr ſchicken. Dieſelbige auch und
damit ſie ihr Handwerck deſto beſſer lernen/ zu keiner andern Haußarbeit/
als was einem Lehrjungen gebuͤhrt/ gebrauchen und da ſie einer Zucht und
ſtraff bedoͤrffen/ dieſelb gegen ihnen mit gebuͤhrender beſcheidenheit fuͤrneh-
men/ ihnen auch die nothwendige Speiß daß ſie bey geſundheit bleiben moͤ-
gen/ geben.


Der Siebend Artickul
Daß die Lehrjungen ihre Lehrjahr voͤllig
auslernen ſollen.


ES ſoll ein jeder Lehrjũg die in eines jedẽ Hãdwercks Saͤtzẽ geordnete/
oder ſonſtẽ gebrauchiche Jahr voͤllig auslernẽ/ uñ nicht in des Mei-
ſters gewalt ſtehen demſelben ein oder mehr Jahr oder Monath an
den Lehrjahren zuſchencken und nachzuſehen/ wie bißher von etlichen Mei-
ſtern beſchehen. Were aber je ein Lehrjunge ſo geſchickt/ auch ein ziemlichs
T 3alter
[150]Mantiſſa II.
alter uf ſich/ oder ſonſten billige urſachen verhanden/ daß man einen an
der Lernzeit was nachſehen moͤchte/ ſoll daſſelb mit vorwiſſen der Obrigkeit
und doch derſelben ermaͤſſigung und ſonſten nicht beſchehen.


Der Acht Artickul/
Von der wanderſchafft der Handwergs
Leuthe


SO dann ein Lehrjunge ſeine Lehrjahre erfuͤlt/ und ledig gezehlt wor-
den/ ſoll er nicht ehe zur Meiſterſchaft kuͤnden gelangen/ er habe
dann zuvor in der wanderſchafft auch bey einem/ oder mehr Mei-
ſtern deſſelben orths/ wo er Meiſter werden will/ die Zeit erfuͤlt/ welche in
jedes Handwergks Saͤtzen von der Obrigkeit beſtimbt iſt/ damit die Hand-
wercker mit vielen/ ſonderlichen unkuͤndigen Meiſtern nicht uͤber ſetzt wer-
den. Weren aber rechtmaͤſſige Uhr ſachen vorhandẽ/ daß einem oder an-
dern an der wanderſchafft/ oder denen jahren/ die er bey den Meiſtern
mit arbeit erſtrecken ſoll/ moͤchte etwas nachgelaſſen werden/ ſoll daſſelb
nicht durch die Zunften/ ſonder jedes orths obrigkeit beſchehen/ und
damit auch die aufn Land mit den Handwergs Leuthen/ ſo gemeiniglich in
den Doͤrfern auch ſeyn/ zur notturft verſehen ſeyn/ foll auch auf dem Land
teiner zum Meiſter aufgenommen werden/ er habe dann ebenfals bey einen
Redlichen Meiſter gelernet/ gebuͤhrende Zeit gewandert/ und die Meiſter-
ſtuͤck (da es nicht ein Handwergk/ daß man allein auf die Geſchaw arbeit)
bey einer Statt oder Marckt gemacht/ und deſſer. Kundſchaft aufzulegen.


Der Neunt Artickul/
Von den Meiſterſtuͤcken/


NAch deme die Metſterſtuͤck unter ſchiedlich ſeyn/ alß daß etliche al-
lein mit reiſſen aufn Papier oder mit der Kreiden gemacht werden/
etliche aber viel materialia und Zeug erfordern/ die der angehende
Meiſter erkauffen muß/ aber bey etlichen Handwerckern ſehr alte Meiſter-
ſtuͤck/ die nicht mehr gebreuchig/ noch wieder zuverkauffen ſeyn/ aufgege-
ben/ und hierdurch die junge Meiſter mercklich beſchwert/ in groſſen un-
koſten
[151]Mantiſſa II.
koſten und ſchaden den ſie viel jahr zu empfinden haben/ gefuͤhret werden-
Alß gebieten und befehlen wir jedes orths Obrigkeiten/ da ſie bey einen oder
andern Handwergk/ ſolche alte nicht mehr taugliche vergebne und unnutze
Meiſterſtuͤck finden/ ſie dieſelbige abthuen/ und an deren ſtadt andere ge-
wohnliche nuͤtzliche und ſolche Meiſter ſtuͤck verordnẽ ſollen/ bey denen man
gleichwohl die geſchickligkeit oder unkundigkeit des angehenden Meiſters
gnugſam ſehen/ doch dieſelbige ohne ſondern ſchaden wieder zu gelt bringen
und verkauffen moͤge.


Der Zehend Artickul/
Berbott der Mahlzeiten und Zehrung bey
machung und aufnehmung der Meiſterſtuͤck/


VNd dieweil diß ein groſſer unleidenlicher mißbrauch der noch nicht
allenthalben abgeſtelt/ daß der jehnige/ welcher die Meiſterſtuͤck
macht/ den Handwergks Vierern und andern ſo bey machung und
aufnehmung der Meiſterſtuck ſeyn/ ein mahl zeit/ und dannoch darzu noch
ein Verehrung geben muß/ So wollen wir demnach jedes orths Obrigkeit
mit ſondern Ernſt auferladen haben/ daß ſie ſolche Mahlzeiten und alle
Zehrung/ ſonderlich das Eſſen und Trincken auch unter der Zeit/ wañ
das Meiſterſtuͤck gemacht wird/ und wann gleich der Stuck Meiſter ſolches
ſelbſt gutwillig anbieten thete gaͤntzlich abſtellen und dafuͤr den Vierer/ ein
leidentliche verehrung oder ergetzũg ihrer muͤhe doch aufs hoͤchſt jedẽ Vie-
rer uͤber Guͤlden nicht beſtimmen ſollen.


Der Eilfte Artickul
Von den Handwergks Leuthẽ auf dẽ Land
wie ſie in Zuͤnften ſeyn und arbeiten moͤgen.


WIe wohl die Handwergks Leuth auf dem Land ihr Handwergk or-
dentlich gelernet/ darauf gewandert/ und die Meiſterſtuͤck/ wie oben
geordnet/ gem acht haben ſollen/ ſo ſeyn ſie doch nicht ſchuldig ſich
wieder ihren willen in die Zuͤnften bey Staͤtt und Marckten einzukauffen/
doch
[521[152]]Mantiſſa II.
doch ſollen Sie dannoch dem Handwergks gebrauch ſich gemeß verhalten/
und ihres jede Obrigkeit/ daß es alſo geſchehe/ darob ſeyn/ wolte aber et-
ner umb mehrer ſeiner befoͤrderung willen/ ſonderlichen der frembden Ge-
ſellen halben/ ſich bey einer Stadt oder Marckt in die Handwercks Zunft
einkauffen/ ſoll es ihme unverwehrt/ doch er nicht ſchuldig ſeyn iedes mahl/
ſo oft man ein Handwerg hele/ in die Stadt oder Marckt zu lauffen/ und
der Handwergs Handlung beyzuwohnen/ ſonder iſt gung daß er derſelbigẽ
Zunft von der Obrigkeit gegebene Saͤtze/ an dem ort/ wo er iſt/ halte/
und da er darwieder handlete/ von ſeiner ordenlichen Obrigkeit zu haltung
derſelben angehalten/ auch da er ſtraffbar von derſelben und nicht von der
Zunft geſtraft werde. Wann aber uns auch dieſer mißbrauch fuͤrkombt/
daß etliche Handwergks Leuth auf dem Land/ ſo in einen Gericht geſeſſen/
nicht wollen geſtatten/ daß ein anderer in einem andern Gericht wohnhaft/
in demſelben ihren Gericht jemanden arbeiten ſoll wann er gleich erfordert
were/ aber ſolches den Leuthen auf den Lande/ alda ſie die wahl unter den
Handwergks Leuthen/ an dem orth/ wo ſie wohnen nicht haben kuͤnden
gantz beſchwerlich und ſchaͤdlich were. Wollen wir hiemit ſolchẽ mißbrauch
und angemaſte verwehrung/ abgeſtelt und dargegen zugelaſſen haben/ daß
ein jeder Meiſter auf erfordern und begehren wohl moͤge in einem andern
Landgericht auf dem Land arbeiten/ ohne hinderung der andern Meiſter/
die im ſelbigen Landgericht wohnhaft ſeyn.


Der Zwoͤlfte Artickul.
Von haltung der Handwergks Zuſammen
kunften.


ES ſollẽ die Vierer oder Vorgeher der Handwercker kein Handwergk
zuſammen beruffẽ (auch ſolches in ihrẽ Vierer Ayd einverleibt ſeyn)
dann allein wegen ausweiſung ihrer von der Obrigkeit ihren gegeb-
ner Saͤtz/ wann aber bey ſolchen Zuſammen Kunften oftermals allerley
unordnungen und unbeſcheidenheit fuͤrgeht/ und die Handwergks Leuth
bißweilen ein mehrers als was ihre Saͤtz betrift/ handlen und austragen
wollen. Alß ſoll fuͤrter hin bey allen Staͤtten und Marckten unſerer Fuͤr-
ſtenthumben ſo oft in einer oder anderer Handwergks Kunft ein Zuſam̃en
Kunft/
[153]Mantiſſa II.
Kunft/ oder (wie ſie es pflegen zunennen ein Handwerg gehalten wird/ ei-
ner aus dem Rath darbey ſeyn/ damit nicht allein alle unordnung und un-
beſcheidenheit vermieden blieb/ ſondern auch da es die notturft erforderte/
derſelbe Rathsverwander/ was gehandelt worden nothwendige Relation
thun koͤnte.


Der Dreyzehend Artickul
Von den Handwergks ſiraffen/


DIe Handwercks Zunften ſollen ihre Handwercksgenoſſen nicht
anderſt noch hoͤher ſtraffen/ dann allein nach ausweiſung und zu-
laſſung ihrer Saͤtze. Es ſollen auch die Vierer ſolche Straffen or-
dentlich aufzeichnen/ das ſtrafgeld in die buͤchſen legen/ und ordentlich ver-
rechnen/ auch eine jedere Zunft eine ſonderbahre buͤchſen haben/ darein das
jenig geld/ ſo nicht zu taͤglicher ausgab gebraucht/ ſondern zu allerley fuͤr-
fallender notturft hinter ſich geleget wird/ gelegt und/ aufbehalten/ und da es
ein ziemblichs Capitall/ daſſelb auf Zinß fuͤglich angelegt/ auch ſolche ſon-
derbahre buͤchſen (darzu doch die Vierer auch einen ſchluͤſſelhaben moͤgen)
auf dem Rathhauß/ oder der Statt/ oder Marckt Cam̃er verwahrlich auf
behalten werden.


Der Viertzehend Artickul
Daß die Zuͤnften ſich ſolcher ſachen die nicht fuͤr ſie ſondern
fuͤr die Obrigkeit gehoͤrig nicht unterfangen ſollen.


WAñ uns auch glaubwuͤrdig fuͤrkombt/ daß die Handwercks Zuͤnf-
ten ſich vieler ſachen und unterwinden ſollen/ die in ihren Saͤtzen
nicht begriffen/ noch ihnen ſich deren zu unterfangen gebuͤrt alſo
der ordentlichen Obrigkeit vergreiffen/ ja bißweilen der Jnjurihaͤndel/ und
unrediich machung halbẽ/ ohne vorwiſſẽ der Obrigkeit und ſolche in Hand-
werg abzuſtraffen ſich unterſtehen wollen/ weil aber ſie kein Obrigkeit/ noch
dergleichen ihnen zuhandeln gebuͤhrt/ alß ſoll es ihnen hiemit gaͤntzlich ver-
botten/ und ſie ſchuldig ſeyn dergleichen haͤndel und ſachen in ihren Saͤtzen
nicht begriffen/ als balden fuͤr die ordentliche Obrigkeiten zuweiſẽ/ doch wañ
die Obrigkeit dieſelbige verabſcheidet/ uñ abgeſtraft/ ſoll ihnẽ an deme/ was
die Saͤtz in ſolchẽ fall in ihr Buͤchſen zugeben austrucklichen zulaſſen/ nichts
benommen ſeyn.


UDer
[154]Mantiſſa II.

Der Funfzehent Artickul.
Daß kein Handwerchs mann dem andern ſein angedingte
Arbeit ſoll abwerben


WIe wohl ein jeder Handwerchsmann ſich umb arbeit bewerbẽ mag/
wie er kan/ ſo iſt doch nicht billig noch leidentlich/ wan einen albe-
reit eine arbeit angedingt und angefruͤmbt/ daß ein anderer ihm ſol-
che heimlich ſolle abwerben/ und wieder aus den Handen reiſſen/ derentwegẽ
wollen wir ſolche abwerbung der albereit angedingten Arbeith hiemit abge-
ſtelt und verboten/ auch da es beſchehen/ den jehnigen/ der dem andern ſein
angefruͤmbte/ oder gedingte Arbeith ohne ſeinen willen abwirbt/ der gebuͤhr
nach zuſtraffen befohlen haben. Wan ſich aber oftermahls begiebt/ daß ein
Baw Herr oder ein anderer der ein arbeit angefruͤmbt und gedingt/ verſpuͤrt
und erfehrt/ daß thme die arbeit nach ſeinen gefallen/ und wie er die ange-
dingt hat/ nicht fleiſſig und wie recht iſt/ gemacht wird/ iſt ihme unverwehrt
ſeine arbeit bey einen andern anzudingen und zubeſtellen.


Der Sechzehent Artickul
Von heimlicher buͤndnuͤß der Handwergs Leuth wegen be-
theurung und ſchaͤtzung ihrer arbeit.


VNß komt mit ſondern ungnaͤdigſten mißfallen fuͤr/ daß etliche Hand-
werchs Zunften ſich mit einander heimlich verbinden und vergleichẽ
ſollen ihr Arbeit und wahren/ was ſie dann zumachẽ oder zuverkauf-
fen haben umb ein gewiſſes geld und nicht wohl feiler zumachen/ oder zugebẽ
Alſo daß ſie ſich auch unterſtehen ſollen/ da etwan einer aus ihnen/ ſein Ar-
beith umb ein leichtern billigen werth und pfenning machen/ oder verkaufen
thuet/ denſelben zuſtraffen oder ſonſten zuverfolgen. Welches aber ein boͤſer
unleidentlicher mißbrauch der hiemit alles eruſts abgeſtelt und jedes orths
Obrigkeiten befohlen ſeyn ſoll/ daß ſie auf ſolche heimliche verbuͤndnuͤſſen
beſtes fleiſſes achtung geben/ und da ſie dergleichen in erfahrung bringen/
ſolche Handwercks euth unnachlaͤßlich und mit ernſt ſtraffen.


Der Siebzehent Artickul.
Von der verzuglichkeit oder gethanen Schaden der Hand-
werchs Leuͤth in der thnẽ angedingtẽ oder angefruͤmtẽ Arbeit.


ALß auch bey vielen Handwerchs Leuthen die boͤſe gewohnheit eingeriſſẽ/
daß ſie ihnen ein Arbeit andingen und anfruͤmen laſſẽ/ zuverfertigung
derſelben/ ein gewiſſe Zeit verſprechen und bißweilen auf ſolche Arbeit
Geld
[155]Mantiſſa II.
Geld vorhinein nehmen/ aber die arbeit auf die beſtimbte und verſprochene
Zeit nicht verfertigen uñ machen/ das empfangene geld bißweilẽ auch wohl
die ihnen zuhandẽ geſtelte materialia daraus die arbeit ſoll gemacht werdẽ/
in inder weg verbrauchen/ So befelen wir demnach iedes orths Obrigkeitẽ/
die jehnige ſo mit der verſprochenen und angedingten arbeit/ bevorab wa-
ſie Geld/ oder materialia dar auf empfangen uͤber die gebuͤhrende Zeit ſaun
mig ſeyn/ nicht allein zuverfertigung der arbeit alles ernſts anzuhalten/ ſon-
dern auch nach geſtaltſame des langen verzugs/ und anderer mit unterlau-
ſender ungebuͤhr unnachlaͤßlich zuſtraffen. Da auch einer an der Obrigkeit
einen ſchaden thete/ oder das werck verderbete/ ſoll er demſelben zuerſtatten
ſchuldig ſeyn.


Der achzehent Artickel
Von den ſchmaͤhen/ auftreiben/ unredlich machung und an-
dern unordnungen in geſchenckten und ungeſchenckten

Handwerckern/


WIr wollẽ auch mit allen ernſt verbotẽ haben/ daß kein Handwerchs
man oder auch ein Zunft/ den andern ſchmaͤhen/ auftreiben/ unred-
lich machẽ und jemanden die Zunft oder Handwerck verbieten ſolle/
ſondern da ſich dergleichen zutruͤge/ daß einer was unerbars begienge/ darũb
ergufzutreiben/ oder ſein Hanwergk ihme niederzulegen ſeyn moͤchte/ ſo ſol-
ſollen ſie ſolches der Obrigkeit zu rechter zeit fuͤr und anbringen/ und hieruͤ-
ber gebuͤhrenden ausſchlags erwarten/ ſchmehet aber einer den andern ſoll
der jehnige welcher alſo geſchmehet worden ſolches in viertzehen tagen/ nach
deme ers in erfahrung gebracht gegen den ſchmeher an den entweder ihme
ſolche ſchmach wiederſprechen/ und mit rechter maß wieder heim ſchieben/
oderihn bey ordentlicher Obrigkeit beklagen/ und ſoll als dann der/ welche
alſo injurirt geſchmehet oder unredlich geſcholten wordẽ mit nichtẽ geſchme-
het noch unredlich ſeyn/ viel weniger aufgetrieben werden/ ſondern bey ſeinẽ
ehren und redligkeit verbleiben/ ſo viel und lange/ biß der ſchmach und injuri
handel vor ordentlicher obrigkeit erortert iſt/ es were dann daß der geſchme-
hete oder geſcholtene die ſchmach wiſſentlicher dinge uͤber obgeſetzte Zeit nach
deme er die ſchmach in erfahrung gebracht/ auf ihm liegen lieſſe und ſolche
nicht wieder ſpeche noch andere/ in ſolchen fall/ und damit nicht Zwietracht
unter den Handwerckern entſtehe ſoll einem ſolchen/ der die beſcheltung in
viertzehen tagen nicht geaͤndet/ das Handwerg geſperret werden/ biß er die
U 2beſchaͤn-
[156]Mantiſſa II.
beſchaͤndung und ſchmach angebuͤhrenden orth anhaͤngich gemacht/ und da
ſolches beſchicht ihme als denn das Handwerg wieder eroͤfnet ſeyn/ biß zu
endlicher eroͤrterung des ſchmach oder ſchelthandels.


Wenn aber dieſer beſcheltung und etlicher anderer unordnung hal-
der/ ſo in geſchenckten und ungeſchenckten Handwergern eingeriſſẽ im Jahr
1548 auf dem Reichstag zu Augſpurg ein oͤffentlicher Reichs abſchied pub-
liciret
worden/ alſo wollen wir denſelben allerdinges/ doch mit Zuſatz die-
ſer unſerer in den vorgehenden und nachfolgenden Artickulnfuͤrgenomme-
ner ordnung und erleuterung erhalt und daß darob gehalten werde mit ſon-
dern ernſt gebothen und befohlen haben/ damit aber derſelbe gemeine Reichs
beſchluß und Keyſerlich Geboth alſo in friſchen gedaͤchnuͤß bleibe ſich maͤn-
niglich darnach zurichten/ uñ niemand mit der unwiſſenheit ſich zu entſchul-
digen habe/ ſo iſt deſſelben inhalt/ in dieſe unſere Landesordnung auch ver-
leibt/ und lautet alſo.


Dieweil in den Heiligen Roͤmiſchen Reich Teutſcher Nation gemei-
niglich in Staͤtten und Flecken/ darin denn bißher geſchenckte und unge-
ſchenckte Handwerg gehalten worden von wegen der Meiſter Soͤhne/ Geſel-
len/ Knecht und Lehr Knabẽ/ viel unruhe/ wiederwillẽ nachtheil uñ Scha-
den nicht allein unter ihnen ſelbſt/ ſondern auch zwiſchen derſelben Hand-
werchs Meiſtern uñ andern/ ſo arbeit von ihnen ausbereit/ gemacht und ge-
fertiget haben ſollen von wegen des muͤſſigẽ umbgehens/ ſchenckens uñ Zeh-
rung der ſelben Meiſter Soͤhne und Handwerchs Geſellẽ bißher vielfeltiglich
entſtanden ſeyn. Demnach wollen wir/ daß ihnen/ denſelbigen geſchenckten
und ungeſchenckten Handwergen/ als viel der in dem heiligen Reich/ in
Staͤtten oder andern Flecken in gebrauch die Handwergs Geſellen/ ſo jaͤhr-
lich oder von Monat zu Monat/ von ihnen den frembden ankom̃enden Ge-
ſellen/ die Dienſt begehren/ und dieſelben dienſt zuwerben/ und zu andern biß-
her erwehlt worden/ in allweg ab ſeyn. Wo aber jemand von denſelbẽ fremb-
den ankommenden Handwerchs Geſellen in einer oder mehr Staͤtt oder
Flecken ankommen dienſt oder ein Meiſter begehren/ der ſoll ſich all wegen
von ſolcher ſache wegen/ bey deſſelben ſein gelernten Handwergks Zunft oder
Stuben Knecht/ oder wo kein Zunft oder Stuben wert/ bey deſſelben Hand-
nergks Geſellen angenommen Wirths oder Vater/ oder bey dem juͤngſten
Meiſter ſo jederzeit deſſelben Handwergs ſeyn/ oder aber bey den jenen/ ſo
von einer jeden Obrigkeit darzu verordnet ſeynd/ oder werden moͤchten/ an-
zeigen/
[157]Mantiſſa II.
zeigen/ derſelb Zunft oder Stuben Knech/ oder angenommen Wirth und
Vatter/ oder verordneten fuͤr ſich ſelbſt oder durch ſeinen Knecht oder juͤng-
ſten Meiſter/ ſoll auch als dann und zu jederzeit/ mit getrewen Fleiß/ und
wie der ort der gebrauch iſt/ demſelben ankommenden Handwergs Geſellen/
umb dienſt und ein Meiſter beſehen und werben/ in aller maſſen/ wie hievor
die erwehlten Handwercks Geſellen und Knecht zu jederzeit gethan hetten.
Doch ſoll in und nach dem allen/ das ſamentlich ſchencken und zehren/ zum
an und abzug oder ſonſt in ander weiſe keines weges hinfuͤrter geſtatt werdẽ.
Es ſollẽ auch einige ſtraffẽ/ von obgemeltẽ geſchenckten oder nicht geſchenck.
ten Handwerg/ Meiſters Soͤhnen und Geſellen nicht mehr fuͤrgenommen
gehalten noch gebraucht/ auch keiner den andern weder ſchmaͤhen/
noch auf und umbtreiben/ noch unredlich machen. Welcher aber das thete/
das doch nicht ſeyn/ ſo ſoll derſelbe ſchmaͤher ſolches vor der ordentlichẽ Ob-
rigkeit des orths ausfuͤhren/ ob aber der hierinn ungehorſam erſchiene/ ſo
ſoll er vor derſelben Obrigkeit/ nach geſtalt der ſachen/ geſtraft und fuͤr un-
redlich gehalten werden/ ſo lang und viel/ biß er das/ wie ob ſtehtausgefuͤhrt.
Es ſoll auch der jehnig/ ſo geſchmaͤht worden keines wegs aufgetrieben/ ſon-
dern bey ſeinen Handwerck gelaſſen/ und die Handwergs Geſellen mit und
neben ihme zuarbeiten ſchuldig ſeyn/ ſo lang biß die angezogenen Jnjurien
und Schmach gegen ihme wie ſich gebuͤhrt/ eroͤrtert wird/ und was ſonſt
ein jeder ſpruch und forderung zu dem andern umb ſachen ſo ein Handwerg
nicht betrift hette/ oder zuhaben vermeinen/ das ſoll ein jeder vor der Obrig-
keit oder Flecken darinn ſie betreten werden/ oder ſich enthalten und umb
ſachen ein geſchencktes oder nicht geſchencktes Handwerg belangend vor der
Zunft oder demſelben Handwerck nach guten erbarn brauch der ort wie ſich
gebuͤhrt austragen Und welcher Meiſters Sohn oder Geſell ſolch obgemeld
erkaͤndnuͤß und vertrag nit annehmen/ noch halten wolt oder wuͤrde/ der
ſoll im Reich Teutſcher Nation in Staͤtten oder Flecken ferner zu arbeiten
und ſolche geſchenckte und nicht geſchenckte Handwerg zutreiben nicht zuge-
laſſen/ ſondern ausgetrieben und weggeſchaft werden/ doch wo einiger ſich
beſchwert befinde/ dem ſoll unbenommen ſeyn/ ſich fuͤr die nechſt Obrigkeit
zuberuffen/ darnach ſich manniglich haben zurichten/ wir wollen/ daß die
Handwergs Knechte und Geſellen den Meiſtern nicht eindingen/ was und
wie viel ſie ihnen jeder zeit zu eſſen und zu trincken geben/ doch daß die Mei-
ſter ihre Knecht und Geſellen dermaſſen halten/ daß ſie zu klagen nicht uhr-
U 3ſach
[158]Mantiſſa II.
ſach haben/ darinn die Obrigkeiten auch jederzeit einfehens thuen ſollen/
doch einer ieden Obrigkeit/ ſo Regalien von uns und dem heiligen Roͤmi-
ſchen Reich hat unbenommen/ dieſe unſer Ordnung nach eines jeden Lan-
des gelegenheit einzuziehen/ zu ringern und zu maͤſſigen aber in keinen weg
zuerhoͤhern/ oder zu mehren.


Der Neunzehend Artickul.
Daß den Handwerchs Geſellẽ der gute Montag nicht mehr
geben noch zugelaſſen werden ſoll


ALß auch biß anher in ettichen Handwergen der mißbrauch getreſt/ daß
die Mejſter ihren Handwergs Geſellen in den gantzen Werck wochẽ/
am Montag ein Feyer und Muͤſſiggang haben zulaſſen/ daraus un
billige verſaͤumniß der arbeit/ auch unnotturftige Zehrung und ander nach-
theil erfolget/ So wollen wir und iſt unſer ernſtliche meinung/ daß ſolcher
mißbrauch/ vergebenlicher muͤſſigang und Feyer am Montag (welchn Sie
den guten Montag genennet) oder auch an einen andern tag allenthalb in
unſern Fuͤrſtenthumben/ in unſern Staͤtten und Marckten und auf den Lan-
de gaͤntzlichen abgethan und den Handwergs Knechten keines weges mehr
zugelaſſen noch geſtattet/ ſondern welche ſich daruͤber/ ſolchen guten Mon-
tag zuhalten unterſtehen/ die darumb geſtraft werden ſollen.


Der Zwantzigſt Artickul.
Von ſtraff der Handwergks Knecht/ die ihren Meiſtern in
ihrer arbeit muthwilliglich aufſtehn


ALß ſich auch die Handwergs Knecht in unſern Staͤtten und Maͤrck-
ten zu zeiten unterſtehn aus eignen fuͤrnehmen und muthwillen ge-
meiniglich all in einen Handwerg aufzuſtehn in meinung ihren Mei-
ſtern weiter nicht zuarbeiten/ es werde dann in dem/ daß ſie fuͤr nehmen/ da-
vor nach ihren begehren gehandelt/ und vermeinen alſo ohne der Obrigkeit
erlauben in den ſachen ihr ſelbſt Richter zuſeyn deßhalben zu dicken mahls
in den Handwergern zwiſchen ihnen viel irrung uñ verſaumnuͤs der Han-
wercks arbeit entſtehen. Demnach iſt unſer meinung daß unſere Beambte
auch Buͤrgemeiſter und Rath unſerer Statt und Maͤrckt/ ſolches furan
nicht mehr geſtatten/ ſondern die Handwerchs Knecht oder andere/ die deß
bey den andern anfaͤnger und veber ſeyn/ nach geſtalt ihrer verſchuldnuͤß
ſtrafen/ uñ mit den andern Handwerchs Knechtẽ verſchaffẽ ihren Meiſtern
wie
[159]Mantiſſa II.
wie vor/ weiter zu arbeiten/ welche aber ſolches nicht thuen/ und darin wie-
derſeſſig ſeyn wolten/ dieſelben ſollen als dann in unſerm Land fuͤrter kein
Glait haben noch ihnen ihr Handwergk an andern ortẽ unſers Lands zu ar-
beiten zugelaſſen werden.


Es ſoll auch hinfuͤhro kein Handwergs Knecht ſeinen Meiſter ohnge-
grund uhrſachen uñ wieder Handwercks gewohnheit aufſtehen/ des gleichẽ
auch kein Handwercks mann dem andern ohn willen und wiſſen der Obrig-
keit das Handwerck niederlegen/ welcher aber ſolches uͤbertreten/ und nicht
halten wuͤrde/ der ſoll von ſeiner Obrigkeit/ nach geſtalt des verbrechens
auch geſtraft werden.



MANTISSA III.
[Addenda ad cap. part. 11. de abuſibus
ſtatut. opific.]


JUſtisſimè de ejusmodi abuſibꝰ conqueritur noviſſimè D. Hoffmann,
in ſuo Lycurgo German. moribus informato, ubi cap. 17. ad finem
ita ſcribit:
Es iſt in gewein bekant/ waß fuͤr mißbraͤuche/ ſo wohl der
geſchenckten/ oder ungeſchenckten Handwergen/ bey Zuͤnfften und In-
nungen/ und deroſelben alſo genannten Ambts-Laden/ bey ankommenden
und abziehenden Geſellen/ mit ſchencken und zehren/ zum An- und Abzug
taͤglich paſſiern/ welche zwart durch den Reichs Abſchied de Anno 1530.
zu Augſpurg: wie auch zu Speyr de Anno 1570. abgeſchafft ſeyn ſollen/ je-
doch deſſen ungeacht/ noch im vollen ſchwang gehen.


Jtem/ waß offt den Lehrjungen/ ehe ſie ihre Lehrjahr ausſtehen vor
beſchwerligkeit zugezogen. Jtem/ wie die Geſellen umb liederlicher urſach
willen einander ſchmaͤhen laſſen/ (welches viele an Reichs-Abſchied de
Anno 1551.
) von einem ort zum andern auff- und umbtreiben (auffklopffen)
und unredlich machen.


Was bey verfertigung des Meiſterſtuͤcks/ unter den Altmeiſtern vor
unnoͤtiges ſimpuliren/ unverdiente beſtraff- auch wohl ab- und zuweiſung
des jungen Meiſters zum oͤfftern vorgehen/ zumal weñ nicht geld genug pro
redimendâ vexâ
dargezehlet wird.


Jtem
[160]Mantiſſa III.

Jtem/ waß vor conventiones und pacta illicita daß ein Meiſter
ſeine gefertigte arbeit in feilen kauff nicht hoͤher und geringer verkauffen ſoll
als der ander/ wordurch auffſchlaͤge und Steigerung verurſachet wird/
welches von gemeinen beſten zu wieder/ und unter ihnen ſelbſt ſtreit und
Zanck erreget.


Nein/ waß vor unartig/ boßhafftig Verfolgung der Boͤnhaſen und
Pfuſcher taͤglich vorlauffen/ davon zeiget die Barbariſche procedur/ ſo
mann taͤglich hin und wieder in Gerichten hoͤren muß. Vnd ob zwart eine
ſtraffe von 10. Marck Loͤtigs Goldes de Anno 1566. auff die Verbrecher
oberzehlte mißbraͤuche geſetzt/ iſt doch kein mal ſolcher exigirt und eingetrie-
ben worden.


Quod ſi factum fuiſſet ſemel, vel iterum, nunquam andirentur
querelæ, quibus hodiè Germania impetitur. Sed Quæritur: quare tot
Jmperii conſtitutionibꝰ ſaluberrimis de abolendo abuſu eiusmodi conſvetudinum
non ſatis fiat
? Resp. Quod clauſula Reſervatoria ſtatibus dat poteſtatẽ
caſſandi, minuendi, \& moderandi illas ſanctiones pro cujuslibet pro-
vinciæ moribus, per verba:
Doch einer jeden Obrigkeit unbenommen/
dieſe und jene Ordnung gar einzuziehen/ zurugen/ nñ zu maͤſſigen. Reform.
Polit. de Anno 1530. in fin. \& de Anno 1548. in fin. \& cum per verbum

(einziehen) intelligunt nonnulli abdicationem \& abrogationẽ Refor-
mationis Politiæ. Hactenus Autor, qui quod ſcribit nonnullos abdica-
tionem plenariam per verbum
einziehen intelligere, non ſeriò dixiſſe
videtur. Cauſſa namq; quòd tolerentur tàm graves ae pernicioſi abuſꝰ,
procul dubio alia non eſt, quìn Magiſtratuum impunitur negli-
gentia, \& quòd Germanorum leges ac Ordinationes ferè
ſemper ſoleant esſe nola ſine piſtillo.



[[161]]

APPE NDIX.
Churfuͤrſtl. Sächſ.
TAX-Ordnung
Derer Handwercker.


[[162]]

Churfuͤr ſtliche Saͤchſiſche Taxa
Derer Handwercker im
Chur Creyſſe.


1. Buchbinder.


  • In ſchweinleder
    • Groß format in fol. 1 fl. 3. gr.
    • in gemein fol.  fl.
    • median in quarto 12. gr.

    • in gemein quarto. 8. gr.
    • In groß Octavo 4. gr.
    • In gemein Octavo 4. gr.

    • In Duodecimo 3. gr.
    • In Sedecimo. 2. gr.
    • In groß Format in folio 18. gr.

    • In gemein folio. 15. gr.
    • Median in quarto 8. gr.
    • In gemein quarto. 6. gr.
  • In weiß Per-
    gament
    • In groß Octavo. 4. gr. 6. pf.
    • In gemein Octavo 4. gr.
    • In Duodecimo. 2. gr.

    • In Sedecimo. 2. gr.

Wuͤrde aber der Ein Kauff an den Materialien/ ſo Sie zu ihrem
Handwerck beduͤrffen fallen/ ſoll dießfalls jederzeit moderation getroffen
werden.


Schneider im Chur Kreiß.


Wie wohl wegen vielheit mancherley Veraͤnderungen und Neue-
rungen der trachten/ verbraͤmungen/ zuhacken und unterlegungen der Klei-
der/ nicht fuͤglich ein beſtaͤndiges macherlohn zuſetzen/ und aber doch dieß-
falß in etwas gewießheit ſeyn moͤgen/ ſo ſollen die Schneider/ doch mehr
zufordern nicht befugt ſeyn. Alß:


  • Von einem ſchlechten Hoſen und Wams einer Manns Perſohn
     15. 16. in 18. gr.

Von
[[163]]Churfuͤrſtl Saͤchſ.
  • Von einem Kleide/ mit einer ſchnur oder zweymahl geſtepfet/ von
     21 biß in 24 gr.
  • Von einem ſchlechten Knaben Kleide von Zehen oder Zwoͤlff Jahren/
     8. gr.
  • Von einem ſolchen Kleide mit einer ſchnur/ oder geſtepfft/  12. gr.
  • Von einem ſehlechten Mantel ohne ſchnur.  10. gr.
  • Von einem Trauer Mantel  12. gr.
  • Von einem Mantel mit einer ſchnur  18. gr.
  • Von einem ſchlechten Weiber Rock.  12. gr.
  • Von einem gefuͤtterten und mit ſchnuͤren belegten Rock.  1. fl.
  • Von einem par Ermeln  2 in 3. gr.
  • Von einem langen peltz mit ſchleiffen/  12. in 16. gr.
  • Von einem Maͤgdlein Rock  6. in 8. gr.
  • Ein paar ſtruͤmpfe zubeſetzen/  1. gr.
  • Ein Hut zu uͤberziehen  18. pf biß 2. gr.
  • Von einem ſchnuͤr Leibichen ohne ſchnuͤre.  2. gr.
  • Von einem ſchnuͤrleibichen mit einer ſchnur  3. gr.
  • Ein paar ſchlechte ſtruͤmpfe  18. pf.
  • Von einer Magdſchaube  6. gr.

Wegen anderer/ ſonderlich gebrehmeter und geſtickter arbeit/ wer-
den Sie ſich mit einander der billigkeit nach/ vergleichen.


Hutmacher/ im Chur Kreiß.


  • Ein Hut von guter Polniſcher wolle/ mit einem breiten rand von
     18 biß 24 gr.
  • Ein Hut von Einlaͤndiſcher wolle  von 8 biß in 15. gr.
  • Kinder huͤte von Polniſcher wolle  9 biß in 12 gr.
  • Kinder huͤte don Einlaͤndiſcher  4 biß in 8 gr.

Leinweber/ Im Chur Kreiß.


  • Von einer langen Ellen klein flaͤchſen/ zu zwey ellen breit  8 in 10 pf.
  • Von klein flaͤchſen/ anderthalb Ellen breit  6 in 7. pf.
  • Von mitteln in breiten  5 pf.
  • Von mitteln in ſchmahlen.  4 pf.

a 2Von
[[164]]Tax-Ordnung.
  • Von groben in breiten  3 pf.
  • Von groben in ſchmalen.  2 pf.

Kirſchner im Chur Kreiß


  • Ein weiberpeltz von weiſſen Schmaſſen ziemlich lang und weit ohne
    ſchweiff.  3 fl. 10. gr. 6. pf. biß in 4. fl.
  • Ein Peltz von weiſſen ſchmaſſen mit einem ſchweiffe.  5. 6 7. in 8. fl.
  • Ein ſchlechter gemeiner Weiber Peltz.  2. fl. auch 2 fl. 6. gr.
  • Ein ſchlecht Kindpeltzlein.  12. gr.
  • Ein Kinderſchuͤrtzpeltzlein/ von ſchmaſſen und Lambfell/ oder Kuͤn-
    ruͤcken mit rauchen ſchweiffe und gold beleget/ nach dem er groß
     24. gr. biß 2 fl.
  • Ein Maͤgde Peltz.  21. 24. gr.
  • Einen Frauen Rock zufuͤttern mit Schmaſſen oder Kuͤnruͤcken/  2 fl.
  • Einen ſchlaffpeltz zufuͤttern mit Kuͤnruͤcken.  3 fl 10. gr. 6 pf. in 4. fl.

Tuchmacher in Meiſchniſchen Kreiß.


  • Dreſdeniſch oder Meißniſch ſchwartz Kern Tuch.  1 fl. 3. gr.
  • Ein Elle des beſten unter dem gemeinen/ von  15. biß 18. gr.
  • Eine Elle von mittlern/ von  10 biß 12 gr.
  • Eine Elle gering Tuch  7. 8. gr.
  • Eine Elle fnttertuch.  3. 4. gr.
  • Eine Elle Landpoy.  5. gr.
  • Eine Elle Haͤiniſch Kern tuch/ uͤmb  1 fl.
  • Des beſten gemeinen  12 biß 15. gr.
  • Des mitlern. von  8 biß 10. gr.
  • Geringen.  5 biß 6. gr.
  • Futtertuch.  3 gr. 3 gr. 6 pf.
  • Eine Elle poy  5 gr.
  • Torgauiſch iſt dem Haͤiniſchen gleich
  • Finſterwaldiſch iſt nach der alten breit:
  • Drey ſiegler die Elle  10. gr. 6 pf. 12. gr.
  • Zwey ſiegler  8. gr.
  • Ein ſiegler  4. 5. gr.
  • Das Ortrantiſche/ dem Finſterwaldiſchen gleich

Nach
[[165]]Churfuͤrſtl. Saͤchſ.

Nachdem aber dieſer Staͤtde etliche ſich bißhero befliſſen/ euch auff
lindiſche arth und breite zumachen/ dieſelben ſollen unter dieſen anſchlag
nicht begrieffen ſeyn.


Auslaͤndiſche tuche/ koͤnnen andere geſtalt nicht/ alß nach der guͤthe
und augenſchein ge ſchaͤtzet/ und erkauffet werden/ und wird darinnen je-
des orthes Obrigkeit/ guthes einſehen zupfliegen wieſſen.


Tuchſcherer und Bereiter/ Im Meiſchni-
ſchen Kreiß.


  • Von einem ſtuͤcke tuch dreymal zubereiten/ zu ſcheren/ zuverhauen/ zu
    legen und zuhefften/ an alten gelde  12. gr.
    • Von gar guthem Kern tuch aber  3 thl: anßzubreiten.
    • Von Einem Mitteltuch aber.  9 gr.
    • Von einer Ellen Landtuch zuſcheren  3 pf.
    • Von einem Bockfell zu ſchmuͤtzen.  2. 3. gr.
    • Von einer groſſen Hirſchhaut.  18. 21. 24. gr.
    • Von einer Wildshaut.  12. 13. 14. 15. gr.
    • Von einer Rehehaut  8. 9. 10. gr.
    • Von einem Rehefelle.  2 biß in 3. gr.
    • Von einem Kalbfell  2 gr. 6 pf.
    • Von einem Schaffell  1 gr. 6 pf.
    • Von einem Hoſen und Wams zu ſchmitzen  1 gr.

Parathmacher Im Meiſchniſchen Kreiß.


  • Ein wuͤllenes Mannes hembd  1 fl. 15 gr. auch wohl 2 fl.
  • Ein paar wuͤllene reitſocken  1. fl. 3. gr.
  • Ein par geſtruͤckte Mannes ſtruͤmpfe.  1. fl.
  • Ein par Weiber ſtruͤmpfe.  12. 15. gr.
  • Ein par gemeine  9. 10. gr.
  • Ein par Kinder ſtruͤmpfe  7. 8. gr.
  • Ein par gar Kleine  5. 6. gr.
  • Ein par ſchuheſocken  3. 4. gr.
  • Ein par handſchuch  2. 3. gr.

a 3Schwartz-
[[166]]Tax-Ordnung.

Schwartzferber Im Meiſniſchen Kreiß.


  • Von der Ellen Hausleinwad/ auff Barchen arth  8 pf.
  • Von der Ellen flaͤchſens gemandelt ſchlecht  6 pf.
  • Von Einer Ellen grob ſchwartz gemandelt  4. 5. pf.
  • Von Einer Ellen hausleinwad/ gruͤn oder blau geferbet von  18 pf.
    biß 4. pf.
  • Von Einer Ellen haußleinwad leber/ violet/ oder aſcherfarben/  1 gr.
  • Von Einer Ellenbreit/ halb wuͤllen ſchwartz  1 gr.
  • Von Einem ſchmahlen Zwillich zu ferben  1 gr.

Weißgerber Im Chur Kreiß.


    • Vor eine Hirſchhaut  15 gr.
    • Vor eine Rehehaut/ Bock oder Kalbfell  3 in 4. gr.
    • Vor ein ſchafffell.  2 in 3 gr.
    Weißgar.

Cordowanmacher Im Meiſchniſchen Kreiß.


  • Ein Bock fell zubereiten  5. 6. gr.
  • Ein Kalbfell.  6. 7. gr.
  • Vom Schafffell.  4. 5. gr.

Pergamentirer Im Meiſchniſchen Kreiß.


  • Ein groſſes feld trommel ſpiel/ mit einen Buͤchenem Lauff/ ſchlaͤgel
    mit riemen/ und aller zugehoͤrung gemachet  4 fl. 4 fl. 12. gr.
  • Eine gemeine trommel mit einen taͤnnen Laufft.  2. fl. 3. fl.
  • Eine gemeine Bauer oder Kirmes trommel.  1. fl. biß 27. gr.
  • Eine haut Pergament von Kalbfell geferbet zu  7. 8. und 9. gr.
  • Ein ſchaͤffen vergamenthaut/ von farben/ zu  5. 6. gr.
  • Ein haut ſchreib pergament zu  7 biß in 12 gr.
  • Ein pfund Leim des beſten  3 gr. 6 pf. 4 gr.
  • Mitlern.  2 gr. 6 pf. 3. gr.
  • Des geringern/ zu  18. 21. pf. 2. gr.

Lohegerber Im Chur Kreyß


  • Vor eine groſſe haut lohe gar.  7. 8. gr

Vor
[[167]]Churfuͤrſtl. Saͤchſ.
  • Vor eine geringere Lohe gar  6 gr.
  • Vor ein Kalbfell Lohe gar  2 gr.

Schuſter/ und ihr Leder Kauff/ Im Chur Kreiß.


  • Damit ſich dieſelben des Ein Kauffs nicht zubeſchwehren/ ſoll
    ihnen das Landleder rohe gegeben werden:
  • Eine gemeine Ochſenhaut/ vor  2 fl. 18. gr.
  • Eine Kuͤhe haut  2 fl. 6 gr.
  • Ein Kalbfell/ vor  5 im 6 gr.
  • Ein Hammelfell.  5 gr.
  • Ein Schaff fell.  4. gr.

Dargegen ſollen Sie verkauffen.


  • Ein par Cordowaniſche ſtiefel mit abſetzen und pfundſohlen/ 3 fl. in
     3. fl. 9. gr.
  • Ein par gemeine Cordowaniſche ſtiefel uͤmb  2 fl. 6 gr.
  • Reitſtiefel von geſchmierten Leder mit abſetzen und pfundſohlen  2 fl.
    in 2 fl. 6 gr.
  • Von druckenen Leder/ mit pfundſohlen und abſetzen  2 fl. 10. gr. 6 pf.
    auch 2 fl. 18. gr.
  • Gemeine ſtiefeln  1 fl. 15 gr.
  • Bauerſtiefeln.  1 fl, 1 fl. 3 gr.
  • Cordowaniſche Mañsſchuh/ mit pfundſohlen uñ abſetzen  18 in 21 gr.
  • Dergleichen ſchuh ohne abſetze mit pfundſohlen.  15 in 16 gr.
  • Cordowaniſche Weiberſchuh/ mit abſetzẽ und pfundſohlẽ  14 in 15 gr.
  • Cordowaniſche Weiberſchuh ohne abſetze  12. in 13 gr.
  • Mannsſchuh von geſchmirten und truckenen Leder mit abſetzen und.
    pfundſohlen  15 in 16 gr.
  • Dergleichen ſchuh mit pfund ſohlen ohne abſetze.  10 in 12. gr.
  • Dergleichen Korckſchuh mit pfundſohlen  18. gr.
  • Groſſe Kerner oder Bauerſchuhe/ mit Riemen  12. gr.
  • Gemeine Mannsſchuh mit zwo ſohlen.  8 in 9 gr.
  • Gemeine ſchuhe auff rahmen  10 gr.
  • Cordowaniſche Manns pantoffeln  10 gr.
  • Geſchmirte oder von truckenen Leder  9. 10 gr.

Cordog-
[[168]]Tax-Ordnung.
  • Cordowaniſche Weiber pantoffeln  10 gr.
  • Geſchmierte Weiber pantoffeln  7. in 8. gr.
  • Geſchmierte Weiberſchue auf rahmen  8 gr.
  • Mit einfachen fohlen.  5 in 6 gr.
  • Kinderſchue/ von 3. 4. 5. 6. 7. Jahren/ uͤmb  2. 3. gr. 6. pf. 4 gr.
  • Kinderſchue von 10 in 14 Jahren  5. 6. in 7 gr.
  • Ein par ſpornleder von Cordowan  3 gr.
  • Ein par ſpornleder von geſchmierten Leder.  18 pf. 2 gr.

Von ſchuhen zuflicken/ Im Meiſchniſchen Kreiß.


  • Vor ein par Mannes ſohlen.  3 gr.
  • Von einer ſohlen aufzuſetzen  1 gr.
  • Von ein par gemeinen ſohlen  2 gr.
  • Von einem par Kinderſchuen/ nach dem ſie groſſe ſohlen auffzuſetzen
     8. 9. 10. 18. pf.
  • Von einem fleck zuſetzen  3 biß 8 pf.

Sattler Im Chur Kreiß.


  • Ein Reitſattel mit breiten und ſchmahlen belegen und Riemen/ von
    guthen Riendern Leder  3 fl. 10. gr. 6 pf. auch 4 fl.
  • Ein gemeinen Reitſattel/ mit einer langen Decken  2 fl. 18 gr.
  • Ein gemein Kutzſch Sattel.  2 fl. auch 1 fl. 3. gr.
  • Ein fuhr ſattel  1 fl. auch 1 fl. 3. gr.
  • Ein Kummet  18 gr. in 21 gr.
  • Ein neuͤ Kuͤſſen unterm Reitſattel mit Reheharen  10 gr. 6 pf.
  • Ein par guthe Seilſcheiden  5. 6 in 7. gr.
  • Ein Felleiß  1 fl. auch 1 fl. 3. gr.
  • Ein Satteltaſche  18 in 21 gr.
  • Ein Piſtohlen halffter  1 fl.
  • Ein par Wagen Buͤchſen halffter.  2 fl.

Riemer Im Chur Kreiß.


  • Von einer haut weiß gar zumachen und zuverſchneiden in deß Herrn
    Hauß und Koſt  14 in 15. gr.
  • Ein Zaum nach dem er groß.  6. 7. 9. gr.
  • Ein Hinder geſchirr.  12 gr.
  • Ein Reit Zeug mit puckeln.  2 fl. 10. gr. 6 pf. auch 3 fl.

Ein
[[169]]Churfurſtl. Saͤchſ.
  • Ein gedoppelt Reit Zeug  1 fl. 10 gr. 6 pf. auch 2 fl.
  • Ein einfach ſchlecht Reit Zeug.  1 fl. auch 1 fl. 3 gr.
  • Ein par ſteuchleder  3. 4 gr.
  • Ein Creutzgurt/ mit einem uͤbergurt.  7 in 8. gr.
  • Ein bauch oder Sattelgurt.  7 in 8 gr.
  • Ein ſchlechter bauchgurt.  4 gr.
  • Ein Sattelgunt.  5. 6. gr.
  • Ein Reithalffter mit zwey Ziegeln.  4. 5. gr.
  • Ein Ziehſohlen  6 gr.
  • Ein guthe ſtarcke Peutſche.  8 in 9. gr.
  • Von einẽ gantzen Kutzſch Zeug auff vier Pferde mit ſchwartzen rinckẽ/
    ohne ledern ſtrengen/ und breiten Decken/ wie man Sie jetzo fuͤhret.
     16. in 17 fl.
  • Ein ſchlecht Bauer Zaum  4 in 5. gr.
  • Ein Nehe riemen  1 pf.
  • Ein flegel Kap.  6 pf.
  • Schwertz und Kratzbuͤrſten  3 gr.
  • Ein Schwam  5 in 4 gr.

Lederhaͤndler/ Beutler und Taͤſchner
Im Chur Kreiß.


  • Ein par handſchuch von ſchaͤfen Leder  3. 4. in 5. gr.
  • Ein par handſchuch von bock fell ohne ſtulpen  4. 5. in 6. gr.
  • Ein par bockfellene handſchuch mit ſtulpen.  8. 9 gr.
  • Ein par ſchaͤffen lederne handſchuch mit ſtulpen.  4 5 6. gr.
  • Ein par banck pfuͤle von rothen Reuſiſchen Leder  2 fl. 3. gr.
  • Fin banckpfuͤl auff 3 Perſohnen  1 fl. auch 1 thlr.
  • Ein Stul Kuͤſſen.  8 in 9. gr.
  • Einfell zuferben  1 in 2 gr.

Guͤrtler/ Im Meiſniſchen Kreiß.


  • Ein Leib guͤrtel von guthen ſammet/ mit Cordowan eingeboͤrtelt/ und
    geetzten beſchlaͤge/ von  10 biß 12. gr.
  • Ein dergleichen gehencke mit Sammet und Cordowan eingewuͤlſtelt/
    mit geetzten rincken und hacken.  1 fl. 12 gr.
  • Einen gemeinen Manns guͤrtel  5. 6. gr.

bEin
[[170]]Tax-Ordnung.
  • Ein gehencke darzu.  9. 10 gr.
  • Ein liederner Guͤrtel mit Sammet Cordowan eingewuͤlſtelt/ und
    geetzten eyſen.  10. 12. gr.
  • Ein ſchlechter Leibguͤrtel von Leder  6 gr.
  • Ein geringer ſchuͤrtzguͤrtel  18 pf.
  • Ein Kinderguͤrtel  2. 3. gr.

Senckler/ Im Chur Kreiß.


  • Ein Dutzend der beſten langen Senckel.  18. pf.
  • Ein Dutzend gemeine Senckel  9 biß 12 pf.
  • Ein ſchnuͤrſenckel/ daran der ſtifft vernietet  4 pf.
  • Von einem Dutzend ſeiden ſenckel zu beſchlagen  18 pf. biß in 2 gr.

Goldſchmiede durch alle Kreiße.


Was Sie im werck ſilber verarbeiten/ es ſey in welcher geſtalt es
wolle/ ſoll nach anweiſung des heyligen Reichs Policey Ordnung jede
Marck 14. Loth fein ſilber halten/ und damit alle gefaͤhrligkeit verhuͤtet wer-
de/ ſoll der Goldſchmied der Stadt wapen/ ſein Zeichen und die Jahr Zahl/
bey vermeidung ernſtes einſehens/ darauff ſchlagen


  • Von jedem Loth zu verarbeiten nicht mehr alß  3. gr.
  • Von durchgebrochener/ getriebener/ oder ſchwartz geſchnittener ar-
    beit  4. gr.

In der Goldarbeit aber/ von 10 Ducaten/ 10 Cronen/ 10 Goldfl.
1 Ducat/ 1 Crone 1 Goldguͤlde genommen werden.


Das Gold wie es der Goldſchmied empfangen/ ſoll er auch/ ohne
einigen Zuſatz gewehren/ im verloͤthen keine vervortheilunge ſuchen/ auch
geringer alß Reiniſch nicht verarbeiten.


Auff eine Marck ſtarck zu verguͤlden/ ſollen ihme drey Ducaten/
aber ſchlecht zu verguͤlden/ Zwey Ducaten gegeben werden/ jedoch ſoll er
an Meſſing und Kupfer nichts verguͤlden.


Goldſchlaͤger/ Im Meiſniſchen Kreiß.


  • Ein buͤchlein halb geſchlagen gold von 24 blaͤttern zu  24 gr.
  • Ein buͤchlein halbgeſchlagen ſilber.  7 gr.
  • Ein buͤchlein fein Gold  7 gr.
  • Ein buͤchlein wiſchgold  3 gr. 6 pf.
  • Ein buͤchlein Stlber vor Mahler  1 gr. 9 pf.
  • Doch ſollen die blaͤtter in aller groͤſſe und laͤnge gemachet werden.

Kupf-
[[171]]Churfuͤrſtl. Saͤchſ.

Kupfferſchmiede/ Im Meiſchniſchen Kreiß.


  • Wenn die Kupfer ſchmiede das Kupfer auf den Seigerhuͤtten/
    den Centner uͤmb 22 thlr: ahnkauffs haben. So ſollen und koͤnnen Sie das
    pfund gemachte arbeit goben/ an fieſchtiegeln uͤmb  5 gr.
  • An Keſſeln/ uͤmb  7 gr.
  • ohne eyſen/ uͤmb  8 gr.
  • Alt Kupffer ſollen 2 pfund vor ein neues gegeben werden.

Meſſing arbeiter/ Rothgieſſer Im
Chur Kreiß.


  • Vor ein pfund Meſſing mit dem macherlohn  6. 7. auch 8. gr.
  • Vor ein pfund Ehren Zeug  5. 6. gr.
  • Vor ein pfund Meſſing uͤmbzugieſſen  2 gr. in 2 gr. 6 pf.
  • Vnd von einen pfund Ehren  2. gr.
  • Zum abgang im Feuer/ werden auff 10 pfund 1 pfund paſſiret

Kandel oder Ziengieſſer/ durch alle Kreiſſe.


Sollen auff 10 pfund mehr nicht alß 1 pfund/ und alſo auff einen
Centner 10 pfund bley Zuſatz nehmen.


Vor ein pfund neuer krummer arbeit/ an Handfaſſen/ Kannen/


  • Flaſchen/ Leuchter und dergleichen  6 gr.
  • Davon uͤmb zugieſſen  18 pf.
  • An ſchlechter arbeit/ von Schuͤſſeln/ Tellern/ Confecktſchalen.  5. gr.
  • Davon uͤmb zugieſſen  1 gr.

Vnd wird ihnen auff 10 pfund wegen abgangs im Feuͤer/ 1 pfund
erlaſſen/ Sie ſollen auch auff alle und jede arbeit der Obrigkeit Wapen/
und ihr Zeichen ſchlagen.


Schloͤſſer und Klein Schmiede Im Chur
Kreiß.


  • Von einer eingefaſtẽ ſtubenthuͤr/ nach dem hauptſchlieſſel.  2 fl. 6 gr.
  • Von einer eingefaſten Kammerthuͤr nach dem hauptſchlieſſel  2 fl.
  • Von einer gemeinen Stubenthuͤr.  1 fl. 15 gr.
  • Von einer gemeinen Kammerthuͤr.  1 fl. 3 gr.
  • Von einer Haußthuͤr.  4 tehalb. fl. biß in 4. fl.
  • Von einem Fenſter rahmen verzienet  1 fl. 10 6 pf.

b 2Vnver-
[[172]]Tax-Ordnung.
  • Vnverzient ſchwartz.  1 fl. auch 24. gr.
  • Vor ein einzeln ſtuben ſchloß  24. gr.
  • Vor ein einzeln Kammerſchloß.  12 gr.
  • Eine reiſe Lade wohl beſchlagen  2 fl. 2 thlr.
  • Vor ein par gemeine bande und ein gemein ſchloß.  10. 12. 15. gr.
  • Vor ein gemein Kammerſchloß  6. 7. gr.
  • Vor ein gemein ſchrauckſchloß  5 gr.
  • Mit einem geloͤteten eingerichte  10 in 12 gr.
  • Ein par ſchlechte baͤnder/ nach dem ſie ſtarck.  7. 8. 9. gr.
  • Ein gemeinen ſchluͤſſel.  1 gr. auch 18. pf.
  • Ein Hauptſchluͤſſel  12. 15. gr.
  • Ein ſchluͤſſel uͤbers eingerichte  4 in 5. gr.
  • Vor eine Clle windeyſen.  6 in 8 pf.
  • Ein anwurff.  18. pf. auch 2 gr.

Platner/ im Meiſniſchen Kreiß.


  • Ein Kuͤriß/ ſo forne ſchußfrey/ von  20 biß auff 30 fl.
    • Darnach er iſt.
  • Ein gemein Kuͤriß  14. 15. fl.
  • Ein Reuter Ruͤſtung  8. 9. fl.
  • Soldaten Ruͤſtung  5. 6. fl.
  • Rondartſche/ ſo gantz fertig und ſchuß frey.  12 fl.
  • Eine gemeine.  6 fl.
  • Ein Cordolaſche oder ſtecher darzu  2 fl 6 gr.
  • Portiſane ſo gantz und huͤbſch ausgemacht.  18. 20. fl.
  • Helleparth mit dem ſchafft  15. 18. gr. 1. fl.
  • Ein langer ſpieß mit eyſen und ſchafft  18 gr. 1. fl.
  • Ein guth ſchlacht ſchwerd/ mit einer Niederlaͤndiſchen Klingen/  4. fl.
    12 gr.
  • Vor eine gemeine Klinge.  12. 15. 16. 18. 20. biß 21. gr.

Buͤchſen Schmiede Im Meißniſchen Kreiß.


Eine Puͤrſchbuͤchſe/ nach dem dieſelbe fleiſſig gemacht/ und nach dem
Sie viel und offt gezogen/ mit ſchloß und ſchafft/ ſambt Kugelform und
ſpanner/ Kretzer/ Lumpen und Kugelzieher/ von 6 biß auff 9 fl. Darnach
die arbeit/ weniger und hoͤher/ wie es einjeder haben will.


Eine
[[173]]Churfuͤrſtl. Saͤchſ.

Eine wohlgemachte ſchrot buͤchſe/ mit dergleichen Zugehoͤr/ nach dem
Sie ſey/ vom 6 biß auff 9 fl.


  • Ein par wagen roͤhre/ nach dem Sie ſind/ umb  6. 7. 8. 9. fl.
  • Ein Pandelier Rohr.  3. 4. 5. fl.
  • Ein par Piſtohlen  5. 10. fl.
  • Eine Muſquete mit einem feuͤer ſchloß/ ſampt dem Pandelier/ und
    Furckert.  5. fl.
  • Mit einem Lunden ſchloß  3 fl.
  • Das Pfund bley  vor 8 biß 12 pf.
  • Das Pfund Puͤrſch pulver/ vor  7. 8. 9. 10. gr.
  • Das Pfund hacken pulver.  4. 5. gr.

Sporer Im Chur Kreiß.


  • Stangen und Mundſtuͤcke uͤberzient  15. 18. gr.
  • Halbe ſtangen verzient  10 in 12. gr.
  • Ein Kutzſch gebiß mit halben ſtangen verzient  8. 9. gr.
  • Ein bloß gebiß  5. oder 6. gr.
  • Ein par uͤberziente ſteig buͤgel  12. gr.
  • Ein par ſchwartze ſteigbuͤgel.  8. gr.
  • Ein par verziente ſpohren mit groſſen raͤdern  10 in 12. gr.
  • Ein par kleine verziente ſporn.  8. in 9. gr.
  • Ein par ſchwartze ſporn  8. gr.
  • Ein Naſenband  8. in 9. gr.
  • Ein halffter Ketten  16 gr.
  • Ein verzient ſtriegel/ mit fuͤnff Zeilen.  9 gr.
  • Mit vier Zeilen.  6 gr.
  • Mit drey Zeilen.  4. gr.
  • Ein ſchwartz ſtriegel mit vier Zeilen  4. gr.
  • Mit drey Zeilen.  3 gr.
  • Mit zwey Zeilen.  2 gr.

Meſſerſchmiede/ Im Chur Kreiß.


  • Ein Degen mit einer ſchlagfreyen Klinge.  3 in 4 fl.
  • Nit einer gemeinen Klinge.  anderthalb. fl. in 2 fl.
  • Ein Degen ſcheide.  5 in 6 gr.
  • Ein gemeiner band Degen.  1. fl. 3. gr. auch 1 fl. 15. gr.

b 3Ein
[[174]]Tax-Ordnung.
  • Ein Band Degenſcheide ungefuͤttert  4. gr.
  • gefuͤttert.  5. in 6. gr.

Feilenhauer/ Circkel und boͤhrer ſchmiede.
Im Meiſniſchen Kreiß.


  • Vor eine Pille.  12. gr.
  • Vor einen wellen ring.  18. gr.
  • Ein Kampboͤhrer  1 fl. 3. gr.
  • Ein Bandboͤhrer  7 in 8. gr.
  • Ein Rade ſtoͤſſer.  3. 4. gr.
  • Ein Nagelboͤhrer  3. pf.
  • Spundboͤhrer.  3. 4. gr.
  • Zapfenboͤhrer  2 gr. 2 gr. 6 pf.
  • Ein wagenboͤhrer  von 8 biß auff 9. gr.
  • Ein Hobeleyſen/ umb  1 gr.
  • Feilen und Raſpeln/ zu 3. 4. 6. auch 7 gr. oder die groſſen nach dem
    pfund/ und die kleinen nach der hand nach dem der ſtahl guth iſt.
  • Eine beißzange.  2 biß 4 gr.
  • Eine ſpietzzange.  1 oder 2 gr.
  • Ein Huffhammer/ von  2 gr. 2 gr. 6. pf. 3. gr.
  • Gemeine Zierckel von 6 biß 10. pf. auch da Sie groß von 1 biß 6 gr.
    Kuͤnſtliche Zierckel auch hierunter nicht verſtanden.
  • Ein Pfriemen  4 pf. biß 1 gr.
  • Ein Feuͤer Zange.  3. 4. gr.
  • Ein Schneide Zeug zu Tieſchler arbeit/  anderthalb. thl. 2. thl:
  • Ein werckhammer nach den er groß oder kleinzu  2. 3. 4. 5. 6. gr.
  • Ein gantz ſtechzeug zu bildſchnuͤtzer arbeit/ darzu 36 ſtuͤck gehoͤren/ zu
     1 thlr. 1 fl. 15. gr.

Windenmacher Im Leipziſchen
Kreiß.


  • Vor eine ſpanwinde/ zum Vogel arm bruſt.  5. 6. 7. thlr.
  • Vor eine ſechsſpaͤnnige winde.  3 fl.
  • Vor eine vierſpaͤnnige winde  2 fl. 18. gr.
  • Vor ein zweyſpaͤnnige winde.  2 fl.
  • Vor eine Kutſchwinde.  1 fl. 18 gr.
  • Vor ein Seelerzeug.  3. 4. biß in 5. fl.

Grob
[[175]]Churfuͤrſtl. Saͤchſ.

Grob und Huffſchmiede Im Chur
Kreyß.


  • Von neuen huffeyſen.  1 g. 6 pf.
  • Wenn es zum groͤſten:  2 gr
  • Von einem alten auffzuſchlagen.  8 pf.
  • Ein neu Zwiefach Zieheband.  3 gr.
  • Ein einfach Zieheband.  2 gr.
  • Eine alte ſchiene auffzubrennen  8 in 12 pf.
  • Eine ſchiene zu ſchweiſſen  1 gr.
  • Ein Neu ſchien nagel.  2 in 4 pf.
  • Ein groß wagen rad neu zubeſchlagen  3 fl.
  • Ein Kutſchrad neu zu beſchlagen  2 fl. 6 gr.
  • Ein Pflugrad neu zu beſchlagen  15 gr.
  • Ein Foͤrderachs neu zubeſchlagen  21 in 24 gr.
  • Ein Hinder achs neu zu beſchlagen.  18. gr.
  • Ein Leißſchere.  2 gr.
  • Ein Decklehn.  4. in 5 gr.
  • Ein ſchlechte Lehn.  4 in 6 pf.
  • Ein ſpannagel.  3 in 4 gr.
  • Vor ein Zugnagel.  2 in 3 gr.
  • Ein blech.  2 gr. 6 pf.
  • Ein achſenring  1 gr.
  • Ein Deiſſel zubeſchlagen.  8 gr.
  • Ein Vorgeſchirr zu beſchlagen.  9 gr.
  • Ein Hinder geſchirr zu beſchlagen.  12 gr.
  • Ein foͤrder buͤchſe  1 gr 6 pf.
  • Ein Hinder buͤchſe.  2 gr.
  • Vor ein Deiſſel ring  2 gr.
  • Vor ein trage ring.  2 gr. 6 pf.
  • Von einem Deiſſelblech.  2 gr. 6 pf.
  • Vor eine neue Eygde/ mit 36 Zincken.  1 fl. 9 gr.
  • Vor einen neuen Pflug zu beſchlagen.  10 gr.
  • Vor eine neue Pflugſchar  10 gr.
  • Vor eine Pflugſchar zu erlegen.  4 gr.
  • Vor eine Pflugſchar zu ſcherffen.  6 pf

Vor.
[[176]]Tax-Ordnung.
  • Vor ein orth auff eine ſchar.  2 gr.
  • Vor eine neue pflugſech.  8. in 9 gr.
  • Von einem ſech zu erlegen.  3 gr
  • Vor ein ſech zu ſcherffen.  6 pf.
  • Vor ein par Krumlinge.  3 gr. 6. pf.
  • Vor ein par ladenbande.  3 in 4 gr.
  • Vor eine groſſe anlage.  4 gr.
  • Vor eine kleine anlage.  1 gr. 6 pf.
  • Vor einen neuen ſpadten.  4 in 5. gr.
  • Vor ein neu ſchuppeneiſen.  3 in 4 gr.
  • Vor eine Miſtgabel.  4 gr.
  • Vor eine Ofengabel.  4 gr.
  • Vor eine Reichgabel.  4 gr.
  • Vor ein ſchock huffnagel.  2 in 3 gr.
  • Vor eine Radehaue.  4 in 5 gr.
  • Eine Picke.  5 in 6 gr.
  • Solche ſtuͤcke zu erlegen.  2 gr. 6 pf.
  • Ein Bindaxt  14. gr.
  • Ein ſchirrpeil  8 in 9 gr.
  • Davon zu erlegen.  4 in 5 gr.
  • Eine neue Parte  4 gr.
  • Davon zu erlegen.  2 gr.
  • Eine Futter Klinge.  12. 14. gr.
  • Eine groſſe Senſe.  12. 14. gr.
  • Eine Sichel.  2 gr.
  • Ein bradſpieß nach der groͤſſe.  10 in 14 gr.
  • Eine eiſerne ſchippe.  5 gr.
  • Einen Karn zu beſchlagen.  7 in 8 gr.
  • Ein Wein karſt.  9. 10, 11. gr.
  • Ein Zimmermans klammer.  4 in 6 gr.
  • Die ſelbe zu verſtaͤhlen.  5. gr.
  • Ein Feuerhack nach dem er groß  18 biß in 21 gr.
  • Einen Born Eimer zu beſchlagen.  10 in 12 gr.

Nagelſchmiede Im Chur Kreiß.


  • Ein ſchock ſtarcke Lattennagel.  4 gr.

Ein
[[177]]Churfuͤrſtl Saͤchſ.
  • Ein ſchock mittel Lattennagel.  3 gr. 6 pf.
  • Ein ſchock ſpinde nagel.  3 gr.
  • Ein ſchock bret nagel.  2 gr. 6 pf.
  • Ein ſchock halbe bretnagel.  2 gr.
  • Ein ſchock blech nagel.  2 gr. 6 pf.
  • Ein ſchock ſchindel nagel.  1 gr. 6 pf.
  • Ein hundert ſchwartze ſchloß Zwecken.  15 pf.
  • Hundert verzienre ſchloß Zwecken.  4 gr.
  • Hundert ſattel Zwecken.  15 pf.
  • Hundert ſpieß Zwecken.  15. pf.

Klemperer Im Chur Kreiß.


  • Ein Trichter nach dem er groß.  1. 2. 3. biß in 6 gr.
  • Ein Heber  18 pf. in 2 gr.
  • Eine Lichtform mit drey roͤhren  2 in 3 gr.
  • Ein Reibeiſen.  1 in 2 gr.
  • Ein Feuer Zeug.  2 in 3 gr.
  • Eine Leuchte.  1. 3. 4. 6. auch mehr gr. nach dem ſie groß iſt.
  • Ein Steck Leuchter.  4 in 5 pf.
  • Eine Nacht Lampe  2 in 3 gr.
  • Ein hoͤltzern Leuchter mit zwey roͤhren.  1 in 2 gr.
  • Ein blechern Emmer  9 in 10 gr

Allerley ander Eiſenwerck/ ſonderlich der
Beil-Senſen- und waffen ſchmiede/ Im
Meißniſchen Kreiß.


  • Ein Bind oder Zimmer Axt/ von  12 biß 15 gr.
  • Eine Holtz Axt.  7 8. 9. gr.
  • Ein ſchlicht beil/ von  12 biß 20 gr.
  • Ein Fleiſch beil  4. 5. 6. gr.
  • Ein hand beil  3. 4. gr.
  • Ein ſchirr beil  9. 10. 11. gr.
  • Eine Sege auff eine ſchneidemuͤhle.  2 fl. 15 gr.
  • Bogen oder Schrotſege.  15 biß 18 gr.
  • Eine Sege wie die Tiſcher brauchẽ/ nach dem Sie groß.  4. 6. 8. 10. gr.
  • Eine hand Sege.  5. 6. gr.

[c]Ein
[[178]]Tax-Ordnung.
  • Ein ſchnittmeſſer.  2. 3. 4. gr.
  • Gemeine holtzmeiſſel/ oder ein Meiſſel nach dem er iſt  1 biß uff 4 gr.
  • Ein eiſern ſtieckel/ nach dẽ er groß oder klein zu  1 fl biß 1. fl 10. gr. 6 pf.
  • Eine gantz beſchlagene holtzhebe mit aller zugehoͤr von  3 biß uff 4 fl.
  • Eine wagen winde/ von  1 fl. biß 36 gr.
  • Eine Senſe.  12. 14. 15. gr.
  • Eine Futter Klinge  8. 9. gr.
  • Eine Sichel.  15. 18 pf.
  • Ein weinmeſſer.  18 pf. 2. gr.
  • Ein wein hacken.  5. 6. gr.
  • Eine Krauthacke.  2 gr. 6 pf.
  • Eine Kraut ſtoſſe.  2 gr. 3 pf.
  • Ein Scharbeiſen.  2 gr.
  • Eine Meſſinge Liechtbutze.  3. 4. gr.
  • Eine eiſerne.  16. 18. pf.
  • Eine Eiſerne Wermpfanne.  7. 8. gr.
  • Eine Eiſerne ſchauffel.  3. 4. gr.

Muͤller werck.


  • Ein Muͤhleiſen mit der hau und pfanne/ uͤmb  6. 7. fl.
  • Neu Muͤhleiſen zu ſtaͤhlen.  4. 5. gr.
  • Vor eine Pille.  12 gr.
  • Vor einen Wellring.  18 gr.

Nadeler/ Im Meißniſchen Kreiß.


  • Das tauſend der beſten ſtecknadeln/ uͤmb  12 gr.
  • Andere gattunge.  10 gr.
  • Der Dritten/ uͤmb  8 gr.
  • Ein par hoſen heffte.  2 pf.
  • Der Kleinen das tauſend/ uͤmb  12 gr.
  • Eine ſpaniſche uehenadel/ umb  2 pf.
  • Fiſchangeln/ Stricknadeln/ Strickeiſen/ und dergleichen/ wird
    nach dem augen ſchein verkaufft.

Glaſer/ Im Chur Kreiß.


  • Wenn der Glaſer bley und geloͤte ſelbſt giebet.
  • Von einer ſechseckichten Scheiben von tafel glaß.  3 pf.

Von
[[179]]Churfuͤrſtl. Saͤchſ.
  • Von einer runden kleinen ſcheibe.  3. pf.
    • Vnd vier Zwickel vor eine ſcheibe.
  • Von einer klaren ſcheibe  10 pf.
    • Dieſelbe in alt bley zu ſetzen.  6 pf.
  • Von einer gemeinen ſcheibe in alt bley.  1 pf. 1 hlr.

Tiſcher und Schreiner Im Chur Kreiß.


Die ſollen ſchuldig ſeyn/ wenn es begehret wird/ einem jedem in ſei-
nem hauſe zu arbeiten/ und ſoll auff ſolchen fall/ gegeben werden
woͤchentlich/ bey des Herrn ſo arbeiten laͤſſet/ Koſt.


  • Dem Meiſter.  15. gr.
  • Ohne Koſt.  27 gr.
  • Dem Geſellen bey der Koſt.  12 gr.
  • Ohne Koſt.  1 fl.

Wenn aber der Meiſter von ſeinem eignen holtz/ in ſeinem hauſe ar-
beit verfertiget/ ſoll er haben.


  • Von einer eingefaſten thuͤr mit der verkleidung.  2 fl. 10. gr.
    6 pf. in 3 fl.
  • Ohne verkleidung.  1 fl.
  • Von einer ſchlechten thuͤr mit der verkleldung  anderthalb fl.
  • Ohne verkleidung  12 gr.
  • Von einem gefuͤtterten Fenſter raͤhmen drey Ellen ung faͤhrlich  1 fl.
    oder 1 fl 3. gr.
  • Von einem gemeinen dergleichen Fenſter raͤhmen mit vier Lieden
     12 gr.
  • Von einem kleinen Fenſterraͤhmen nach gelegenheit.  6. 7. 8 9. gr.
  • Von einem gemeinen fichten Tiſch.  1 fl. 10. gr. 6. pf.
  • Von einem Buͤchnen/ Taͤnnen/ oder Bircknen Tiſch.  2 fl. 6. gr.
  • Vor eine lange Lehnbanck.  10. gr.
  • Vor ein Vorſetz baͤncklein  4 gr.
  • Vor einen Kleider Kaſten/ nach gelegenheit der arbeit und groͤſſe.
     3. 4. in 5 fl.
  • Vor eine Reiſe Lade.  17. in 18. gr.
  • Vor eine Maͤgde Lade.  7 in 8 gr.
  • Vor ein ſpanbette.  17. 18. gr. auch 1 fl
  • Vor ein Himmelbette.  3. 4. in 5. fl.

In uͤbriger ausgelegten/ oder ſchoͤn verleiſteten arbeit/ erfordert es
ſonderliche vergleichung.


Drechſeler/ Im Meißniſchen Kreiß.


  • Ein Spinnrad/ uͤmb  1 fl. 3. gr.
  • Von einer gedreheten gangfeule.  1 gr. 1 gr. 3 pf.
  • Eine Pulver flaſche.  3. 4. gr.
  • Eine ſpille/ uͤmb  1 pf.
  • Eine Kapſel. von  3 biß uff 12 pf.
  • Ein ſchreibe Zeug und ſand buͤchſe  3 gr. 3 gr. 6 pf.

Buͤchſenſchaͤffter/ Im Meißniſchen Kreiß.


  • Von einer Muſqueten zu ſchefften  12 gr.
  • Von einer Puͤrſchbuͤchſe.  12 gr.
  • Von einem Pandelier.  10 gr.
  • Von einem wagen rohr.  10 gr.
  • Von einem Piſtohl.  8 gr.

Wagner und Rademacher Im Chur Kreiß.


  • Ein Kutſchen rad.  16 gr.
  • Ein Wagen rad.  18 in 20 gr.
  • Ein Himmelwagen mit allen Zugehoͤr.  18 in 20 fl.
  • Ein Kutſchwagen mit allen Zugehoͤr.  12 fl.
  • Ein gantz ruͤſt oder rendtwagen.  9 fl.
  • Ein Foͤrder Achs mit wagarmen und Deißel  1 fl.
  • Eine hinderachs.  8 in 10 gr
  • Ein par arme  4 in 5 gr.
  • Ein par Erndt Leitern.  18. 21. gr.
  • Von einem Langwagen.  6 gr.
  • Von einem geſchirr mit Zweyen wagen.  6 gr.
  • Eine Deißel.  2. 3. in 4. gr.
  • Ein ſpeich ein zuziehen.  6 pf.
  • Eine Felge ein zuziehen.  2 gr.

Ein
[[181]]Churfuͤrſtl. Saͤchſ.
  • Ein Pflug  8 in 9 gr.
  • Ein Pflugrad.  2 gr.

Boͤtticher und Kleinbinder/ Im Chur Kreiß.


    • Einen neuen Bottich ſampt holtz und reiffen
       16 in 18 fl.
    • Ein Kofentbottich  10 fl.
    • Ein Kuͤhlfaß  5 fl.
    • Eine Wuͤrtzwanne  2 fl. 10 gr. 6 pf.
    • Ein Bierfaß  18 gr.
    Von Eichenen hol[z]
    • Ein Viertel.  12 gr.
    • Eine Tonne.  8 gr.
  • Ein Bottichreiff zu machen und ahn zu legen.  1 fl. 5. gr
  • Ein trincken Faßreiffen.  2 pf.
  • Ein Kuͤhlfaßreiff.  4 pf.
  • Ein wannen reiff/ nach dem er groß.  8 pf. 1 gr. auch 1 gr. 6 pf.
  • Ein ſchock Kuffen oder Dreyling reiffen  20 gr.
  • Ein ſchock Bierfaß und Viertel reiffen.  10 gr.
  • Von einer Kuffen zu pichen.  1 gr. 6 pf.
  • Von einem Dreylinge  1 gr.
  • Von einem Faß und Viertel.  6 pf.
  • Ein Zuber.  4 gr.
  • Ein ſchweinfaß.  1 gr. 6 pf.
  • Ein Butterfaß.  3 gr.
  • Eine ſahn ſtande.  6 in 7. gr.
  • Eine waſſerkanne.  1 gr. 6 pf.
  • Eine Gelte.  1 gr.
  • Ein Milch faͤßlein  1 gr.
  • Ein Faß darinn die butter zu waſchen.  6 gr.
  • Von einer waſch Tunne.  12 gr.
  • Von einem ſcheuerfaß  3 gr.
  • Vor einen Eymer  18 pf.
  • Ein Krahmfaß von Eichenen holtze/ nach dem es groß/  8. 9. 10.
    12. biß 16 gr.

e 3Vnd
[[182]]Tax-Ordnung.

Vnd ſollen hierneben die Boͤtticher einem jeden der es begehrt/ bey tag
und nacht in ſeinem hauſe binden/ flicken und arbeiten/ jedes
mahl bey 10 fl. ſtrafe/ der verweigerung/ und weil der anſchlag
von dem groſſen gefaͤſſe/ und den reiffen darzu zuverfertigen auff
die Stadt Wittenbergk/ da es ſtaͤrcker gefaͤß fuͤhret/ gerichtet/
kan anderer orthe bey kieinen gefaͤſſe/ nach der Proportion ein
wenigers ahngeſetzet werden.


Siebmacher Im Meißniſchen Kreiß.


  • Ein Sieb/ ſo man in der ſcheinen braucht/ von  17 pf. biß 2 gr.
  • Ein Bier Siebichen/ vor  1 gr.
  • Ein Bier Sieb von haren.  5. 6. gr.
  • Haͤren Sieb/ zu Milch oder Gerſte.  2 gr.
  • Mttler.  1 gr. 6 pf.
  • Kleineſte.  1 gr.

Korbmacher Im Meißniſchen Kreiß.


  • Eine flaͤchte auff einen Ruͤſtwagen.  uͤmb 15. 16 gr.
  • Ein ſpreu Korb.  2. 3 gr. 2 gr. 6 pf.
  • Ein trage Korb.  3 gr. 6 pf.
  • Einen Kohl Korb/ ſo einer vor ſich tragen kan.  1 gr. 18 pf.

Barbierer Im Chur Kreiß.


  • Von einer friſchen wunde zum erſten band.  5. in 6 gr.
  • Von einem hafft.  5 gr.
  • Von einem beinbruch zum erſten band  1 fl.
  • Von einem beinbruch zuheilen von alten Perſohnen.  10 fl.
  • Von Jungen Perſohnen.  7 fl.
  • Von einem Armbruch von alten Perſohnen.  5 fl.
  • Von Jungen Perſohnen  4 fl.
  • Von Schlitzbruch/ weñ die roͤhrẽ durchs fleiſch gehẽ/ duppelte gebuͤhr.
  • Von einer fleiſchwunde nach gelegenheit.  1 fl. 10 gr. 6 pf. auch 2 fl.
  • Da ſie aber ſich mit den Patienten auff vorgeſetzte maſſe nicht ver-
    gleichen koͤnnen/ ſoll die Obrigkeit mit zu ziehung der Medicorũ
    daruͤber zu erkennen haben.

Bader
[[183]]Churfuͤrſtl. Saͤchſ.

Bader Im Meißniſchen Kreiß.


  • Von einer Perſohn klein oder groß/ ſo ins bad gehet.  6 pf.
  • Vom Kopff.  2 pf.
  • Von einer Wanne.  1 gr.
  • Von einem ſchaubhut.  1 pf.

Wenn aber einer den Bader ins hauß fordert/ der mag ſich mit ih-
me darunter vergleichen.


Seiler Im Chur Kreiß.


  • Ein par Kutſchſtraͤnge/ gezwirnte von klaren hanff/ neunellicht  6 gr.
  • Acht ellicht.  5 gr.
  • Steben edicht.  4 gr. 6 pf.
  • Fuͤnff ellicht.  3 gr.
  • Sechs ellicht.  4 gr.
  • Gemeine Kuͤheſtricke/ nach dem ſie groß.  3. 4. 5. auch 6 pf.
  • Ein par mittelmeſſige wagenſeile.  18 gr.
  • Ein par vier ſpaͤnnige wagenſeile.  1 fl.
  • Ein pfund haſen Zwirn/ zu  4 gr.
  • Ein pfund kleinen Zwirn zu  6 gr.
  • Ein par haſen leinen/ zu  24 in 27 gr.
  • Ein Pflugrad/ uͤmb  18 pf.
  • Ein Kornſchauffel/ vor  2 gr.

Toͤpfer/ Im Chur Kreiß.


  • Ein Noͤſſel topf.  1 pf.
  • Ein Maß topf.  2 pf.
  • Ein von Zwey maſſen.  3 pf. und ſo fortan.
  • Eine kleine ſchuͤſſel  2 pf.
  • Eine mittel ſchuͤſſel  4 in 6 pf.
  • Eine groſſe ſchuͤſſel.  6 in 9 pf.
  • Ein kleiner Tiegel  2 pf.
  • Ein mittel Tiegel  4 in 6 pf.
  • Ein groſſer Tiegel  6 in 9 pf.

Ein
[[184]]Tax-Ordnung.
  • Ein Milchaſch  8. 9. 10. pf.
  • Ein handfaß glaſurt.  18 pf. in 2 gr.
  • Ein handbecken glaſurt.  6. 8. in 9 pf.
  • Ein bunter Topf nach dem er groß  2. 4. 6. pf.
  • Eine gemeine gruͤne Kachel.  1. 2. 3. 4. in 5. pf.
  • Ein eiſenfarber gruͤner ofen.  4 fl 1 gr.
  • Ein eiſern ofen zu ſetzen  21 in 24 gr.
  • Ein eiſen farber ofen zu ſetzen  18 gr.
  • Einen gruͤnen ofen zu ſetzen.  10 in 12 gr.

Buͤrſtenbinder Im Chur Kreiß.


  • Eine Buͤrſten der ſchlechten gattung  3 pf.
  • Eine Buͤrſte Leder gattung  6 pf.
  • Eine Kinder buͤrſte.  1 gr. 1 gr 6 pf.
  • Eine groſſe Kolben buͤrſte.  4 gr.
  • Eine mittel Kolben buͤrſte.  3 gr.
  • Eine kleine Kolben buͤrſte.  2 gr.
  • Eine langhaͤrige ſammet buͤrſte.  8. 10 in 15. gr.
  • Eine Kurtzſtielichte Kleider buͤrſte.  1 gr. 6 pf. 2 gr.
  • Eine langſtielichte Kleider buͤrſte.  3 gr.
  • Eine Buͤrſte mit gold und draht.  10 in 12 gr.

ENDE.



[[185]][[186]]

Lizenz
CC-BY-4.0
Link zur Lizenz

Zitationsvorschlag für diese Edition
TextGrid Repository (2025). Fritsch, Ahasver. Tractatus Nomico-Politicus. De Collegiis Opificum, Eorumque Statutis ac Ordinationibus. Von Zünft- und Jnnungs-Recht. Corpus of Literary Modernity (Kolimo+). https://hdl.handle.net/21.11113/4bpz5.0